॥ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵଦ୍ଗୀତା ପଦଚ୍ଛେଦ॥
ଅଧ୍ୟାୟଃ ୧ ୨ ୩ ୪ ୫ ୬ ୭ ୮ ୯ ୧୦ ୧୧ ୧୨ ୧୩ ୧୪ ୧୫ ୧୬ ୧୭ ୧୮
ଅଥ ପ୍ରଥମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ଅର୍ଜୁନ-ଵିଷାଦ ୟୋଗଃ ।
ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଃ ଉଵାଚ ।
ଧର୍ମ-କ୍ଷେତ୍ରେ କୁରୁ-କ୍ଷେତ୍ରେ ସମଵେତାଃ ୟୁୟୁତ୍ସଵଃ ।
ମାମକାଃ ପାଣ୍ଡଵାଃ ଚ ଏଵ କିମ୍ ଅକୁର୍ଵତ ସଞ୍ଜୟ ॥୧॥
ସଞ୍ଜୟଃ ଉଵାଚ ।
ଦୃଷ୍ଟ୍ଵା ତୁ ପାଣ୍ଡଵ-ଅନୀକମ୍ ଵ୍ୟୂଢମ୍ ଦୁର୍ୟୋଧନଃ ତଦା ।
ଆଚାର୍ୟମ୍ ଉପସଙ୍ଗମ୍ୟ ରାଜା ଵଚନମ୍ ଅବ୍ରଵୀତ୍ ॥୨॥
ପଶ୍ୟ ଏତାମ୍ ପାଣ୍ଡୁ-ପୁତ୍ରାଣାମ୍ ଆଚାର୍ୟ ମହତୀମ୍ ଚମୂମ୍ ।
ଵ୍ୟୂଢାମ୍ ଦ୍ରୁପଦ-ପୁତ୍ରେଣ ତଵ ଶିଷ୍ୟେଣ ଧୀମତା ॥୩॥
ଅତ୍ର ଶୂରାଃ ମହା-ଇଷୁ-ଆସାଃ ଭୀମ-ଅର୍ଜୁନ-ସମାଃ ୟୁଧି ।
ୟୁୟୁଧାନଃ ଵିରାଟଃ ଚ ଦ୍ରୁପଦଃ ଚ ମହାରଥଃ ॥୪॥
ଧୃଷ୍ଟକେତୁଃ ଚେକିତାନଃ କାଶିରାଜଃ ଚ ଵୀର୍ୟଵାନ୍ ।
ପୁରୁଜିତ୍ କୁନ୍ତିଭୋଜଃ ଚ ଶୈବ୍ୟଃ ଚ ନର-ପୁଙ୍ଗଵଃ ॥୫॥
ୟୁଧାମନ୍ୟୁଃ ଚ ଵିକ୍ରାନ୍ତଃ ଉତ୍ତମୌଜାଃ ଚ ଵୀର୍ୟଵାନ୍ ।
ସୌଭଦ୍ରଃ ଦ୍ରୌପଦେୟାଃ ଚ ସର୍ଵେ ଏଵ ମହାରଥାଃ ॥୬॥
ଅସ୍ମାକମ୍ ତୁ ଵିଶିଷ୍ଟାଃ ୟେ ତାନ୍ ନିବୋଧ ଦ୍ଵିଜ-ଉତ୍ତମ ।
ନାୟକାଃ ମମ ସୈନ୍ୟସ୍ୟ ସଂଜ୍ଞାର୍ଥଂ ତାନ୍ ବ୍ରଵୀମି ତେ ॥୭॥
ଭଵାନ୍ ଭୀଷ୍ମଃ ଚ କର୍ଣଃ ଚ କୃପଃ ଚ ସମିତିଞ୍ଜୟଃ ।
ଅଶ୍ଵତ୍ଥାମା ଵିକର୍ଣଃ ଚ ସୌମଦତ୍ତିଃ ତଥା ଏଵ ଚ ॥୮॥
ଅନ୍ୟେ ଚ ବହଵଃ ଶୂରାଃ ମଦର୍ଥେ ତ୍ୟକ୍ତ-ଜୀଵିତାଃ ।
ନାନା-ଶସ୍ତ୍ର-ପ୍ରହରଣାଃ ସର୍ଵେ ୟୁଦ୍ଧ-ଵିଶାରଦାଃ ॥୯॥
ଅପର୍ୟାପ୍ତମ୍ ତତ୍ ଅସ୍ମାକମ୍ ବଲମ୍ ଭୀଷ୍ମ-ଅଭିରକ୍ଷିତମ୍ ।
ପର୍ୟାପ୍ତମ୍ ତୁ ଇଦମ୍ ଏତେଷାମ୍ ବଲମ୍ ଭୀମ-ଅଭିରକ୍ଷିତମ୍ ॥୧୦॥
ଅୟନେଷୁ ଚ ସର୍ଵେଷୁ ୟଥା-ଭାଗମ୍ ଅଵସ୍ଥିତାଃ ।
ଭୀଷ୍ମମ୍ ଏଵ ଅଭିରକ୍ଷନ୍ତୁ ଭଵନ୍ତଃ ସର୍ଵେ ଏଵ ହି ॥୧୧॥
ତସ୍ୟ ସଞ୍ଜନୟନ୍ ହର୍ଷମ୍ କୁରୁ-ଵୃଦ୍ଧଃ ପିତାମହଃ ।
ସିଂହନାଦମ୍ ଵିନଦ୍ୟ ଉଚ୍ଚୈଃ ଶଙ୍ଖମ୍ ଦଧ୍ମୌ ପ୍ରତାପଵାନ୍ ॥୧୨॥
ତତଃ ଶଙ୍ଖାଃ ଚ ଭେର୍ୟଃ ଚ ପଣଵ-ଆନକ-ଗୋମୁଖାଃ ।
ସହସା ଏଵ ଅଭ୍ୟହନ୍ୟନ୍ତ ସଃ ଶବ୍ଦଃ ତୁମୁଲଃ ଅଭଵତ୍ ॥୧୩॥
ତତଃ ଶ୍ଵେତୈଃ ହୟୈଃ ୟୁକ୍ତେ ମହତି ସ୍ୟନ୍ଦନେ ସ୍ଥିତୌ ।
ମାଧଵଃ ପାଣ୍ଡଵଃ ଚ ଏଵ ଦିଵ୍ୟୌ ଶଙ୍ଖୌ ପ୍ରଦଧ୍ମତୁଃ ॥୧୪॥
ପାଞ୍ଚଜନ୍ୟମ୍ ହୃଷୀକେଶଃ ଦେଵଦତ୍ତମ୍ ଧନଞ୍ଜୟଃ ।
ପୌଣ୍ଡ୍ରମ୍ ଦଧ୍ମୌ ମହା-ଶଙ୍ଖମ୍ ଭୀମ-କର୍ମା ଵୃକ-ଉଦରଃ ॥୧୫॥
ଅନନ୍ତଵିଜୟମ୍ ରାଜା କୁନ୍ତୀ-ପୁତ୍ରଃ ୟୁଧିଷ୍ଠିରଃ ।
ନକୁଲଃ ସହଦେଵଃ ଚ ସୁଘୋଷ-ମଣି-ପୁଷ୍ପକୌ ॥୧୬॥
କାଶ୍ୟଃ ଚ ପରମ-ଇଷୁ-ଆସଃ ଶିଖଣ୍ଡୀ ଚ ମହାରଥଃ ।
ଧୃଷ୍ଟଦ୍ୟୁମ୍ନଃ ଵିରାଟଃ ଚ ସାତ୍ୟକିଃ ଚ ଅପରାଜିତଃ ॥୧୭॥
ଦ୍ରୁପଦଃ ଦ୍ରୌପଦେୟାଃ ଚ ସର୍ଵଶଃ ପୃଥିଵୀ-ପତେ ।
ସୌଭଦ୍ରଃ ଚ ମହା-ବାହୁଃ ଶଙ୍ଖାନ୍ ଦଧ୍ମୁଃ ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍ ॥୧୮॥
ସଃ ଘୋଷଃ ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରାଣାମ୍ ହୃଦୟାନି ଵ୍ୟଦାରୟତ୍ ।
ନଭଃ ଚ ପୃଥିଵୀମ୍ ଚ ଏଵ ତୁମୁଲଃ ଅଭ୍ୟନୁନାଦୟନ୍ ॥୧୯॥
ଅଥ ଵ୍ୟଵସ୍ଥିତାନ୍ ଦୃଷ୍ଟ୍ଵା ଧାର୍ତ୍ରରାଷ୍ଟ୍ରାନ୍ କପି-ଧ୍ଵଜଃ ।
ପ୍ରଵୃତ୍ତେ ଶସ୍ତ୍ର-ସମ୍ପାତେ ଧନୁଃ ଉଦ୍ୟମ୍ୟ ପାଣ୍ଡଵଃ ॥୨୦॥
ହୃଷୀକେଶମ୍ ତଦା ଵାକ୍ୟମ୍ ଇଦମ୍ ଆହ ମହୀପତେ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉଵାଚ ।
ସେନୟୋଃ ଉଭୟୋଃ ମଧ୍ୟେ ରଥମ୍ ସ୍ଥାପୟ ମେ ଅଚ୍ୟୁତ ॥୨୧॥
ୟାଵତ୍ ଏତାନ୍ ନିରୀକ୍ଷେ ଅହମ୍ ୟୋଦ୍ଧୁ-କାମାନ୍ ଅଵସ୍ଥିତାନ୍ ।
କୈଃ ମୟା ସହ ୟୋଦ୍ଧଵ୍ୟମ୍ ଅସ୍ମିନ୍ ରଣ-ସମୁଦ୍ୟମେ ॥୨୨॥
ୟୋତ୍ସ୍ୟମାନାନ୍ ଅଵେକ୍ଷେ ଅହମ୍ ୟେ ଏତେ ଅତ୍ର ସମାଗତାଃ ।
ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରସ୍ୟ ଦୁର୍ବୁଦ୍ଧେଃ ୟୁଦ୍ଧେ ପ୍ରିୟ-ଚିକୀର୍ଷଵଃ ॥୨୩॥
ସଞ୍ଜୟଃ ଉଵାଚ ।
ଏଵମ୍ ଉକ୍ତଃ ହୃଷୀକେଶଃ ଗୁଡାକେଶେନ ଭାରତ ।
ସେନୟୋଃ ଉଭୟୋଃ ମଧ୍ୟେ ସ୍ଥାପୟିତ୍ଵା ରଥ-ଉତ୍ତମମ୍ ॥୨୪॥
ଭୀଷ୍ମ-ଦ୍ରୋଣ-ପ୍ରମୁଖତଃ ସର୍ଵେଷାମ୍ ଚ ମହୀ-କ୍ଷିତାମ୍ ।
ଉଵାଚ ପାର୍ଥ ପଶ୍ୟ ଏତାନ୍ ସମଵେତାନ୍ କୁରୂନ୍ ଇତି ॥୨୫॥
ତତ୍ର ଅପଶ୍ୟତ୍ ସ୍ଥିତାନ୍ ପାର୍ଥଃ ପିତୄନ୍ ଅଥ ପିତାମହାନ୍ ।
ଆଚାର୍ୟାନ୍ ମାତୁଲାନ୍ ଭ୍ରାତୄନ୍ ପୁତ୍ରାନ୍ ପୌତ୍ରାନ୍ ସଖୀନ୍ ତଥା ॥୨୬॥
ଶ୍ଵଶୁରାନ୍ ସୁହୃଦଃ ଚ ଏଵ ସେନୟୋଃ ଉଭୟୋଃ ଅପି ।
ତାନ୍ ସମୀକ୍ଷ୍ୟ ସଃ କୌନ୍ତେୟଃ ସର୍ଵାନ୍ ବନ୍ଧୂନ୍ ଅଵସ୍ଥିତାନ୍ ॥୨୭॥
କୃପୟା ପରୟାଵିଷ୍ଟୋ ଵିଷୀଦନ୍ ଇଦମ୍ ଅବ୍ରଵୀତ୍ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉଵାଚ ।
ଦୃଷ୍ଟ୍ଵା ଇମମ୍ ସ୍ଵଜନମ୍ କୃଷ୍ଣ ୟୁୟୁତ୍ସୁମ୍ ସମୁପସ୍ଥିତମ୍ ॥୨୮॥
ସୀଦନ୍ତି ମମ ଗାତ୍ରାଣି ମୁଖମ୍ ଚ ପରିଶୁଷ୍ୟତି ।
ଵେପଥୁଃ ଚ ଶରୀରେ ମେ ରୋମ-ହର୍ଷଃ ଚ ଜାୟତେ ॥୨୯॥
ଗାଣ୍ଡୀଵମ୍ ସ୍ରଂସତେ ହସ୍ତାତ୍ ତ୍ଵକ୍ ଚ ଏଵ ପରିଦହ୍ୟତେ ।
ନ ଚ ଶକ୍ନୋମି ଅଵସ୍ଥାତୁମ୍ ଭ୍ରମତି ଇଵ ଚ ମେ ମନଃ ॥୩୦॥
ନିମିତ୍ତାନି ଚ ପଶ୍ୟାମି ଵିପରୀତାନି କେଶଵ ।
ନ ଚ ଶ୍ରେୟଃ ଅନୁପଶ୍ୟାମି ହତ୍ଵା ସ୍ଵଜନମ୍ ଆହଵେ ॥୩୧॥
ନ କାଙ୍କ୍ଷେ ଵିଜୟମ୍ କୃଷ୍ଣ ନ ଚ ରାଜ୍ୟମ୍ ସୁଖାନି ଚ ।
କିମ୍ ନଃ ରାଜ୍ୟେନ ଗୋଵିନ୍ଦ କିମ୍ ଭୋଗୈଃ ଜୀଵିତେନ ଵା ॥୩୨॥
ୟେଷାମ୍ ଅର୍ଥେ କାଙ୍କ୍ଷିତମ୍ ନଃ ରାଜ୍ୟମ୍ ଭୋଗାଃ ସୁଖାନି ଚ ।
ତେ ଇମେ ଅଵସ୍ଥିତାଃ ୟୁଦ୍ଧେ ପ୍ରାଣାନ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ଧନାନି ଚ ॥୩୩॥
ଆଚାର୍ୟାଃ ପିତରଃ ପୁତ୍ରାଃ ତଥା ଏଵ ଚ ପିତାମହାଃ ।
ମାତୁଲାଃ ଶ୍ଵଶୁରାଃ ପୌତ୍ରାଃ ଶ୍ୟାଲାଃ ସମ୍ବନ୍ଧିନଃ ତଥା ॥୩୪॥
ଏତାନ୍ ନ ହନ୍ତୁମ୍ ଇଚ୍ଛାମି ଘ୍ନତଃ ଅପି ମଧୁସୂଦନ ।
ଅପି ତ୍ରୈଲୋକ୍ୟ-ରାଜ୍ୟସ୍ୟ ହେତୋଃ କିମ୍ ନୁ ମହୀକୃତେ ॥୩୫॥
ନିହତ୍ୟ ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରାନ୍ ନଃ କା ପ୍ରୀତିଃ ସ୍ୟାତ୍ ଜନାର୍ଦନ ।
ପାପମ୍ ଏଵ ଆଶ୍ରୟେତ୍ ଅସ୍ମାନ୍ ହତ୍ଵା ଏତାନ୍ ଆତତାୟିନଃ ॥୩୬॥
ତସ୍ମାତ୍ ନ ଅର୍ହାଃ ଵୟମ୍ ହନ୍ତୁମ୍ ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରାନ୍ ସ୍ଵବାନ୍ଧଵାନ୍ ।
ସ୍ଵଜନମ୍ ହି କଥମ୍ ହତ୍ଵା ସୁଖିନଃ ସ୍ୟାମ ମାଧଵ ॥୩୭॥
ୟଦି ଅପି ଏତେ ନ ପଶ୍ୟନ୍ତି ଲୋଭ-ଉପହତ-ଚେତସଃ ।
କୁଲ-କ୍ଷୟ-କୃତମ୍ ଦୋଷମ୍ ମିତ୍ର-ଦ୍ରୋହେ ଚ ପାତକମ୍ ॥୩୮॥
କଥମ୍ ନ ଜ୍ଞେୟମ୍ ଅସ୍ମାଭିଃ ପାପାତ୍ ଅସ୍ମାନ୍ ନିଵର୍ତିତୁମ୍ ।
କୁଲ-କ୍ଷୟ-କୃତମ୍ ଦୋଷମ୍ ପ୍ରପଶ୍ୟଦ୍ଭିଃ ଜନାର୍ଦନ ॥୩୯॥
କୁଲ-କ୍ଷୟେ ପ୍ରଣଶ୍ୟନ୍ତି କୁଲ-ଧର୍ମାଃ ସନାତନାଃ ।
ଧର୍ମେ ନଷ୍ଟେ କୁଲମ୍ କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ଅଧର୍ମଃ ଅଭିଭଵତି ଉତ ॥୪୦॥
ଅଧର୍ମ-ଅଭିଭଵାତ୍ କୃଷ୍ଣ ପ୍ରଦୁଷ୍ୟନ୍ତି କୁଲ-ସ୍ତ୍ରିୟଃ ।
ସ୍ତ୍ରୀଷୁ ଦୁଷ୍ଟାସୁ ଵାର୍ଷ୍ଣେୟ ଜାୟତେ ଵର୍ଣ-ସଙ୍କରଃ ॥୪୧॥
ସଙ୍କରଃ ନରକାୟ ଏଵ କୁଲ-ଘ୍ନାନାମ୍ କୁଲସ୍ୟ ଚ ।
ପତନ୍ତି ପିତରଃ ହି ଏଷାମ୍ ଲୁପ୍ତ-ପିଣ୍ଡ-ଉଦକ-କ୍ରିୟାଃ ॥୪୨॥
ଦୋଷୈଃ ଏତୈଃ କୁଲ-ଘ୍ନାନାମ୍ ଵର୍ଣ-ସଙ୍କର-କାରକୈଃ ।
ଉତ୍ସାଦ୍ୟନ୍ତେ ଜାତି-ଧର୍ମାଃ କୁଲ-ଧର୍ମାଃ ଚ ଶାଶ୍ଵତାଃ ॥୪୩॥
ଉତ୍ସନ୍ନ-କୁଲ-ଧର୍ମାଣାମ୍ ମନୁଷ୍ୟାଣାମ୍ ଜନାର୍ଦନ ।
ନରକେ ଅନିୟତମ୍ ଵାସଃ ଭଵତି ଇତି ଅନୁଶୁଶ୍ରୁମ ॥୪୪॥
ଅହୋ ବତ ମହତ୍ ପାପମ୍ କର୍ତୁମ୍ ଵ୍ୟଵସିତା ଵୟମ୍ ।
ୟତ୍ ରାଜ୍ୟ-ସୁଖ-ଲୋଭେନ ହନ୍ତୁମ୍ ସ୍ଵଜନମ୍ ଉଦ୍ୟତାଃ ॥୪୫॥
ୟଦି ମାମ୍ ଅପ୍ରତୀକାରମ୍ ଅଶସ୍ତ୍ରମ୍ ଶସ୍ତ୍ର-ପାଣୟଃ ।
ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରାଃ ରଣେ ହନ୍ୟୁଃ ତତ୍ ମେ କ୍ଷେମତରମ୍ ଭଵେତ୍ ॥୪୬॥
ସଞ୍ଜୟଃ ଉଵାଚ ।
ଏଵମ୍ ଉକ୍ତ୍ଵା ଅର୍ଜୁନଃ ସଙ୍ଖ୍ୟେ ରଥ-ଉପସ୍ଥେ ଉପାଵିଶତ୍ ।
ଵିସୃଜ୍ୟ ସଶରମ୍ ଚାପମ୍ ଶୋକ-ସଂଵିଗ୍ନ-ମାନସଃ ॥୪୭॥
ଓଂ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗଵତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ଵିଦ୍ୟାୟାମ୍ ୟୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂଵାଦେ
ଅର୍ଜୁନ-ଵିଷାଦ ୟୋଗଃ ନାମ ପ୍ରଥମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ
ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍
ଅଧ୍ୟାୟଃ ୧ ୨ ୩ ୪ ୫ ୬ ୭ ୮ ୯ ୧୦ ୧୧ ୧୨ ୧୩ ୧୪ ୧୫ ୧୬ ୧୭ ୧୮
ଅଥ ଦ୍ଵିତୀୟଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ସାଙ୍ଖ୍ୟ-ୟୋଗଃ ।
ସଞ୍ଜୟଃ ଉଵାଚ ।
ତମ୍ ତଥା କୃପୟା ଆଵିଷ୍ଟମ୍ ଅଶ୍ରୁ-ପୂର୍ଣ-ଆକୁଲ-ଈକ୍ଷଣମ୍ ।
ଵିଷୀଦନ୍ତମ୍ ଇଦମ୍ ଵାକ୍ୟମ୍ ଉଵାଚ ମଧୁସୂଦନଃ ॥୧॥
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
କୁତଃ ତ୍ଵା କଶ୍ମଲମ୍ ଇଦମ୍ ଵିଷମେ ସମୁପସ୍ଥିତମ୍ ।
ଅନାର୍ୟ-ଜୁଷ୍ଟମ୍ ଅସ୍ଵର୍ଗ୍ୟମ୍ ଅକୀର୍ତିକରମ୍ ଅର୍ଜୁନ ॥୨॥
କ୍ଲୈବ୍ୟମ୍ ମା ସ୍ମ ଗମଃ ପାର୍ଥ ନ ଏତତ୍ ତ୍ଵୟି ଉପପଦ୍ୟତେ ।
କ୍ଷୁଦ୍ରମ୍ ହୃଦୟ-ଦୌର୍ବଲ୍ୟମ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ଉତ୍ତିଷ୍ଠ ପରନ୍ତପ ॥୩॥
ଅର୍ଜୁନଃ ଉଵାଚ ।
କଥମ୍ ଭୀଷ୍ମମ୍ ଅହମ୍ ସଙ୍ଖ୍ୟେ ଦ୍ରୋଣମ୍ ଚ ମଧୁସୂଦନ ।
ଇଷୁଭିଃ ପ୍ରତିୟୋତ୍ସ୍ୟାମି ପୂଜା-ଅର୍ହୌ ଅରି-ସୂଦନ ॥୪॥
ଗୁରୂନ୍ ଅହତ୍ଵା ହି ମହାନୁଭାଵାନ୍ ଶ୍ରେୟଃ ଭୋକ୍ତୁମ୍ ଭୈକ୍ଷ୍ୟମ୍ ଅପି ଇହ ଲୋକେ ।
ହତ୍ଵା ଅର୍ଥକାମାନ୍ ତୁ ଗୁରୂନ୍ ଇହ ଏଵ ଭୁଞ୍ଜୀୟ ଭୋଗାନ୍ ରୁଧିରପ୍ରଦିଗ୍ଧାନ୍ ॥୫॥
ନ ଚ ଏତତ୍ ଵିଦ୍ମଃ କତରତ୍ ନଃ ଗରୀୟଃ ୟଦ୍ଵା ଜୟେମ ୟଦି ଵା ନଃ ଜୟେୟୁଃ ।
ୟାନ୍ ଏଵ ହତ୍ଵା ନ ଜିଜୀଵିଷାମଃ ତେ ଅଵସ୍ଥିତାଃ ପ୍ରମୁଖେ ଧାର୍ତରାଷ୍ଟ୍ରାଃ ॥୬॥
କାର୍ପଣ୍ୟ-ଦୋଷ-ଉପହତ-ସ୍ଵଭାଵଃ ପୃଚ୍ଛାମି ତ୍ଵାମ୍ ଧର୍ମ-ସମ୍ମୂଢ-ଚେତାଃ ।
ୟଚ୍ଛ୍ରେୟଃସ୍ୟାତ୍ ନିଶ୍ଚିତମ୍ ବ୍ରୂହି ତନ୍ମେ ଶିଷ୍ୟସ୍ତେଽହଂ ଶାଧି ମାଂ ତ୍ଵାଂ ପ୍ରପନ୍ନମ୍ ॥୭॥
ନ ହି ପ୍ରପଶ୍ୟାମି ମମ ଅପନୁଦ୍ୟାତ୍ ୟତ୍ ଶୋକମ୍ ଉଚ୍ଛୋଷଣମ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣାମ୍ ।
ଅଵାପ୍ୟଭୂମୌଅସପତ୍ନମ୍ ଋଦ୍ଧମ୍ ରାଜ୍ୟମ୍ ସୁରାଣାମ୍ଅପି ଚଆଧିପତ୍ୟମ୍ ॥୮॥
ସଞ୍ଜୟଃ ଉଵାଚ ।
ଏଵମ୍ ଉକ୍ତ୍ଵା ହୃଷୀକେଶମ୍ ଗୁଡାକେଶଃ ପରନ୍ତପଃ ।
ନ ୟୋତ୍ସ୍ୟେ ଇତି ଗୋଵିନ୍ଦମ୍ ଉକ୍ତ୍ଵା ତୂଷ୍ଣୀମ୍ ବଭୂଵ ହ ॥୯॥
ତମ୍ ଉଵାଚ ହୃଷୀକେଶଃ ପ୍ରହସନ୍ ଇଵ ଭାରତ ।
ସେନୟୋଃ ଉଭୟୋଃ ମଧ୍ୟେ ଵିଷୀଦନ୍ତମ୍ ଇଦମ୍ ଵଚଃ ॥୧୦॥
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଅଶୋଚ୍ୟାନ୍ ଅନ୍ଵଶୋଚଃ ତ୍ଵମ୍ ପ୍ରଜ୍ଞା-ଵାଦାନ୍ ଚ ଭାଷସେ ।
ଗତାସୂନ୍ ଅଗତାସୂନ୍ ଚ ନ ଅନୁଶୋଚନ୍ତି ପଣ୍ଡିତାଃ ॥୧୧॥
ନ ତୁ ଏଵ ଅହମ୍ ଜାତୁ ନ ଆସମ୍ ନ ତ୍ଵମ୍ ନ ଇମେ ଜନାଧିପାଃ ।
ନ ଚ ଏଵ ନ ଭଵିଷ୍ୟାମଃ ସର୍ଵେ ଵୟମ୍ ଅତଃ ପରମ୍ ॥୧୨॥
ଦେହିନଃ ଅସ୍ମିନ୍ ୟଥା ଦେହେ କୌମାରମ୍ ୟୌଵନମ୍ ଜରା ।
ତଥା ଦେହାନ୍ତର-ପ୍ରାପ୍ତିଃ ଧୀରଃ ତତ୍ର ନ ମୁହ୍ୟତି ॥୧୩॥
ମାତ୍ରା-ସ୍ପର୍ଶାଃ ତୁ କୌନ୍ତେୟ ଶୀତ-ଉଷ୍ଣ-ସୁଖ-ଦୁଃଖ-ଦାଃ ।
ଆଗମ ଅପାୟିନଃ ଅନିତ୍ୟାଃ ତାନ୍ ତିତିକ୍ଷସ୍ଵ ଭାରତ ॥୧୪॥
ୟମ୍ ହି ନ ଵ୍ୟଥୟନ୍ତି ଏତେ ପୁରୁଷମ୍ ପୁରୁଷ-ଋଷଭ ।
ସମ-ଦୁଃଖ-ସୁଖମ୍ ଧୀରମ୍ ସଃ ଅମୃତତ୍ଵାୟ କଲ୍ପତେ ॥୧୫॥
ନ ଅସତଃ ଵିଦ୍ୟତେ ଭାଵଃ ନ ଅଭାଵଃ ଵିଦ୍ୟତେ ସତଃ ।
ଉଭୟୋଃ ଅପି ଦୃଷ୍ଟଃ ଅନ୍ତଃ ତୁ ଅନୟୋଃ ତତ୍ତ୍ଵ-ଦର୍ଶିଭିଃ ॥୧୬॥
ଅଵିନାଶି ତୁ ତତ୍ ଵିଦ୍ଧି ୟେନ ସର୍ଵମ୍ ଇଦମ୍ ତତମ୍ ।
ଵିନାଶମ୍ ଅଵ୍ୟୟସ୍ୟ ଅସ୍ୟ ନ କଶ୍ଚିତ୍ କର୍ତୁମ୍ ଅର୍ହତି ॥୧୭॥
ଅନ୍ତଵନ୍ତଃ ଇମେ ଦେହାଃ ନିତ୍ୟସ୍ୟ ଉକ୍ତାଃ ଶରୀରିଣଃ ।
ଅନାଶିନଃ ଅପ୍ରମେୟସ୍ୟ ତସ୍ମାତ୍ ୟୁଧ୍ୟସ୍ଵ ଭାରତ ॥୧୮॥
ୟଃ ଏନମ୍ ଵେତ୍ତି ହନ୍ତାରମ୍ ୟଃ ଚ ଏନମ୍ ମନ୍ୟତେ ହତମ୍
ଉଭୌ ତୌ ନ ଵିଜାନୀତଃ ନ ଅୟମ୍ ହନ୍ତି ନ ହନ୍ୟତେ ॥୧୯॥
ନ ଜାୟତେ ମ୍ରିୟତେ ଵା କଦାଚିତ୍ ନ ଅୟମ୍ ଭୂତ୍ଵା ଭଵିତା ଵା ନ ଭୂୟଃ ।
ଅଜଃ ନିତ୍ୟଃ ଶାଶ୍ଵତଃ ଅୟମ୍ ପୁରାଣଃ ନ ହନ୍ୟତେ ହନ୍ୟମାନେ ଶରୀରେ ॥୨୦॥
ଵେଦ ଅଵିନାଶିନମ୍ ନିତ୍ୟମ୍ ୟଃ ଏନମ୍ ଅଜମ୍ ଅଵ୍ୟୟମ୍ ।
କଥମ୍ ସଃ ପୁରୁଷଃ ପାର୍ଥ କମ୍ ଘାତୟତି ହନ୍ତି କମ୍ ॥୨୧॥
ଵାସାଂସି ଜୀର୍ଣାନି ୟଥା ଵିହାୟ ନଵାନି ଗୃହ୍ଣାତି ନରଃ ଅପରାଣି ।
ତଥା ଶରୀରାଣି ଵିହାୟ ଜୀର୍ଣାନି ଅନ୍ୟାନି ସଂୟାତି ନଵାନି ଦେହୀ ॥୨୨॥
ନ ଏନମ୍ ଛିନ୍ଦନ୍ତି ଶସ୍ତ୍ରାଣି ନ ଏନମ୍ ଦହତି ପାଵକଃ ।
ନ ଚ ଏନମ୍ କ୍ଲେଦୟନ୍ତି ଆପଃ ନ ଶୋଷୟତି ମାରୁତଃ ॥୨୩॥
ଅଚ୍ଛେଦ୍ୟଃ ଅୟମ୍ ଅଦାହ୍ୟଃ ଅୟମ୍ ଅକ୍ଲେଦ୍ୟଃ ଅଶୋଷ୍ୟଃ ଏଵ ଚ ।
ନିତ୍ୟଃ ସର୍ଵଗତଃ ସ୍ଥାଣୁଃ ଅଚଲଃ ଅୟମ୍ ସନାତନଃ ॥୨୪॥
ଅଵ୍ୟକ୍ତଃ ଅୟମ୍ ଅଚିନ୍ତ୍ୟଃ ଅୟମ୍ ଅଵିକାର୍ୟଃ ଅୟମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ।
ତସ୍ମାତ୍ ଏଵମ୍ ଵିଦିତ୍ଵା ଏନମ୍ ନ ଅନୁଶୋଚିତୁମ୍ ଅର୍ହସି ॥୨୫॥
ଅଥ ଚ ଏନମ୍ ନିତ୍ୟ-ଜାତମ୍ ନିତ୍ୟମ୍ ଵା ମନ୍ୟସେ ମୃତମ୍ ।
ତଥା ଅପି ତ୍ଵମ୍ ମହା-ବାହୋ ନ ଏନମ୍ ଶୋଚିତୁମ୍ ଅର୍ହସି ॥୨୬॥
ଜାତସ୍ୟ ହି ଧ୍ରୁଵଃ ମୃତ୍ୟୁଃ ଧ୍ରୁଵମ୍ ଜନ୍ମ ମୃତସ୍ୟ ଚ ।
ତସ୍ମାତ୍ ଅପରିହାର୍ୟେ ଅର୍ଥେ ନ ତ୍ଵମ୍ ଶୋଚିତୁମ୍ ଅର୍ହସି ॥୨୭॥
ଅଵ୍ୟକ୍ତ-ଆଦୀନି ଭୂତାନି ଵ୍ୟକ୍ତ-ମଧ୍ୟାନି ଭାରତ ।
ଅଵ୍ୟକ୍ତ-ନିଧନାନି ଏଵ ତତ୍ର କା ପରିଦେଵନା ॥୨୮॥
ଆଶ୍ଚର୍ୟଵତ୍ ପଶ୍ୟତି କଶ୍ଚିତ୍ ଏନମ୍ ଆଶ୍ଚର୍ୟଵତ୍ ଵଦତି ତଥା ଏଵ ଚ ଅନ୍ୟଃ ।
ଆଶ୍ଚର୍ୟଵତ୍ ଚୈନଂଅନ୍ୟଃଶୃଣୋତି ଶ୍ରୁତ୍ଵାଅପିଏନମ୍ ଵେଦ ନ ଚୈଵ କଶ୍ଚିତ୍॥୨୯॥
ଦେହୀ ନିତ୍ୟମ୍ ଅଵଧ୍ୟଃ ଅୟମ୍ ଦେହେ ସର୍ଵସ୍ୟ ଭାରତ ।
ତସ୍ମାତ୍ ସର୍ଵାଣି ଭୂତାନି ନ ତ୍ଵମ୍ ଶୋଚିତୁମ୍ ଅର୍ହସି ॥୩୦॥
ସ୍ଵଧର୍ମମ୍ ଅପି ଚ ଅଵେକ୍ଷ୍ୟ ନ ଵିକମ୍ପିତୁମ୍ ଅର୍ହସି ।
ଧର୍ମ୍ୟାତ୍ ହି ୟୁଦ୍ଧାତ୍ ଶ୍ରେୟଃ ଅନ୍ୟତ୍ କ୍ଷତ୍ରିୟସ୍ୟ ନ ଵିଦ୍ୟତେ ॥୩୧॥
ୟତ୍ ଋଚ୍ଛୟା ଚ ଉପପନ୍ନଂ ସ୍ଵର୍ଗ-ଦ୍ଵାରମ୍ ଅପାଵୃତମ୍ ।
ସୁଖିନଃ କ୍ଷତ୍ରିୟାଃ ପାର୍ଥ ଲଭନ୍ତେ ୟୁଦ୍ଧମ୍ ଈଦୃଶମ୍ ॥୩୨॥
ଅଥ ଚେତ୍ ତ୍ଵମ୍ ଇମମ୍ ଧର୍ମ୍ୟମ୍ ସଙ୍ଗ୍ରାମମ୍ ନ କରିଷ୍ୟସି ।
ତତଃ ସ୍ଵଧର୍ମମ୍ କୀର୍ତିମ୍ ଚ ହିତ୍ଵା ପାପମ୍ ଅଵାପ୍ସ୍ୟସି ॥୩୩॥
ଅକୀର୍ତିମ୍ ଚ ଅପି ଭୂତାନି କଥୟିଷ୍ୟନ୍ତି ତେ ଅଵ୍ୟୟାମ୍ ।
ସମ୍ଭାଵିତସ୍ୟ ଚ ଅକୀର୍ତିଃ ମରଣାତ୍ ଅତିରିଚ୍ୟତେ ॥୩୪॥
ଭୟାତ୍ ରଣାତ୍ ଉପରତମ୍ ମଂସ୍ୟନ୍ତେ ତ୍ଵାମ୍ ମହାରଥାଃ ।
ୟେଷାମ୍ ଚ ତ୍ଵମ୍ ବହୁ-ମତଃ ଭୂତ୍ଵା ୟାସ୍ୟସି ଲାଘଵମ୍ ॥୩୫॥
ଅଵାଚ୍ୟ-ଵାଦାନ୍ ଚ ବହୂନ୍ ଵଦିଷ୍ୟନ୍ତି ତଵ ଅହିତାଃ ।
ନିନ୍ଦନ୍ତଃ ତଵ ସାମର୍ଥ୍ୟମ୍ ତତଃ ଦୁଃଖତରମ୍ ନୁ କିମ୍ ॥୩୬॥
ହତଃ ଵା ପ୍ରାପ୍ସ୍ୟସି ସ୍ଵର୍ଗମ୍ ଜିତ୍ଵା ଵା ଭୋକ୍ଷ୍ୟସେ ମହୀମ୍ ।
ତସ୍ମାତ୍ ଉତ୍ତିଷ୍ଠ କୌନ୍ତେୟ ୟୁଦ୍ଧାୟ କୃତ-ନିଶ୍ଚୟଃ ॥୩୭॥
ସୁଖ-ଦୁଃଖେ ସମେ କୃତ୍ଵା ଲାଭ-ଅଲାଭୌ ଜୟ-ଅଜୟୌ ।
ତତଃ ୟୁଦ୍ଧାୟ ୟୁଜ୍ୟସ୍ଵ ନ ଏଵମ୍ ପାପମ୍ ଅଵାପ୍ସ୍ୟସି ॥୩୮॥
ଏଷା ତେ ଅଭିହିତା ସାଙ୍ଖ୍ୟେ ବୁଦ୍ଧିଃ ୟୋଗେ ତୁ ଇମାମ୍ ଶୃଣୁ ।
ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ୟୁକ୍ତଃ ୟୟା ପାର୍ଥ କର୍ମ-ବନ୍ଧମ୍ ପ୍ରହାସ୍ୟସି ॥୩୯॥
ନ ଇହ ଅଭିକ୍ରମ-ନାଶଃ ଅସ୍ତି ପ୍ରତ୍ୟଵାୟଃ ନ ଵିଦ୍ୟତେ ।
ସ୍ଵଲ୍ପମ୍ ଅପି ଅସ୍ୟ ଧର୍ମସ୍ୟ ତ୍ରାୟତେ ମହତଃ ଭୟାତ୍ ॥୪୦॥
ଵ୍ୟଵସାୟ-ଆତ୍ମିକା ବୁଦ୍ଧିଃ ଏକା ଇହ କୁରୁ-ନନ୍ଦନ ।
ବହୁ-ଶାଖାଃ ହି ଅନନ୍ତାଃ ଚ ବୁଦ୍ଧୟଃ ଅଵ୍ୟଵସାୟିନାମ୍ ॥୪୧॥
ୟାମ୍ ଇମାମ୍ ପୁଷ୍ପିତାମ୍ ଵାଚମ୍ ପ୍ରଵଦନ୍ତି ଅଵିପଶ୍ଚିତଃ ।
ଵେଦ-ଵାଦ-ରତାଃ ପାର୍ଥ ନ ଅନ୍ୟତ୍ ଅସ୍ତି ଇତି ଵାଦିନଃ ॥୪୨॥
କାମ-ଆତ୍ମାନଃ ସ୍ଵର୍ଗ-ପରାଃ ଜନ୍ମ-କର୍ମ-ଫଲ-ପ୍ରଦାମ୍ ।
କ୍ରିୟା-ଵିଶେଷ-ବହୁଲାମ୍ ଭୋଗ-ଐଶ୍ଵର୍ୟ-ଗତିମ୍ ପ୍ରତି ॥୪୩॥
ଭୋଗ-ଐଶ୍ଵର୍ୟ-ପ୍ରସକ୍ତାନାମ୍ ତୟା ଅପହୃତ-ଚେତସାମ୍ ।
ଵ୍ୟଵସାୟ-ଆତ୍ମିକା ବୁଦ୍ଧିଃ ସମାଧୌ ନ ଵିଧୀୟତେ ॥୪୪॥
ତ୍ରୈଗୁଣ୍ୟ-ଵିଷୟାଃ ଵେଦାଃ ନିସ୍ତ୍ରୈଗୁଣ୍ୟଃ ଭଵାର୍ଜୁନ ।
ନିର୍ଦ୍ଵନ୍ଦ୍ଵଃ ନିତ୍ୟ-ସତ୍ତ୍ଵସ୍ଥଃ ନିର୍ୟୋଗକ୍ଷେମଃ ଆତ୍ମଵାନ୍ ॥୪୫॥
ୟାଵାନ୍ ଅର୍ଥଃ ଉଦପାନେ ସର୍ଵତଃ ସମ୍ପ୍ଲୁତୋଦକେ ।
ତାଵାନ୍ ସର୍ଵେଷୁ ଵେଦେଷୁ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ୟ ଵିଜାନତଃ ॥୪୬॥
କର୍ମଣି ଏଵ ଅଧିକାରଃ ତେ ମା ଫଲେଷୁ କଦାଚନ ।
ମା କର୍ମ-ଫଲ-ହେତୁଃ ଭୂଃ ମା ତେ ସଙ୍ଗଃ ଅସ୍ତୁ ଅକର୍ମଣି ॥୪୭॥
ୟୋଗସ୍ଥଃ କୁରୁ କର୍ମାଣି ସଙ୍ଗମ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ଧନଞ୍ଜୟ ।
ସିଦ୍ଧି ଅସିଦ୍ଧ୍ୟୋଃ ସମଃ ଭୂତ୍ଵା ସମତ୍ଵମ୍ ୟୋଗଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥୪୮॥
ଦୂରେଣ ହି ଅଵରମ୍ କର୍ମ ବୁଦ୍ଧି-ୟୋଗାତ୍ ଧନଞ୍ଜୟ ।
ବୁଦ୍ଧୌ ଶରଣମ୍ ଅନ୍ଵିଚ୍ଛ କୃପଣାଃ ଫଲ-ହେତଵଃ ॥୪୯॥
ବୁଦ୍ଧି-ୟୁକ୍ତଃ ଜହାତି ଇହ ଉଭେ ସୁକୃତ-ଦୁଷ୍କୃତେ ।
ତସ୍ମାତ୍ ୟୋଗାୟ ୟୁଜ୍ୟସ୍ଵ ୟୋଗଃ କର୍ମସୁ କୌଶଲମ୍ ॥୫୦॥
କର୍ମଜମ୍ ବୁଦ୍ଧି-ୟୁକ୍ତାଃ ହି ଫଲମ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ମନୀଷିଣଃ ।
ଜନ୍ମ-ବନ୍ଧ-ଵିନିର୍ମୁକ୍ତାଃ ପଦମ୍ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଅନାମୟମ୍ ॥୫୧॥
ୟଦା ତେ ମୋହ-କଲିଲମ୍ ବୁଦ୍ଧିଃ ଵ୍ୟତିତରିଷ୍ୟତି ।
ତଦା ଗନ୍ତାସି ନିର୍ଵେଦମ୍ ଶ୍ରୋତଵ୍ୟସ୍ୟ ଶ୍ରୁତସ୍ୟ ଚ ॥୫୨॥
ଶ୍ରୁତି-ଵିପ୍ରତିପନ୍ନା ତେ ୟଦା ସ୍ଥାସ୍ୟତି ନିଶ୍ଚଲା ।
ସମାଧୌ ଅଚଲା ବୁଦ୍ଧିଃ ତଦା ୟୋଗମ୍ ଅଵାପ୍ସ୍ୟସି ॥୫୩॥
ଅର୍ଜୁନଃ ଉଵାଚ ।
ସ୍ଥିତପ୍ରଜ୍ଞସ୍ୟ କା ଭାଷା ସମାଧିସ୍ଥସ୍ୟ କେଶଵ ।
ସ୍ଥିତଧୀଃ କିମ୍ ପ୍ରଭାଷେତ କିମ୍ ଆସୀତ ଵ୍ରଜେତ କିମ୍ ॥୫୪॥
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ପ୍ରଜହାତି ୟଦା କାମାନ୍ ସର୍ଵାନ୍ ପାର୍ଥ ମନୋଗତାନ୍ ।
ଆତ୍ମନି ଏଵ ଆତ୍ମନା ତୁଷ୍ଟଃ ସ୍ଥିତପ୍ରଜ୍ଞଃ ତଦା ଉଚ୍ୟତେ ॥୫୫॥
ଦୁଃଖେଷୁ ଅନୁଦ୍ଵିଗ୍ନ-ମନାଃ ସୁଖେଷୁ ଵିଗତ-ସ୍ପୃହଃ ।
ଵୀତ-ରାଗ-ଭୟ-କ୍ରୋଧଃ ସ୍ଥିତଧୀଃ ମୁନିଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥୫୬॥
ୟଃ ସର୍ଵତ୍ର ଅନଭିସ୍ନେହଃ ତତ୍ ତତ୍ ପ୍ରାପ୍ୟ ଶୁଭ-ଅଶୁଭମ୍ ।
ନ ଅଭିନନ୍ଦତି ନ ଦ୍ଵେଷ୍ଟି ତସ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ଞା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତା ॥୫୭॥
ୟଦା ସଂହରତେ ଚ ଅୟମ୍ କୂର୍ମଃ ଅଙ୍ଗାନି ଇଵ ସର୍ଵଶଃ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଅର୍ଥେଭ୍ୟଃ ତସ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ଞା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତା ॥୫୮॥
ଵିଷୟାଃ ଵିନିଵର୍ତନ୍ତେ ନିରାହାରସ୍ୟ ଦେହିନଃ ।
ରସଵର୍ଜମ୍ ରସଃ ଅପି ଅସ୍ୟ ପରମ୍ ଦୃଷ୍ଟ୍ଵା ନିଵର୍ତତେ ॥୫୯॥
ୟତତଃ ହି ଅପି କୌନ୍ତେୟ ପୁରୁଷସ୍ୟ ଵିପଶ୍ଚିତଃ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ପ୍ରମାଥୀନି ହରନ୍ତି ପ୍ରସଭଂ ମନଃ ॥୬୦॥
ତାନି ସର୍ଵାଣି ସଂୟମ୍ୟ ୟୁକ୍ତଃ ଆସୀତ ମତ୍ପରଃ ।
ଵଶେ ହି ୟସ୍ୟ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ତସ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ଞା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତା ॥୬୧॥
ଧ୍ୟାୟତଃ ଵିଷୟାନ୍ ପୁଂସଃ ସଙ୍ଗଃ ତେଷୁ ଉପଜାୟତେ ।
ସଙ୍ଗାତ୍ ସଞ୍ଜାୟତେ କାମଃ କାମାତ୍ କ୍ରୋଧଃ ଅଭିଜାୟତେ ॥୬୨॥
କ୍ରୋଧାତ୍ ଭଵତି ସମ୍ମୋହଃ ସମ୍ମୋହାତ୍ ସ୍ମୃତି-ଵିଭ୍ରମଃ ।
ସ୍ମୃତି-ଭ୍ରଂଶାତ୍ ବୁଦ୍ଧି-ନାଶଃ ବୁଦ୍ଧି-ନାଶାତ୍ ପ୍ରଣଶ୍ୟତି ॥
ରାଗ-ଦ୍ଵେଷ-ଵିମୁକ୍ତୈଃ ତୁ ଵିଷୟାନ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ ଚରନ୍ ।
ଆତ୍ମ-ଵଶ୍ୟୈଃ ଵିଧେୟ-ଆତ୍ମା ପ୍ରସାଦମ୍ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ॥୬୪॥
ପ୍ରସାଦେ ସର୍ଵ-ଦୁଃଖାନାମ୍ ହାନିଃ ଅସ୍ୟ ଉପଜାୟତେ ।
ପ୍ରସନ୍ନ-ଚେତସଃ ହି ଆଶୁ ବୁଦ୍ଧିଃ ପର୍ୟଵତିଷ୍ଠତେ ॥୬୫॥
ନ ଅସ୍ତି ବୁଦ୍ଧିଃ ଅୟୁକ୍ତସ୍ୟ ନ ଚ ଅୟୁକ୍ତସ୍ୟ ଭାଵନା ।
ନ ଚ ଅଭାଵୟତଃ ଶାନ୍ତିଃ ଅଶାନ୍ତସ୍ୟ କୁତଃ ସୁଖମ୍ ॥୬୬॥
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣାମ୍ ହି ଚରତାମ୍ ୟତ୍ ମନଃ ଅନୁଵିଧୀୟତେ ।
ତତ୍ ଅସ୍ୟ ହରତି ପ୍ରଜ୍ଞାମ୍ ଵାୟୁଃ ନାଵମ୍ ଇଵ ଅମ୍ଭସି ॥୬୭॥
ତସ୍ମାତ୍ ୟସ୍ୟ ମହା-ବାହୋ ନିଗୃହୀତାନି ସର୍ଵଶଃ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଅର୍ଥେଭ୍ୟଃ ତସ୍ୟ ପ୍ରଜ୍ଞା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତା ॥୬୮॥
ୟା ନିଶା ସର୍ଵ-ଭୂତାନାମ୍ ତସ୍ୟାମ୍ ଜାଗର୍ତି ସଂୟମୀ ।
ୟସ୍ୟାମ୍ ଜାଗ୍ରତି ଭୂତାନି ସା ନିଶା ପଶ୍ୟତଃ ମୁନେଃ ॥୬୯॥
ଆପୂର୍ୟମାଣମ୍ ଅଚଲ-ପ୍ରତିଷ୍ଠମ୍ ସମୁଦ୍ରମ୍ ଆପଃ ପ୍ରଵିଶନ୍ତି ୟଦ୍ଵତ୍ ।
ତଦ୍ଵତ୍କାମାଃ ୟମ୍ ପ୍ରଵିଶନ୍ତି ସର୍ଵେ ସଃ ଶାନ୍ତିମ୍ଆପ୍ନୋତି ନ କାମକାମୀ ॥୭୦॥
ଵିହାୟ କାମାନ୍ ୟଃ ସର୍ଵାନ୍ ପୁମାନ୍ ଚରତି ନିଃସ୍ପୃହଃ ।
ନିର୍ମମଃ ନିରହଙ୍କାରଃ ସଃ ଶାନ୍ତିମ୍ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ॥୭୧॥
ଏଷା ବ୍ରାହ୍ମୀ ସ୍ଥିତିଃ ପାର୍ଥ ନ ଏନାମ୍ ପ୍ରାପ୍ୟ ଵିମୁହ୍ୟତି ।
ସ୍ଥିତ୍ଵା ଅସ୍ୟାମ୍ ଅନ୍ତକାଲେ ଅପି ବ୍ରହ୍ମ-ନିର୍ଵାଣମ୍ ଋଚ୍ଛତି ॥୭୨॥
ଓଂ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗଵତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ଵିଦ୍ୟାୟାମ୍ ୟୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂଵାଦେ ସାଙ୍ଖ୍ୟ-ୟୋଗଃ ନାମ ଦ୍ଵିତୀୟଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ
ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍
ଅଧ୍ୟାୟଃ ୧ ୨ ୩ ୪ ୫ ୬ ୭ ୮ ୯ ୧୦ ୧୧ ୧୨ ୧୩ ୧୪ ୧୫ ୧୬ ୧୭ ୧୮
ଅଥ ତୃତୀୟଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । କର୍ମ-ୟୋଗଃ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉଵାଚ ।
ଜ୍ୟାୟସୀ ଚେତ୍ କର୍ମଣଃ ତେ ମତା ବୁଦ୍ଧିଃ ଜନାର୍ଦନ ।
ତତ୍ କିମ୍ କର୍ମଣି ଘୋରେ ମାମ୍ ନିୟୋଜୟସି କେଶଵ ॥୧॥
ଵ୍ୟାମିଶ୍ରେଣ ଇଵ ଵାକ୍ୟେନ ବୁଦ୍ଧିଂ ମୋହୟସି ଇଵ ମେ ।
ତତ୍ ଏକଂ ଵଦ ନିଶ୍ଚିତ୍ୟ ୟେନ ଶ୍ରେୟଃ ଅହମ୍ ଆପ୍ନୁୟାମ୍ ॥୨॥
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଲୋକେ ଅସ୍ମିନ୍ ଦ୍ଵିଵିଧା ନିଷ୍ଠା ପୁରା ପ୍ରୋକ୍ତା ମୟା ଅନଘ ।
ଜ୍ଞାନ-ୟୋଗେନ ସାଙ୍ଖ୍ୟାନାମ୍ କର୍ମ-ୟୋଗେନ ୟୋଗିନାମ୍ ॥୩॥
ନ କର୍ମଣାମ୍ ଅନାରମ୍ଭାତ୍ ନୈଷ୍କର୍ମ୍ୟଂ ପୁରୁଷଃ ଅଶ୍ନୁତେ ।
ନ ଚ ସଂନ୍ୟସନାତ୍ ଏଵ ସିଦ୍ଧିମ୍ ସମଧିଗଚ୍ଛତି ॥୪॥
ନ ହି କଶ୍ଚିତ୍ କ୍ଷଣମ୍ ଅପି ଜାତୁ ତିଷ୍ଠତି ଅକର୍ମକୃତ୍ ।
କାର୍ୟତେ ହି ଅଵଶଃ କର୍ମ ସର୍ଵଃ ପ୍ରକୃତିଜୈଃ ଗୁଣୈଃ ॥୫॥
କର୍ମ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ସଂୟମ୍ୟ ୟଃ ଆସ୍ତେ ମନସା ସ୍ମରନ୍ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାର୍ଥାନ୍ ଵିମୂଢାତ୍ମା ମିଥ୍ୟାଚାରଃ ସଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥୬॥
ୟଃ ତୁ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ମନସା ନିୟମ୍ୟ ଆରଭତେ ଅର୍ଜୁନ ।
କର୍ମ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ କର୍ମ-ୟୋଗମ୍ ଅସକ୍ତଃ ସଃ ଵିଶିଷ୍ୟତେ ॥୭॥
ନିୟତମ୍ କୁରୁ କର୍ମ ତ୍ଵଂ କର୍ମ ଜ୍ୟାୟଃ ହି ଅକର୍ମଣଃ ।
ଶରୀର-ୟାତ୍ରା ଅପି ଚ ତେ ନ ପ୍ରସିଦ୍ଧ୍ୟେତ୍ ଅକର୍ମଣଃ ॥୮॥
ୟଜ୍ଞାର୍ଥାତ୍ କର୍ମଣଃ ଅନ୍ୟତ୍ର ଲୋକଃ ଅୟମ୍ କର୍ମ-ବନ୍ଧନଃ ।
ତତ୍ ଅର୍ଥମ୍ କର୍ମ କୌନ୍ତେୟ ମୁକ୍ତ-ସଙ୍ଗଃ ସମାଚର ॥୯॥
ସହ-ୟଜ୍ଞାଃ ପ୍ରଜାଃ ସୃଷ୍ଟ୍ଵା ପୁରା ଉଵାଚ ପ୍ରଜାପତିଃ ।
ଅନେନ ପ୍ରସଵିଷ୍ୟଧ୍ଵମ୍ ଏଷଃ ଵଃ ଅସ୍ତୁ ଇଷ୍ଟ-କାମଧୁକ୍ ॥୧୦॥
ଦେଵାନ୍ ଭାଵୟତ ଅନେନ ତେ ଦେଵାଃ ଭାଵୟନ୍ତୁ ଵଃ ।
ପରସ୍ପରଂ ଭାଵୟନ୍ତଃ ଶ୍ରେୟଃ ପରମ୍ ଅଵାପ୍ସ୍ୟଥ ॥୧୧॥
ଇଷ୍ଟାନ୍ ଭୋଗାନ୍ ହି ଵଃ ଦେଵାଃ ଦାସ୍ୟନ୍ତେ ୟଜ୍ଞ-ଭାଵିତାଃ ।
ତୈଃ ଦତ୍ତାନ୍ ଅପ୍ରଦାୟ ଏଭ୍ୟଃ ୟଃ ଭୁଙ୍କ୍ତେ ସ୍ତେନଃ ଏଵ ସଃ ॥୧୨॥
ୟଜ୍ଞ-ଶିଷ୍ଟ ଆଶିନଃ ସନ୍ତଃ ମୁଚ୍ୟନ୍ତେ ସର୍ଵ-କିଲ୍ବିଷୈଃ ।
ଭୁଞ୍ଜତେ ତେ ତୁ ଅଘଂ ପାପାଃ ୟେ ପଚନ୍ତି ଆତ୍ମ-କାରଣାତ୍ ॥୧୩॥
ଅନ୍ନାତ୍ ଭଵନ୍ତି ଭୂତାନି ପର୍ଜନ୍ୟାତ୍ ଅନ୍ନ-ସମ୍ଭଵଃ ।
ୟଜ୍ଞାତ୍ ଭଵତି ପର୍ଜନ୍ୟଃ ୟଜ୍ଞଃ କର୍ମ-ସମୁଦ୍ଭଵଃ ॥୧୪॥
କର୍ମ ବ୍ରହ୍ମ-ଉଦ୍ଭଵଂ ଵିଦ୍ଧି ବ୍ରହ୍ମ ଅକ୍ଷର-ସମୁଦ୍ଭଵମ୍ ।
ତସ୍ମାତ୍ ସର୍ଵଗତଂ ବ୍ରହ୍ମ ନିତ୍ୟଂ ୟଜ୍ଞେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତମ୍ ॥୧୫॥
ଏଵଂ ପ୍ରଵର୍ତିତମ୍ ଚକ୍ରମ୍ ନ ଅନୁଵର୍ତୟତି ଇହ ୟଃ ।
ଅଘାୟୁଃ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଆରାମଃ ମୋଘମ୍ ପାର୍ଥ ସଃ ଜୀଵତି ॥୧୬॥
ୟଃ ତୁ ଆତ୍ମ-ରତିଃ ଏଵ ସ୍ୟାତ୍ ଆତ୍ମ-ତୃପ୍ତଃ ଚ ମାନଵଃ ।
ଆତ୍ମନି ଏଵ ଚ ସନ୍ତୁଷ୍ଟଃ ତସ୍ୟ କାର୍ୟମ୍ ନ ଵିଦ୍ୟତେ ॥୧୭॥
ନ ଏଵ ତସ୍ୟ କୃତେନ ଅର୍ଥଃ ନ ଅକୃତେନ ଇହ କଶ୍ଚନ ।
ନ ଚ ଅସ୍ୟ ସର୍ଵ-ଭୂତେଷୁ କଶ୍ଚିତ୍ ଅର୍ଥ-ଵ୍ୟପାଶ୍ରୟଃ ॥୧୮॥
ତସ୍ମାତ୍ ଅସକ୍ତଃ ସତତମ୍ କାର୍ୟମ୍ କର୍ମ ସମାଚର ।
ଅସକ୍ତଃ ହି ଆଚରନ୍ କର୍ମ ପରମ୍ ଆପ୍ନୋତି ପୂରୁଷଃ ॥୧୯॥
କର୍ମଣା ଏଵ ହି ସଂସିଦ୍ଧିମ୍ ଆସ୍ଥିତାଃ ଜନକ-ଆଦୟଃ ।
ଲୋକ-ସଂଗ୍ରହମ୍ ଏଵ ଅପି ସମ୍ପଶ୍ୟନ୍ କର୍ତୁମ୍ ଅର୍ହସି ॥୨୦॥
ୟତ୍ ୟତ୍ ଆଚରତି ଶ୍ରେଷ୍ଠଃ ତତ୍ ତତ୍ ଏଵ ଇତରଃ ଜନଃ ।
ସଃ ୟତ୍ ପ୍ରମାଣମ୍ କୁରୁତେ ଲୋକଃ ତତ୍ ଅନୁଵର୍ତତେ ॥୨୧॥
ନ ମେ ପାର୍ଥ ଅସ୍ତି କର୍ତଵ୍ୟମ୍ ତ୍ରିଷୁ ଲୋକେଷୁ କିଞ୍ଚନ ।
ନ ଅନଵାପ୍ତମ୍ ଅଵାପ୍ତଵ୍ୟମ୍ ଵର୍ତେ ଏଵ ଚ କର୍ମଣି ॥୨୨॥
ୟଦି ହି ଅହଂ ନ ଵର୍ତେୟମ୍ ଜାତୁ କର୍ମଣି ଅତନ୍ଦ୍ରିତଃ ।
ମମ ଵର୍ତ୍ମ ଅନୁଵର୍ତନ୍ତେ ମନୁଷ୍ୟାଃ ପାର୍ଥ ସର୍ଵଶଃ ॥୨୩॥
ଉତ୍ସୀଦେୟୁଃ ଇମେ ଲୋକାଃ ନ କୁର୍ୟାମ୍ କର୍ମ ଚେତ୍ ଅହମ୍ ।
ସଙ୍କରସ୍ୟ ଚ କର୍ତା ସ୍ୟାମ୍ ଉପହନ୍ୟାମ୍ ଇମାଃ ପ୍ରଜାଃ ॥୨୪॥
ସକ୍ତାଃ କର୍ମଣି ଅଵିଦ୍ଵାଂସଃ ୟଥା କୁର୍ଵନ୍ତି ଭାରତ ।
କୁର୍ୟାତ୍ ଵିଦ୍ଵାନ୍ ତଥା ଅସକ୍ତଃ ଚିକୀର୍ଷୁଃ ଲୋକ-ସଂଗ୍ରହମ୍ ॥୨୫॥
ନ ବୁଦ୍ଧି-ଭେଦମ୍ ଜନୟେତ୍ ଅଜ୍ଞାନାମ୍ କର୍ମ-ସଙ୍ଗିନାମ୍ ।
ଜୋଷୟେତ୍ ସର୍ଵ-କର୍ମାଣି ଵିଦ୍ଵାନ୍ ୟୁକ୍ତଃ ସମାଚରନ୍ ॥୨୬॥
ପ୍ରକୃତେଃ କ୍ରିୟମାଣାନି ଗୁଣୈଃ କର୍ମାଣି ସର୍ଵଶଃ ।
ଅହଙ୍କାର-ଵିମୂଢ-ଆତ୍ମା କର୍ତା ଅହମ୍ ଇତି ମନ୍ୟତେ ॥୨୭॥
ତତ୍ତ୍ଵଵିତ୍ ତୁ ମହାବାହୋ ଗୁଣ-କର୍ମ-ଵିଭାଗୟୋଃ ।
ଗୁଣାଃ ଗୁଣେଷୁ ଵର୍ତନ୍ତେ ଇତି ମତ୍ଵା ନ ସଜ୍ଜତେ ॥୨୮॥
ପ୍ରକୃତେଃ ଗୁଣ-ସମ୍ମୂଢାଃ ସଜ୍ଜନ୍ତେ ଗୁଣ-କର୍ମସୁ ।
ତାନ୍ ଅକୃତ୍ସ୍ନଵିଦଃ ମନ୍ଦାନ୍ କୃତ୍ସ୍ନଵିତ୍ ନ ଵିଚାଲୟେତ୍ ॥୨୯॥
ମୟି ସର୍ଵାଣି କର୍ମାଣି ସଂନ୍ୟସ୍ୟ ଅଧ୍ୟାତ୍ମ-ଚେତସା ।
ନିରାଶୀଃ ନିର୍ମମଃ ଭୂତ୍ଵା ୟୁଧ୍ୟସ୍ଵ ଵିଗତ-ଜ୍ଵରଃ ॥୩୦॥
ୟେ ମେ ମତମ୍ ଇଦମ୍ ନିତ୍ୟମ୍ ଅନୁତିଷ୍ଠନ୍ତି ମାନଵାଃ ।
ଶ୍ରଦ୍ଧାଵନ୍ତଃ ଅନସୂୟନ୍ତଃ ମୁଚ୍ୟନ୍ତେ ତେ ଅପି କର୍ମଭିଃ ॥୩୧॥
ୟେ ତୁ ଏତତ୍ ଅଭ୍ୟସୂୟନ୍ତଃ ନ ଅନୁତିଷ୍ଠନ୍ତି ମେ ମତମ୍ ।
ସର୍ଵ-ଜ୍ଞାନ-ଵିମୂଢାନ୍ ତାନ୍ ଵିଦ୍ଧି ନଷ୍ଟାନ୍ ଅଚେତସଃ ॥୩୨॥
ସଦୃଶମ୍ ଚେଷ୍ଟତେ ସ୍ଵସ୍ୟାଃ ପ୍ରକୃତେଃ ଜ୍ଞାନଵାନ୍ ଅପି ।
ପ୍ରକୃତିମ୍ ୟାନ୍ତି ଭୂତାନି ନିଗ୍ରହଃ କିମ୍ କରିଷ୍ୟତି ॥୩୩॥
ଇନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ୟ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ୟ-ଅର୍ଥେ ରାଗ-ଦ୍ଵେଷୌ ଵ୍ୟଵସ୍ଥିତୌ ।
ତୟୋଃ ନ ଵଶମ୍ ଆଗଚ୍ଛେତ୍ ତୌ ହି ଅସ୍ୟ ପରିପନ୍ଥିନୌ ॥୩୪॥
ଶ୍ରେୟାନ୍ ସ୍ଵଧର୍ମଃ ଵିଗୁଣଃ ପରଧର୍ମାତ୍ ସ୍ଵନୁଷ୍ଠିତାତ୍ ।
ସ୍ଵଧର୍ମେ ନିଧନମ୍ ଶ୍ରେୟଃ ପରଧର୍ମଃ ଭୟ-ଆଵହଃ ॥୩୫॥
ଅର୍ଜୁନଃ ଉଵାଚ ।
ଅଥ କେନ ପ୍ରୟୁକ୍ତଃ ଅୟଂ ପାପମ୍ ଚରତି ପୂରୁଷଃ ।
ଅନିଚ୍ଛନ୍ ଅପି ଵାର୍ଷ୍ଣେୟ ବଲାତ୍ ଇଵ ନିୟୋଜିତଃ ॥୩୬॥
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
କାମଃ ଏଷଃ କ୍ରୋଧଃ ଏଷଃ ରଜଃ ଗୁଣ-ସମୁଦ୍ଭଵଃ ।
ମହା-ଅଶନଃ ମହା-ପାପ୍ମା ଵିଦ୍ଧି ଏନମ୍ ଇହ ଵୈରିଣମ୍ ॥୩୭॥
ଧୂମେନ ଆଵ୍ରିୟତେ ଵହ୍ନିଃ ୟଥା ଆଦର୍ଶଃ ମଲେନ ଚ ।
ୟଥା ଉଲ୍ବେନ ଆଵୃତଃ ଗର୍ଭଃ ତଥା ତେନ ଇଦମ୍ ଆଵୃତମ୍ ॥୩୮॥
ଆଵୃତମ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ଏତେନ ଜ୍ଞାନିନଃ ନିତ୍ୟଵୈରିଣା ।
କାମରୂପେଣ କୌନ୍ତେୟ ଦୁଷ୍ପୂରେଣ ଅନଲେନ ଚ ॥୩୯॥
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ମନଃ ବୁଦ୍ଧିଃ ଅସ୍ୟ ଅଧିଷ୍ଠାନମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଏତୈଃ ଵିମୋହୟତି ଏଷଃ ଜ୍ଞାନମ୍ ଆଵୃତ୍ୟ ଦେହିନମ୍ ॥୪୦॥
ତସ୍ମାତ୍ ତ୍ଵମ୍ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଆଦୌ ନିୟମ୍ୟ ଭରତର୍ଷଭ ।
ପାପ୍ମାନମ୍ ପ୍ରଜହି ହି ଏନଂ ଜ୍ଞାନ-ଵିଜ୍ଞାନ-ନାଶନମ୍ ॥୪୧॥
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ପରାଣି ଆହୁଃ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେଭ୍ୟଃ ପରମ୍ ମନଃ ।
ମନସଃ ତୁ ପରା ବୁଦ୍ଧିଃ ୟଃ ବୁଦ୍ଧେଃ ପରତଃ ତୁ ସଃ ॥୪୨॥
ଏଵମ୍ ବୁଦ୍ଧେଃ ପରମ୍ ବୁଦ୍ଧ୍ଵା ସଂସ୍ତଭ୍ୟ ଆତ୍ମାନମ୍ ଆତ୍ମନା ।
ଜହି ଶତ୍ରୁମ୍ ମହାବାହୋ କାମ-ରୂପମ୍ ଦୁରାସଦମ୍ ॥୪୩॥
ଓଂ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗଵତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ଵିଦ୍ୟାୟାମ୍ ୟୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂଵାଦେ କର୍ମ-ୟୋଗଃ ନାମ ତୃତୀୟଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ
ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍
ଅଧ୍ୟାୟଃ ୧ ୨ ୩ ୪ ୫ ୬ ୭ ୮ ୯ ୧୦ ୧୧ ୧୨ ୧୩ ୧୪ ୧୫ ୧୬ ୧୭ ୧୮
ଅଥ ଚତୁର୍ଥ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ଜ୍ଞାନ-କର୍ମ-ସଂନ୍ୟାସ-ୟୋଗଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଇମମ୍ ଵିଵସ୍ଵତେ ୟୋଗମ୍ ପ୍ରୋକ୍ତଵାନ୍ ଅହମ୍ ଅଵ୍ୟୟମ୍ ।
ଵିଵସ୍ଵାନ୍ ମନଵେ ପ୍ରାହ ମନୁଃ ଇକ୍ଷ୍ଵାକଵେ ଅବ୍ରଵୀତ୍ ॥୧॥
ଏଵମ୍ ପରମ୍ପରା-ପ୍ରାପ୍ତମ୍ ଇମମ୍ ରାଜର୍ଷୟଃ ଵିଦୁଃ ।
ସଃ କାଲେନ ଇହ ମହତା ୟୋଗଃ ନଷ୍ଟଃ ପରନ୍ତପ ॥୨॥
ସଃ ଏଵ ଅୟମ୍ ମୟା ତେ ଅଦ୍ୟ ୟୋଗଃ ପ୍ରୋକ୍ତଃ ପୁରାତନଃ ।
ଭକ୍ତଃ ଅସି ମେ ସଖା ଚ ଇତି ରହସ୍ୟମ୍ ହି ଏତତ୍ ଉତ୍ତମମ୍ ॥୩॥
ଅର୍ଜୁନଃ ଉଵାଚ ।
ଅପରମ୍ ଭଵତଃ ଜନ୍ମ ପରମ୍ ଜନ୍ମ ଵିଵସ୍ଵତଃ ।
କଥମ୍ ଏତତ୍ ଵିଜାନୀୟାମ୍ ତ୍ଵମ୍ ଆଦୌ ପ୍ରୋକ୍ତଵାନ୍ ଇତି ॥୪॥
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ବହୂନି ମେ ଵ୍ୟତୀତାନି ଜନ୍ମାନି ତଵ ଚ ଅର୍ଜୁନ ।
ତାନି ଅହମ୍ ଵେଦ ସର୍ଵାଣି ନ ତ୍ଵମ୍ ଵେତ୍ଥ ପରନ୍ତପ ॥୫॥
ଅଜଃ ଅପି ସନ୍ ଅଵ୍ୟୟ-ଆତ୍ମା ଭୂତାନାମ୍ ଈଶ୍ଵରଃ ଅପି ସନ୍ ।
ପ୍ରକୃତିମ୍ ସ୍ଵାମ୍ ଅଧିଷ୍ଠାୟ ସମ୍ଭଵାମି ଆତ୍ମ-ମାୟୟା ॥୬॥
ୟଦା ୟଦା ହି ଧର୍ମସ୍ୟ ଗ୍ଲାନିଃ ଭଵତି ଭାରତ ।
ଅଭ୍ୟୁତ୍ଥାନମ୍ ଅଧର୍ମସ୍ୟ ତଦା ଆତ୍ମାନମ୍ ସୃଜାମି ଅହମ୍ ॥୭॥
ପରିତ୍ରାଣାୟ ସାଧୂନାମ୍ ଵିନାଶାୟ ଚ ଦୁଷ୍କୃତାମ୍ ।
ଧର୍ମ-ସଂସ୍ଥାପନ-ଅର୍ଥାୟ ସମ୍ଭଵାମି ୟୁଗେ ୟୁଗେ ॥୮॥
ଜନ୍ମ କର୍ମ ଚ ମେ ଦିଵ୍ୟମ୍ ଏଵମ୍ ୟଃ ଵେତ୍ତି ତତ୍ତ୍ଵତଃ ।
ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ଦେହମ୍ ପୁନଃ ଜନ୍ମ ନ ଏତି ମାମ୍ ଏତି ସଃ ଅର୍ଜୁନ ॥୯॥
ଵୀତ-ରାଗ-ଭୟ-କ୍ରୋଧାଃ ମନ୍ମୟାଃ ମାମ୍ ଉପାଶ୍ରିତାଃ ।
ବହଵଃ ଜ୍ଞାନ-ତପସା ପୂତାଃ ମଦ୍ଭାଵମ୍ ଆଗତାଃ ॥୧୦॥
ୟେ ୟଥା ମାମ୍ ପ୍ରପଦ୍ୟନ୍ତେ ତାନ୍ ତଥା ଏଵ ଭଜାମି ଅହମ୍ ।
ମମ ଵର୍ତ୍ମ ଅନୁଵର୍ତନ୍ତେ ମନୁଷ୍ୟାଃ ପାର୍ଥ ସର୍ଵଶଃ ॥୧୧॥
କାଙ୍କ୍ଷନ୍ତଃ କର୍ମଣାମ୍ ସିଦ୍ଧିମ୍ ୟଜନ୍ତେ ଇହ ଦେଵତାଃ ।
କ୍ଷିପ୍ରମ୍ ହି ମାନୁଷେ ଲୋକେ ସିଦ୍ଧିଃ ଭଵତି କର୍ମଜା ॥୧୨॥
ଚାତୁର୍ଵର୍ଣ୍ୟମ୍ ମୟା ସୃଷ୍ଟମ୍ ଗୁଣ-କର୍ମ-ଵିଭାଗଶଃ ।
ତସ୍ୟ କର୍ତାରମ୍ ଅପି ମାମ୍ ଵିଦ୍ଧି ଅକର୍ତାରମ୍ ଅଵ୍ୟୟମ୍ ॥୧୩॥
ନ ମାମ୍ କର୍ମାଣି ଲିମ୍ପନ୍ତି ନ ମେ କର୍ମ-ଫଲେ ସ୍ପୃହା ।
ଇତି ମାମ୍ ୟଃ ଅଭିଜାନାତି କର୍ମଭିଃ ନ ସ ବଧ୍ୟତେ ॥୧୪॥
ଏଵମ୍ ଜ୍ଞାତ୍ଵା କୃତମ୍ କର୍ମ ପୂର୍ଵୈଃ ଅପି ମୁମୁକ୍ଷୁଭିଃ ।
କୁରୁ କର୍ମ ଏଵ ତସ୍ମାତ୍ ତ୍ଵମ୍ ପୂର୍ଵୈଃ ପୂର୍ଵତରମ୍ କୃତମ୍ ॥୧୫॥
କିମ୍ କର୍ମ କିମ୍ ଅକର୍ମ ଇତି କଵୟଃ ଅପି ଅତ୍ର ମୋହିତାଃ ।
ତତ୍ ତେ କର୍ମ ପ୍ରଵକ୍ଷ୍ୟାମି ୟତ୍ ଜ୍ଞାତ୍ଵା ମୋକ୍ଷ୍ୟସେ ଅଶୁଭାତ୍ ॥୧୬॥
କର୍ମଣଃ ହି ଅପି ବୋଦ୍ଧଵ୍ୟମ୍ ବୋଦ୍ଧଵ୍ୟମ୍ ଚ ଵିକର୍ମଣଃ ।
ଅକର୍ମଣଃ ଚ ବୋଦ୍ଧଵ୍ୟମ୍ ଗହନା କର୍ମଣଃ ଗତିଃ ॥୧୭॥
କର୍ମଣି ଅକର୍ମ ୟଃ ପଶ୍ୟେତ୍ ଅକର୍ମଣି ଚ କର୍ମ ୟଃ ।
ସଃ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ମନୁଷ୍ୟେଷୁ ସଃ ୟୁକ୍ତଃ କୃତ୍ସ୍ନ-କର୍ମ-କୃତ୍ ॥୧୮॥
ୟସ୍ୟ ସର୍ଵେ ସମାରମ୍ଭାଃ କାମ-ସଙ୍କଲ୍ପ-ଵର୍ଜିତାଃ ।
ଜ୍ଞାନ-ଅଗ୍ନି-ଦଗ୍ଧ-କର୍ମାଣମ୍ ତମ୍ ଆହୁଃ ପଣ୍ଡିତମ୍ ବୁଧାଃ ॥୧୯॥
ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା କର୍ମ-ଫଲ-ଆସଙ୍ଗମ୍ ନିତ୍ୟ-ତୃପ୍ତଃ ନିରାଶ୍ରୟଃ ।
କର୍ମଣି ଅଭିପ୍ରଵୃତ୍ତଃ ଅପି ନ ଏଵ କିଞ୍ଚିତ୍ କରୋତି ସଃ ॥୨୦॥
ନିରାଶୀଃ ୟତ-ଚିତ୍ତ-ଆତ୍ମା ତ୍ୟକ୍ତ-ସର୍ଵ-ପରିଗ୍ରହଃ ।
ଶାରୀରମ୍ କେଵଲମ୍ କର୍ମ କୁର୍ଵନ୍ ନ ଆପ୍ନୋତି କିଲ୍ବିଷମ୍ ॥୨୧॥
ୟଦୃଚ୍ଛା-ଲାଭ-ସନ୍ତୁଷ୍ଟଃ ଦ୍ଵନ୍ଦ୍ଵ-ଅତୀତଃ ଵିମତ୍ସରଃ ।
ସମଃ ସିଦ୍ଧୌ ଅସିଦ୍ଧୌ ଚ କୃତ୍ଵା ଅପି ନ ନିବଧ୍ୟତେ ॥୨୨॥
ଗତ-ସଙ୍ଗସ୍ୟ ମୁକ୍ତସ୍ୟ ଜ୍ଞାନ-ଅଵସ୍ଥିତ-ଚେତସଃ ।
ୟଜ୍ଞାୟ ଆଚରତଃ କର୍ମ ସମଗ୍ରମ୍ ପ୍ରଵିଲୀୟତେ ॥୨୩॥
ବ୍ରହ୍ମ-ଅର୍ପଣଂ ବ୍ରହ୍ମ ହଵିଃ ବ୍ରହ୍ମ-ଅଗ୍ନୌ ବ୍ରହ୍ମଣା ହୁତମ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମ ଏଵ ତେନ ଗନ୍ତଵ୍ୟମ୍ ବ୍ରହ୍ମ-କର୍ମ-ସମାଧିନା ॥୨୪॥
ଦୈଵମ୍ ଏଵ ଅପରେ ୟଜ୍ଞମ୍ ୟୋଗିନଃ ପର୍ୟୁପାସତେ ।
ବ୍ରହ୍ମ-ଅଗ୍ନୌ ଅପରେ ୟଜ୍ଞଂ ୟଜ୍ଞେନ ଏଵ ଉପଜୁହ୍ଵତି ॥୨୫॥
ଶ୍ରୋତ୍ର-ଆଦୀନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଅନ୍ୟେ ସଂୟମ-ଅଗ୍ନିଷୁ ଜୁହ୍ଵତି ।
ଶବ୍ଦ-ଆଦୀନ୍ ଵିଷୟାନ୍ ଅନ୍ୟେ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଅଗ୍ନିଷୁ ଜୁହ୍ଵତି ॥୨୬॥
ସର୍ଵାଣି ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-କର୍ମାଣି ପ୍ରାଣ-କର୍ମାଣି ଚ ଅପରେ ।
ଆତ୍ମ-ସଂୟମ-ୟୋଗ-ଅଗ୍ନୌ ଜୁହ୍ଵତି ଜ୍ଞାନ-ଦୀପିତେ ॥୨୭॥
ଦ୍ରଵ୍ୟ-ୟଜ୍ଞାଃ ତପୋ-ୟଜ୍ଞାଃ ୟୋଗ-ୟଜ୍ଞାଃ ତଥା ଅପରେ ।
ସ୍ଵାଧ୍ୟାୟ-ଜ୍ଞାନ-ୟଜ୍ଞାଃ ଚ ୟତୟଃ ସଂଶିତଵ୍ରତାଃ ॥୨୮॥
ଅପାନେ ଜୁହ୍ଵତି ପ୍ରାଣମ୍ ପ୍ରାଣେ ଅପାନମ୍ ତଥା ଅପରେ ।
ପ୍ରାଣ-ଅପାନ-ଗତୀ ରୁଦ୍ଧ୍ଵା ପ୍ରାଣାୟାମ-ପରାୟଣାଃ ॥୨୯॥
ଅପରେ ନିୟତ-ଆହାରାଃ ପ୍ରାଣାନ୍ ପ୍ରାଣେଷୁ ଜୁହ୍ଵତି ।
ସର୍ଵେ ଅପି ଏତେ ୟଜ୍ଞଵିଦଃ ୟଜ୍ଞ-କ୍ଷପିତ-କଲ୍ମଷାଃ ॥୩୦॥
ୟଜ୍ଞ-ଶିଷ୍ଟ-ଅମୃତ-ଭୁଜଃ ୟାନ୍ତି ବ୍ରହ୍ମ ସନାତନମ୍ ।
ନାୟମ୍ ଲୋକଃ ଅସ୍ତି ଅୟଜ୍ଞସ୍ୟ କୁତଃ ଅନ୍ୟଃ କୁରୁସତ୍ତମ ॥୩୧॥
ଏଵମ୍ ବହୁଵିଧାଃ ୟଜ୍ଞାଃ ଵିତତାଃ ବ୍ରହ୍ମଣଃ ମୁଖେ ।
କର୍ମଜାନ୍ ଵିଦ୍ଧି ତାନ୍ ସର୍ଵାନ୍ ଏଵମ୍ ଜ୍ଞାତ୍ଵା ଵିମୋକ୍ଷ୍ୟସେ ॥୩୨॥
ଶ୍ରେୟାନ୍ ଦ୍ରଵ୍ୟମୟାତ୍ ୟଜ୍ଞାତ୍ ଜ୍ଞାନ-ୟଜ୍ଞଃ ପରନ୍ତପ ।
ସର୍ଵମ୍ କର୍ମ-ଅଖିଲମ୍ ପାର୍ଥ ଜ୍ଞାନେ ପରିସମାପ୍ୟତେ ॥୩୩॥
ତତ୍ ଵିଦ୍ଧି ପ୍ରଣିପାତେନ ପରିପ୍ରଶ୍ନେନ ସେଵୟା ।
ଉପଦେକ୍ଷ୍ୟନ୍ତି ତେ ଜ୍ଞାନମ୍ ଜ୍ଞାନିନଃ ତତ୍ତ୍ଵ-ଦର୍ଶିନଃ ॥୩୪॥
ୟତ୍ ଜ୍ଞାତ୍ଵା ନ ପୁନଃ ମୋହମ୍ ଏଵମ୍ ୟାସ୍ୟସି ପାଣ୍ଡଵ ।
ୟେନ ଭୂତାନି ଅଶେଷେଣ ଦ୍ରକ୍ଷ୍ୟସି ଆତ୍ମନି ଅଥୋ ମୟି ॥୩୫॥
ଅପି ଚେତ୍ ଅସି ପାପେଭ୍ୟଃ ସର୍ଵେଭ୍ୟଃ ପାପ-କୃତ୍ତମଃ ।
ସର୍ଵମ୍ ଜ୍ଞାନ-ପ୍ଲଵେନ ଏଵ ଵୃଜିନମ୍ ସନ୍ତରିଷ୍ୟସି ॥୩୬॥
ୟଥା ଏଧାଂସି ସମିଦ୍ଧଃ ଅଗ୍ନିଃ ଭସ୍ମସାତ୍ କୁରୁତେ ଅର୍ଜୁନ ।
ଜ୍ଞାନ-ଅଗ୍ନିଃ ସର୍ଵ-କର୍ମାଣି ଭସ୍ମସାତ୍ କୁରୁତେ ତଥା ॥୩୭॥
ନ ହି ଜ୍ଞାନେନ ସଦୃଶମ୍ ପଵିତ୍ରମ୍ ଇହ ଵିଦ୍ୟତେ ।
ତତ୍ ସ୍ଵୟଂ ୟୋଗ-ସଂସିଦ୍ଧଃ କାଲେନ ଆତ୍ମନି ଵିନ୍ଦତି ॥୩୮॥
ଶ୍ରଦ୍ଧାଵାନ୍ ଲଭତେ ଜ୍ଞାନମ୍ ତତ୍ପରଃ ସଂୟତ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।
ଜ୍ଞାନମ୍ ଲବ୍ଧ୍ଵା ପରାମ୍ ଶାନ୍ତିମ୍ ଅଚିରେଣାଧିଗଚ୍ଛତି ॥୩୯॥
ଅଜ୍ଞଃ ଚ ଅଶ୍ରଦ୍ଦଧାନଃ ଚ ସଂଶୟ-ଆତ୍ମା ଵିନଶ୍ୟତି ।
ନ ଅୟଂ ଲୋକଃ ଅସ୍ତି ନ ପରଃ ନ ସୁଖଂ ସଂଶୟାତ୍ମନଃ ॥୪୦॥
ୟୋଗ-ସଂନ୍ୟସ୍ତକର୍ମାଣଂ ଜ୍ଞାନସଞ୍ଛିନ୍ନସଂଶୟମ୍ ।
ଆତ୍ମଵନ୍ତଂ ନ କର୍ମାଣି ନିବଧ୍ନନ୍ତି ଧନଞ୍ଜୟ ॥୪୧॥
ତସ୍ମାତ୍ ଅଜ୍ଞାନ-ସମ୍ଭୂତମ୍ ହୃତ୍ସ୍ଥମ୍ ଜ୍ଞାନ-ଅସିନା-ଆତ୍ମନଃ ।
ଛିତ୍ତ୍ଵା ଏନମ୍ ସଂଶୟମ୍ ୟୋଗମ୍ ଆତିଷ୍ଠ ଉତ୍ତିଷ୍ଠ ଭାରତ ॥୪୨॥
ଓଂ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗଵତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ଵିଦ୍ୟାୟାମ୍ ୟୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂଵାଦେ ଜ୍ଞାନ-କର୍ମ-ସଂନ୍ୟାସ-ୟୋଗଃ ନାମ ଚତୁର୍ଥ ଅଧ୍ୟାୟଃ
ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍
ଅଧ୍ୟାୟଃ ୧ ୨ ୩ ୪ ୫ ୬ ୭ ୮ ୯ ୧୦ ୧୧ ୧୨ ୧୩ ୧୪ ୧୫ ୧୬ ୧୭ ୧୮
ଅଥ ପଞ୍ଚମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ସଂନ୍ୟାସ-ୟୋଗଃ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉଵାଚ ।
ସଂନ୍ୟାସମ୍ କର୍ମଣାମ୍ କୃଷ୍ଣ ପୁନଃ ୟୋଗମ୍ ଚ ଶଂସସି ।
ୟତ୍ ଶ୍ରେୟଃ ଏତୟୋଃ ଏକମ୍ ତତ୍ ମେ ବ୍ରୂହି ସୁନିଶ୍ଚିତମ୍ ॥୧॥
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ସଂନ୍ୟାସଃ କର୍ମ-ୟୋଗଃ ଚ ନିଃଶ୍ରେୟସକରୌ ଉଭୌ ।
ତୟୋଃ ତୁ କର୍ମ-ସଂନ୍ୟାସାତ୍ କର୍ମ-ୟୋଗଃ ଵିଶିଷ୍ୟତେ ॥୨॥
ଜ୍ଞେୟଃ ସଃ ନିତ୍ୟ-ସଂନ୍ୟାସୀ ୟଃ ନ ଦ୍ଵେଷ୍ଟି ନ କାଙ୍କ୍ଷତି ।
ନିର୍ଦ୍ଵନ୍ଦ୍ଵଃ ହି ମହାବାହୋ ସୁଖମ୍ ବନ୍ଧାତ୍ ପ୍ରମୁଚ୍ୟତେ ॥୩॥
ସାଙ୍ଖ୍ୟ-ୟୋଗୌ ପୃଥକ୍ ବାଲାଃ ପ୍ରଵଦନ୍ତି ନ ପଣ୍ଡିତାଃ ।
ଏକମ୍ ଅପି ଆସ୍ଥିତଃ ସମ୍ୟକ୍ ଉଭୟୋଃ ଵିନ୍ଦତେ ଫଲମ୍ ॥୪॥
ୟତ୍ ସାଙ୍ଖ୍ୟୈଃ ପ୍ରାପ୍ୟତେ ସ୍ଥାନମ୍ ତତ୍ ୟୋଗୈଃ ଅପି ଗମ୍ୟତେ ।
ଏକମ୍ ସାଙ୍ଖ୍ୟମ୍ ଚ ୟୋଗମ୍ ଚ ୟଃ ପଶ୍ୟତି ସ ପଶ୍ୟତି ॥୫॥
ସଂନ୍ୟାସଃ ତୁ ମହାବାହୋ ଦୁଃଖମ୍ ଆପ୍ତୁମ୍ ଅୟୋଗତଃ ।
ୟୋଗ-ୟୁକ୍ତଃ ମୁନିଃ ବ୍ରହ୍ମ ନଚିରେଣ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ॥୬॥
ୟୋଗ-ୟୁକ୍ତଃ ଵିଶୁଦ୍ଧ-ଆତ୍ମା ଵିଜିତ-ଆତ୍ମା ଜିତ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।
ସର୍ଵ-ଭୂତ-ଆତ୍ମ-ଭୂତ-ଆତ୍ମା କୁର୍ଵନ୍ ଅପି ନ ଲିପ୍ୟତେ ॥୭॥
ନ ଏଵ କିଞ୍ଚିତ୍ କରୋମି ଇତି ୟୁକ୍ତଃ ମନ୍ୟେତ ତତ୍ତ୍ଵଵିତ୍ ।
ପଶ୍ୟନ୍ ଶୃଣ୍ଵନ୍ ସ୍ପୃଶନ୍ ଜିଘ୍ରନ୍ ଅଶ୍ନନ୍ ଗଚ୍ଛନ୍ ସ୍ଵପଞ୍ ଶ୍ଵସନ୍ ॥୮॥
ପ୍ରଲପନ୍ ଵିସୃଜନ୍ ଗୃହ୍ଣନ୍ ଉନ୍ମିଷନ୍ ନିମିଷନ୍ ଅପି ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଅର୍ଥେଷୁ ଵର୍ତନ୍ତେ ଇତି ଧାରୟନ୍ ॥୯॥
ବ୍ରହ୍ମଣି ଆଧାୟ କର୍ମାଣି ସଙ୍ଗମ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା କରୋତି ୟଃ ।
ଲିପ୍ୟତେ ନ ସଃ ପାପେନ ପଦ୍ମ-ପତ୍ରମ୍ ଇଵ ଅମ୍ଭସା ॥୧୦॥
କାୟେନ ମନସା ବୁଦ୍ଧ୍ୟା କେଵଲୈଃ ଇନ୍ଦ୍ରିୟୈଃ ଅପି ।
ୟୋଗିନଃ କର୍ମ କୁର୍ଵନ୍ତି ସଙ୍ଗମ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ଆତ୍ମ-ଶୁଦ୍ଧୟେ ॥୧୧॥
ୟୁକ୍ତଃ କର୍ମ-ଫଲଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ଶାନ୍ତିମ୍ ଆପ୍ନୋତି ନୈଷ୍ଠିକୀମ୍ ।
ଅୟୁକ୍ତଃ କାମକାରେଣ ଫଲେ ସକ୍ତଃ ନିବଧ୍ୟତେ ॥୧୨॥
ସର୍ଵ-କର୍ମାଣି ମନସା ସଂନ୍ୟସ୍ୟ ଆସ୍ତେ ସୁଖମ୍ ଵଶୀ ।
ନଵ-ଦ୍ଵାରେ ପୁରେ ଦେହୀ ନ ଏଵ କୁର୍ଵନ୍ ନ କାରୟନ୍ ॥୧୩॥
ନ କର୍ତୃତ୍ଵମ୍ ନ କର୍ମାଣି ଲୋକସ୍ୟ ସୃଜତି ପ୍ରଭୁଃ ।
ନ କର୍ମ-ଫଲ-ସଂୟୋଗମ୍ ସ୍ଵଭାଵଃ ତୁ ପ୍ରଵର୍ତତେ ॥୧୪॥
ନ ଆଦତ୍ତେ କସ୍ୟଚିତ୍ ପାପଂ ନ ଚ ଏଵ ସୁକୃତଂ ଵିଭୁଃ ।
ଅଜ୍ଞାନେନ ଆଵୃତମ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ତେନ ମୁହ୍ୟନ୍ତି ଜନ୍ତଵଃ ॥୧୫॥
ଜ୍ଞାନେନ ତୁ ତତ୍ ଅଜ୍ଞାନମ୍ ୟେଷାମ୍ ନାଶିତମ୍ ଆତ୍ମନଃ ।
ତେଷାମ୍ ଆଦିତ୍ୟଵତ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ପ୍ରକାଶୟତି ତତ୍ ପରମ୍ ॥୧୬॥
ତତ୍ ବୁଦ୍ଧୟଃ ତତ୍ ଆତ୍ମାନଃ ତତ୍ ନିଷ୍ଠାଃ ତତ୍ ପରାୟଣାଃ ।
ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଅପୁନରାଵୃତ୍ତିମ୍ ଜ୍ଞାନ-ନିର୍ଧୂତ-କଲ୍ମଷାଃ ॥୧୭॥
ଵିଦ୍ୟା-ଵିନୟ-ସମ୍ପନ୍ନେ ବ୍ରାହ୍ମଣେ ଗଵି ହସ୍ତିନି ।
ଶୁନି ଚ ଏଵ ଶ୍ଵପାକେ ଚ ପଣ୍ଡିତାଃ ସମ-ଦର୍ଶିନଃ ॥୧୮॥
ଇହ ଏଵ ତୈଃ ଜିତଃ ସର୍ଗଃ ୟେଷାମ୍ ସାମ୍ୟେ ସ୍ଥିତମ୍ ମନଃ ।
ନିର୍ଦୋଷମ୍ ହି ସମମ୍ ବ୍ରହ୍ମ ତସ୍ମାତ୍ ବ୍ରହ୍ମଣି ତେ ସ୍ଥିତାଃ ॥୧୯॥
ନ ପ୍ରହୃଷ୍ୟେତ୍ ପ୍ରିୟମ୍ ପ୍ରାପ୍ୟ ନ ଉଦ୍ଵିଜେତ୍ ପ୍ରାପ୍ୟ ଚ ଅପ୍ରିୟମ୍ ।
ସ୍ଥିର-ବୁଦ୍ଧିଃ ଅସମ୍ମୂଢଃ ବ୍ରହ୍ମଵିତ୍ ବ୍ରହ୍ମଣି ସ୍ଥିତଃ ॥୨୦॥
ବାହ୍ୟ-ସ୍ପର୍ଶେଷୁ ଅସକ୍ତ-ଆତ୍ମା ଵିନ୍ଦତି ଆତ୍ମନି ୟତ୍ ସୁଖମ୍ ।
ସଃ ବ୍ରହ୍ମ-ୟୋଗ-ୟୁକ୍ତାତ୍ମା ସୁଖମ୍ ଅକ୍ଷୟମ୍ ଅଶ୍ନୁତେ ॥୨୧॥
ୟେ ହି ସଂସ୍ପର୍ଶଜାଃ ଭୋଗାଃ ଦୁଃଖ-ୟୋନୟଃ ଏଵ ତେ ।
ଆଦି ଅନ୍ତଵନ୍ତଃ କୌନ୍ତେୟ ନ ତେଷୁ ରମତେ ବୁଧଃ ॥୨୨॥
ଶକ୍ନୋତି ଇହ ଏଵ ୟଃ ସୋଢୁମ୍ ପ୍ରାକ୍ ଶରୀର-ଵିମୋକ୍ଷଣାତ୍ ।
କାମ-କ୍ରୋଧ-ଉଦ୍ଭଵମ୍ ଵେଗମ୍ ସଃ ୟୁକ୍ତଃ ସଃ ସୁଖୀ ନରଃ ॥୨୩॥
ୟଃ ଅନ୍ତଃ-ସୁଖଃ ଅନ୍ତର-ଆରାମଃ ତଥା ଅନ୍ତର୍-ଜ୍ୟୋତିଃ ଏଵ ୟଃ ।
ସଃ ୟୋଗୀ ବ୍ରହ୍ମ-ନିର୍ଵାଣମ୍ ବ୍ରହ୍ମ-ଭୂତଃ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ॥୨୪॥
ଲଭନ୍ତେ ବ୍ରହ୍ମ-ନିର୍ଵାଣମ୍ ଋଷୟଃ କ୍ଷୀଣ-କଲ୍ମଷାଃ ।
ଛିନ୍ନ-ଦ୍ଵୈଧାଃ ୟତ-ଆତ୍ମାନଃ ସର୍ଵ-ଭୂତହିତେ ରତାଃ ॥୨୫॥
କାମ-କ୍ରୋଧ-ଵିୟୁକ୍ତାନାମ୍ ୟତୀନାମ୍ ୟତ-ଚେତସାମ୍ ।
ଅଭିତଃ ବ୍ରହ୍ମ-ନିର୍ଵାଣଂ ଵର୍ତତେ ଵିଦିତ-ଆତ୍ମନାମ୍ ॥୨୬॥
ସ୍ପର୍ଶାନ୍ କୃତ୍ଵା ବହିଃ ବାହ୍ୟାନ୍ ଚକ୍ଷୁଃ ଚ ଏଵ ଅନ୍ତରେ ଭ୍ରୁଵୋଃ ।
ପ୍ରାଣ-ଅପାନୌ ସମୌ କୃତ୍ଵା ନାସ-ଅଭ୍ୟନ୍ତର-ଚାରିଣୌ ॥୨୭॥
ୟତ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ମନଃ ବୁଦ୍ଧିଃ ମୁନିଃ ମୋକ୍ଷ-ପରାୟଣଃ ।
ଵିଗତ-ଇଚ୍ଛା-ଭୟ-କ୍ରୋଧଃ ୟଃ ସଦା ମୁକ୍ତଃ ଏଵ ସଃ ॥୨୮॥
ଭୋକ୍ତାରମ୍ ୟଜ୍ଞ-ତପସାମ୍ ସର୍ଵ-ଲୋକ-ମହେଶ୍ଵରମ୍ ।
ସୁହୃଦମ୍ ସର୍ଵ-ଭୂତାନାମ୍ ଜ୍ଞାତ୍ଵା ମାଂ ଶାନ୍ତିମ୍ ଋଚ୍ଛତି ॥୨୯॥
ଓଂ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗଵତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ଵିଦ୍ୟାୟାମ୍ ୟୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂଵାଦେ ସଂନ୍ୟାସ-ୟୋଗଃ ନାମ ପଞ୍ଚମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ
ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍
ଅଧ୍ୟାୟଃ ୧ ୨ ୩ ୪ ୫ ୬ ୭ ୮ ୯ ୧୦ ୧୧ ୧୨ ୧୩ ୧୪ ୧୫ ୧୬ ୧୭ ୧୮
ଅଥ ଷଷ୍ଠଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ଆତ୍ମ-ସଂୟମ-ୟୋଗଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଅନାଶ୍ରିତଃ କର୍ମ-ଫଲମ୍ କାର୍ୟମ୍ କର୍ମ କରୋତି ୟଃ ।
ସଃ ସଂନ୍ୟାସୀ ଚ ୟୋଗୀ ଚ ନ ନିରଗ୍ନିଃ ନ ଚ ଅକ୍ରିୟଃ ॥୧॥
ୟମ୍ ସଂନ୍ୟାସମ୍ ଇତି ପ୍ରାହୁଃ ୟୋଗମ୍ ତମ୍ ଵିଦ୍ଧି ପାଣ୍ଡଵ ।
ନ ହି ଅସଂନ୍ୟସ୍ତ-ସଙ୍କଲ୍ପଃ ୟୋଗୀ ଭଵତି କଶ୍ଚନ ॥୨॥
ଆରୁରୁକ୍ଷୋଃ ମୁନେଃ ୟୋଗମ୍ କର୍ମ କାରଣମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ।
ୟୋଗ-ଆରୂଢସ୍ୟ ତସ୍ୟ ଏଵ ଶମଃ କାରଣମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ॥୩॥
ୟଦା ହି ନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଅର୍ଥେଷୁ ନ କର୍ମସୁ ଅନୁଷଜ୍ଜତେ ।
ସର୍ଵ-ସଙ୍କଲ୍ପ-ସଂନ୍ୟାସୀ ୟୋଗ-ଆରୂଢଃ ତଦା ଉଚ୍ୟତେ ॥୪॥
ଉଦ୍ଧରେତ୍ ଆତ୍ମନା ଆତ୍ମାନମ୍ ନ ଆତ୍ମାନମ୍ ଅଵସାଦୟେତ୍ ।
ଆତ୍ମା ଏଵ ହି ଆତ୍ମନଃ ବନ୍ଧୁଃ ଆତ୍ମା ଏଵ ରିପୁଃ ଆତ୍ମନଃ ॥୫॥
ବନ୍ଧୁଃ ଆତ୍ମା ଆତ୍ମନଃ ତସ୍ୟ ୟେନ ଆତ୍ମା ଏଵ ଆତ୍ମନା ଜିତଃ ।
ଅନାତ୍ମନଃ ତୁ ଶତ୍ରୁତ୍ଵେ ଵର୍ତେତ ଆତ୍ମା ଏଵ ଶତ୍ରୁଵତ୍ ॥୬॥
ଜିତ-ଆତ୍ମନଃ ପ୍ରଶାନ୍ତସ୍ୟ ପରମାତ୍ମା ସମାହିତଃ ।
ଶୀତ-ଉଷ୍ଣ-ସୁଖ-ଦୁଃଖେଷୁ ତଥା ମାନ-ଅପମାନୟୋଃ ॥୭॥
ଜ୍ଞାନ-ଵିଜ୍ଞାନ-ତୃପ୍ତ-ଆତ୍ମା କୂଟସ୍ଥଃ ଵିଜିତ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟଃ ।
ୟୁକ୍ତଃ ଇତି ଉଚ୍ୟତେ ୟୋଗୀ ସମ-ଲୋଷ୍ଟ-ଅଶ୍ମ-କାଞ୍ଚନଃ ॥୮॥
ସୁହୃତ୍ ମିତ୍ର-ଅରି-ଉଦାସୀନ-ମଧ୍ୟସ୍ଥ-ଦ୍ଵେଷ୍ୟ-ବନ୍ଧୁଷୁ ।
ସାଧୁଷୁ ଅପି ଚ ପାପେଷୁ ସମ-ବୁଦ୍ଧିଃ ଵିଶିଷ୍ୟତେ ॥୯॥
ୟୋଗୀ ୟୁଞ୍ଜୀତ ସତତମ୍ ଆତ୍ମାନମ୍ ରହସି ସ୍ଥିତଃ ।
ଏକାକୀ ୟତ-ଚିତ୍ତ-ଆତ୍ମା ନିରାଶୀଃ ଅପରିଗ୍ରହଃ ॥୧୦॥
ଶୁଚୌ ଦେଶେ ପ୍ରତିଷ୍ଠାପ୍ୟ ସ୍ଥିରମ୍ ଆସନମ୍ ଆତ୍ମନଃ ।
ନ ଅତି-ଉଚ୍ଛ୍ରିତମ୍ ନ ଅତି-ନୀଚମ୍ ଚୈଲ-ଅଜିନ-କୁଶ-ଉତ୍ତରମ୍ ॥୧୧॥
ତତ୍ର ଏକାଗ୍ରମ୍ ମନଃ କୃତ୍ଵା ୟତ-ଚିତ୍ତ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-କ୍ରିୟଃ ।
ଉପଵିଶ୍ୟ ଆସନେ ୟୁଞ୍ଜ୍ୟାତ୍ ୟୋଗମ୍ ଆତ୍ମ-ଵିଶୁଦ୍ଧୟେ ॥୧୨॥
ସମମ୍ କାୟ-ଶିରଃ-ଗ୍ରୀଵମ୍ ଧାରୟନ୍ ଅଚଲମ୍ ସ୍ଥିରଃ ।
ସମ୍ପ୍ରେକ୍ଷ୍ୟ ନାସିକ-ଅଗ୍ରଂ ସ୍ଵମ୍ ଦିଶଃ ଚ ଅନଵଲୋକୟନ୍ ॥୧୩॥
ପ୍ରଶାନ୍ତ-ଆତ୍ମା ଵିଗତ-ଭୀଃ ବ୍ରହ୍ମଚାରି-ଵ୍ରତେ ସ୍ଥିତଃ ।
ମନଃ ସଂୟମ୍ୟ ମତ୍-ଚିତ୍ତଃ ୟୁକ୍ତଃ ଆସୀତ ମତ୍-ପରଃ ॥୧୪॥
ୟୁଞ୍ଜନ୍ ଏଵଂ ସଦା ଆତ୍ମାନମ୍ ୟୋଗୀ ନିୟତ-ମାନସଃ ।
ଶାନ୍ତିମ୍ ନିର୍ଵାଣ-ପରମାମ୍ ମତ୍-ସଂସ୍ଥାମ୍ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ॥୧୫॥
ନ ଅତି ଅଶ୍ନତଃ ତୁ ୟୋଗଃ ଅସ୍ତି ନ ଚ ଏକାନ୍ତମ୍ ଅନଶ୍ନତଃ ।
ନ ଚ ଅତି-ସ୍ଵପ୍ନ-ଶୀଲସ୍ୟ ଜାଗ୍ରତଃ ନ ଏଵ ଚ ଅର୍ଜୁନ ॥୧୬॥
ୟୁକ୍ତ-ଆହାର-ଵିହାରସ୍ୟ ୟୁକ୍ତ-ଚେଷ୍ଟସ୍ୟ କର୍ମସୁ ।
ୟୁକ୍ତ-ସ୍ଵପ୍ନ-ଅଵବୋଧସ୍ୟ ୟୋଗଃ ଭଵତି ଦୁଃଖହା ॥୧୭॥
ୟଦା ଵିନିୟତମ୍ ଚିତ୍ତମ୍ ଆତ୍ମନି ଏଵ ଅଵତିଷ୍ଠତେ ।
ନିଃସ୍ପୃହଃ ସର୍ଵ-କାମେଭ୍ୟଃ ୟୁକ୍ତଃ ଇତି ଉଚ୍ୟତେ ତଦା ॥୧୮॥
ୟଥା ଦୀପଃ ନିଵାତସ୍ଥଃ ନେଙ୍ଗତେ ସୋପମା ସ୍ମୃତା ।
ୟୋଗିନଃ ୟତ-ଚିତ୍ତସ୍ୟ ୟୁଞ୍ଜତଃ ୟୋଗମ୍ ଆତ୍ମନଃ ॥୧୯॥
ୟତ୍ର ଉପରମତେ ଚିତ୍ତମ୍ ନିରୁଦ୍ଧମ୍ ୟୋଗ-ସେଵୟା ।
ୟତ୍ର ଚ ଏଵ ଆତ୍ମନା ଆତ୍ମାନମ୍ ପଶ୍ୟନ୍ ଆତ୍ମନି ତୁଷ୍ୟତି ॥୨୦॥
ସୁଖମ୍ ଆତ୍ୟନ୍ତିକମ୍ ୟତ୍ ତତ୍ ବୁଦ୍ଧି-ଗ୍ରାହ୍ୟମ୍-ଅତୀନ୍ଦ୍ରିୟମ୍ ।
ଵେତ୍ତି ୟତ୍ର ନ ଚ ଏଵ ଅୟମ୍ ସ୍ଥିତଃ ଚଲତି ତତ୍ତ୍ଵତଃ ॥୨୧॥
ୟମ୍ ଲବ୍ଧ୍ଵା ଚ ଅପରମ୍ ଲାଭମ୍ ମନ୍ୟତେ ନ ଅଧିକମ୍ ତତଃ ।
ୟସ୍ମିନ୍ ସ୍ଥିତଃ ନ ଦୁଃଖେନ ଗୁରୁଣା ଅପି ଵିଚାଲ୍ୟତେ ॥୨୨॥
ତମ୍ ଵିଦ୍ୟାତ୍ ଦୁଃଖ-ସଂୟୋଗ-ଵିୟୋଗମ୍ ୟୋଗ-ସଂଜ୍ଞିତମ୍ ।
ସଃ ନିଶ୍ଚୟେନ ୟୋକ୍ତଵ୍ୟଃ ୟୋଗଃ ଅନିର୍ଵିଣ୍ଣ-ଚେତସା ॥୨୩॥
ସଙ୍କଲ୍ପ-ପ୍ରଭଵାନ୍ କାମାନ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ସର୍ଵାନ୍ ଅଶେଷତଃ ।
ମନସା ଏଵ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଗ୍ରାମମ୍ ଵିନିୟମ୍ୟ ସମନ୍ତତଃ ॥୨୪॥
ଶନୈଃ ଶନୈଃ ଉପରମେତ୍ ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ଧୃତି-ଗୃହୀତୟା ।
ଆତ୍ମ-ସଂସ୍ଥମ୍ ମନଃ କୃତ୍ଵା ନ କିଞ୍ଚିତ୍ ଅପି ଚିନ୍ତୟେତ୍ ॥୨୫॥
ୟତଃ ୟତଃ ନିଶ୍ଚରତି ମନଃ ଚଞ୍ଚଲମ୍ ଅସ୍ଥିରମ୍ ।
ତତଃ ତତଃ ନିୟମ୍ୟ ଏତତ୍ ଆତ୍ମନି ଏଵ ଵଶଂ ନୟେତ୍ ॥୨୬॥
ପ୍ରଶାନ୍ତ-ମନସମ୍ ହି ଏନମ୍ ୟୋଗିନମ୍ ସୁଖମ୍ ଉତ୍ତମମ୍ ।
ଉପୈତି ଶାନ୍ତ-ରଜସମ୍ ବ୍ରହ୍ମ-ଭୂତମ୍ ଅକଲ୍ମଷମ୍ ॥୨୭॥
ୟୁଞ୍ଜନ୍ ଏଵମ୍ ସଦା ଆତ୍ମାନମ୍ ୟୋଗୀ ଵିଗତ-କଲ୍ମଷଃ ।
ସୁଖେନ ବ୍ରହ୍ମ-ସଂସ୍ପର୍ଶମ୍ ଅତ୍ୟନ୍ତମ୍ ସୁଖମ୍ ଅଶ୍ନୁତେ ॥୨୮॥
ସର୍ଵ-ଭୂତସ୍ଥମ୍ ଆତ୍ମାନମ୍ ସର୍ଵ-ଭୂତାନି ଚ ଆତ୍ମନି ।
ଈକ୍ଷତେ ୟୋଗ-ୟୁକ୍ତ-ଆତ୍ମା ସର୍ଵତ୍ର ସମ-ଦର୍ଶନଃ ॥୨୯॥
ୟୋ ମାମ୍ ପଶ୍ୟତି ସର୍ଵତ୍ର ସର୍ଵମ୍ ଚ ମୟି ପଶ୍ୟତି ।
ତସ୍ୟ ଅହଂ ନ ପ୍ରଣଶ୍ୟାମି ସଃ ଚ ମେ ନ ପ୍ରଣଶ୍ୟତି ॥୩୦॥
ସର୍ଵ-ଭୂତ-ସ୍ଥିତମ୍ ୟଃ ମାମ୍ ଭଜତି ଏକତ୍ଵମ୍ ଆସ୍ଥିତଃ ।
ସର୍ଵଥା ଵର୍ତମାନଃ ଅପି ସଃ ୟୋଗୀ ମୟି ଵର୍ତତେ ॥୩୧॥
ଆତ୍ମା-ଉପମ୍ୟେନ ସର୍ଵତ୍ର ସମମ୍ ପଶ୍ୟତି ୟଃ ଅର୍ଜୁନ ।
ସୁଖମ୍ ଵା ୟଦି ଵା ଦୁଃଖମ୍ ସଃ ୟୋଗୀ ପରମଃ ମତଃ ॥୩୨॥
ଅର୍ଜୁନଃ ଉଵାଚ ।
ୟଃ ଅୟଂ ୟୋଗଃ ତ୍ଵୟା ପ୍ରୋକ୍ତଃ ସାମ୍ୟେନ ମଧୁସୂଦନ ।
ଏତସ୍ୟ ଅହଂ ନ ପଶ୍ୟାମି ଚଞ୍ଚଲତ୍ଵାତ୍ ସ୍ଥିତିମ୍ ସ୍ଥିରାମ୍ ॥୩୩
ଚଞ୍ଚଲମ୍ ହି ମନଃ କୃଷ୍ଣ ପ୍ରମାଥି ବଲଵତ୍ ଦୃଢମ୍ ।
ତସ୍ୟ ଅହମ୍ ନିଗ୍ରହମ୍ ମନ୍ୟେ ଵାୟୋଃ ଇଵ ସୁଦୁଷ୍କରମ୍ ॥୩୪॥
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଅସଂଶୟମ୍ ମହାବାହୋ ମନଃ ଦୁର୍ନିଗ୍ରହମ୍ ଚଲମ୍ ।
ଅଭ୍ୟାସେନ ତୁ କୌନ୍ତେୟ ଵୈରାଗ୍ୟେଣ ଚ ଗୃହ୍ୟତେ ॥୩୫॥
ଅସଂୟତ-ଆତ୍ମନା ୟୋଗଃ ଦୁଷ୍ପ୍ରାପଃ ଇତି ମେ ମତିଃ ।
ଵଶ୍ୟ-ଆତ୍ମନା ତୁ ୟତତା ଶକ୍ୟଃ ଅଵାପ୍ତୁମ୍ ଉପାୟତଃ ॥୩୬॥
ଅର୍ଜୁନଃ ଉଵାଚ ।
ଅୟତିଃ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଉପେତଃ ୟୋଗାତ୍ ଚଲିତ-ମାନସଃ ।
ଅପ୍ରାପ୍ୟ ୟୋଗ-ସଂସିଦ୍ଧିମ୍ କାମ୍ ଗତିମ୍ କୃଷ୍ଣ ଗଚ୍ଛତି ॥୩୭॥
କଚ୍ଚିତ୍ ନ ଉଭୟ-ଵିଭ୍ରଷ୍ଟଃ ଛିନ୍ନ-ଅଭ୍ରମ୍ ଇଵ ନଶ୍ୟତି ।
ଅପ୍ରତିଷ୍ଠଃ ମହାବାହୋ ଵିମୂଢଃ ବ୍ରହ୍ମଣଃ ପଥି ॥୩୮॥
ଏତତ୍ ମେ ସଂଶୟମ୍ କୃଷ୍ଣ ଛେତ୍ତୁମ୍ ଅର୍ହସି ଅଶେଷତଃ ।
ତ୍ଵତ୍ ଅନ୍ୟଃ ସଂଶୟସ୍ୟ ଅସ୍ୟ ଛେତ୍ତା ନ ହି ଉପପଦ୍ୟତେ ॥୩୯॥
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ପାର୍ଥ ନ ଏଵ ଇହ ନ ଅମୁତ୍ର ଵିନାଶଃ ତସ୍ୟ ଵିଦ୍ୟତେ ।
ନ ହି କଲ୍ୟାଣ-କୃତ୍ କଶ୍ଚିତ୍ ଦୁର୍ଗତିମ୍ ତାତ ଗଚ୍ଛତି ॥୪୦॥
ପ୍ରାପ୍ୟ ପୁଣ୍ୟ-କୃତାମ୍ ଲୋକାନ୍ ଉଷିତ୍ଵା ଶାଶ୍ଵତୀଃ ସମାଃ ।
ଶୁଚୀନାମ୍ ଶ୍ରୀମତାମ୍ ଗେହେ ୟୋଗ-ଭ୍ରଷ୍ଟଃ ଅଭିଜାୟତେ ॥୪୧॥
ଅଥଵା ୟୋଗିନାମ୍ ଏଵ କୁଲେ ଭଵତି ଧୀମତାମ୍ ।
ଏତତ୍ ହି ଦୁର୍ଲଭତରଂ ଲୋକେ ଜନ୍ମ ୟତ୍ ଈଦୃଶମ୍ ॥୪୨॥
ତତ୍ର ତମ୍ ବୁଦ୍ଧି-ସଂୟୋଗମ୍ ଲଭତେ ପୌର୍ଵ-ଦେହିକମ୍ ।
ୟତତେ ଚ ତତଃ ଭୂୟଃ ସଂସିଦ୍ଧୌ କୁରୁନନ୍ଦନ ॥୪୩॥
ପୂର୍ଵ-ଅଭ୍ୟାସେନ ତେନ ଏଵ ହ୍ରିୟତେ ହି ଅଵଶଃ ଅପି ସଃ ।
ଜିଜ୍ଞାସୁଃ ଅପି ୟୋଗସ୍ୟ ଶବ୍ଦ-ବ୍ରହ୍ମ ଅତିଵର୍ତତେ ॥୪୪॥
ପ୍ରୟତ୍ନାତ୍ ୟତମାନଃ ତୁ ୟୋଗୀ ସଂଶୁଦ୍ଧ-କିଲ୍ବିଷଃ ।
ଅନେକ-ଜନ୍ମ-ସଂସିଦ୍ଧଃ ତତଃ ୟାତି ପରାମ୍ ଗତିମ୍ ॥୪୫॥
ତପସ୍ଵିଭ୍ୟଃ ଅଧିକଃ ୟୋଗୀ ଜ୍ଞାନିଭ୍ୟଃ ଅପି ମତଃ ଅଧିକଃ ।
କର୍ମିଭ୍ୟଃ ଚ ଅଧିକଃ ୟୋଗୀ ତସ୍ମାତ୍ ୟୋଗୀ ଭଵ ଅର୍ଜୁନ ॥୪୬॥
ୟୋଗିନାମ୍ ଅପି ସର୍ଵେଷାମ୍ ମତ୍ ଗତେନ ଅନ୍ତର-ଆତ୍ମନା ।
ଶ୍ରଦ୍ଧାଵାନ୍ ଭଜତେ ୟଃ ମାମ୍ ସଃ ମେ ୟୁକ୍ତତମଃ ମତଃ ॥୪୭॥
ଓଂ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗଵତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ଵିଦ୍ୟାୟାମ୍ ୟୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂଵାଦେ ଆତ୍ମ-ସଂୟମ-ୟୋଗଃ ନାମ ଷଷ୍ଠଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ
ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍
ଅଧ୍ୟାୟଃ ୧ ୨ ୩ ୪ ୫ ୬ ୭ ୮ ୯ ୧୦ ୧୧ ୧୨ ୧୩ ୧୪ ୧୫ ୧୬ ୧୭ ୧୮
ଅଥ ସପ୍ତମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ଜ୍ଞାନ-ଵିଜ୍ଞାନ-ୟୋଗଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ମୟି ଆସକ୍ତ-ମନାଃ ପାର୍ଥ ୟୋଗମ୍ ୟୁଞ୍ଜନ୍ ମତ୍ ଆଶ୍ରୟଃ ।
ଅସଂଶୟମ୍ ସମଗ୍ରମ୍ ମାମ୍ ୟଥା ଜ୍ଞାସ୍ୟସି ତତ୍ ଶୃଣୁ ॥୧॥
ଜ୍ଞାନମ୍ ତେ ଅହମ୍ ସଵିଜ୍ଞାନମ୍ ଇଦମ୍ ଵକ୍ଷ୍ୟାମି ଅଶେଷତଃ ।
ୟତ୍ ଜ୍ଞାତ୍ଵା ନ ଇହ ଭୂୟଃ ଅନ୍ୟତ୍ ଜ୍ଞାତଵ୍ୟମ୍ ଅଵଶିଷ୍ୟତେ ॥୨॥
ମନୁଷ୍ୟାଣାମ୍ ସହସ୍ରେଷୁ କଶ୍ଚିତ୍ ୟତତି ସିଦ୍ଧୟେ ।
ୟତତାମ୍ ଅପି ସିଦ୍ଧାନାମ୍ କଶ୍ଚିତ୍ ମାମ୍ ଵେତ୍ତି ତତ୍ତ୍ଵତଃ ॥୩॥
ଭୂମିଃ ଆପଃ ଅନଲଃ ଵାୟୁଃ ଖମ୍ ମନଃ ବୁଦ୍ଧିଃ ଏଵ ଚ ।
ଅହଂକାରଃ ଇତି ଇୟମ୍ ମେ ଭିନ୍ନା ପ୍ରକୃତିଃ ଅଷ୍ଟଧା ॥୪॥
ଅପରା ଇୟମ୍ ଇତଃ ତୁ ଅନ୍ୟାମ୍ ପ୍ରକୃତିମ୍ ଵିଦ୍ଧି ମେ ପରାମ୍ ।
ଜୀଵ-ଭୂତାମ୍ ମହାବାହୋ ୟୟା ଇଦମ୍ ଧାର୍ୟତେ ଜଗତ୍ ॥୫॥
ଏତତ୍ ୟୋନୀନି ଭୂତାନି ସର୍ଵାଣି ଇତି ଉପଧାରୟ ।
ଅହମ୍ କୃତ୍ସ୍ନସ୍ୟ ଜଗତଃ ପ୍ରଭଵଃ ପ୍ରଲୟଃ ତଥା ॥୬॥
ମତ୍ତଃ ପରତରଂ ନ ଅନ୍ୟତ୍ କିଞ୍ଚିତ୍ ଅସ୍ତି ଧନଞ୍ଜୟ ।
ମୟି ସର୍ଵମ୍ ଇଦମ୍ ପ୍ରୋତମ୍ ସୂତ୍ରେ ମଣିଗଣାଃ ଇଵ ॥୭॥
ରସଃ ଅହମ୍ ଅପ୍ସୁ କୌନ୍ତେୟ ପ୍ରଭା ଅସ୍ମି ଶଶି-ସୂର୍ୟୟୋଃ ।
ପ୍ରଣଵଃ ସର୍ଵ-ଵେଦେଷୁ ଶବ୍ଦଃ ଖେ ପୌରୁଷମ୍ ନୃଷୁ ॥୮॥
ପୁଣ୍ୟଃ ଗନ୍ଧଃ ପୃଥିଵ୍ୟାମ୍ ଚ ତେଜଃ ଚ ଅସ୍ମି ଵିଭାଵସୌ ।
ଜୀଵନମ୍ ସର୍ଵ-ଭୂତେଷୁ ତପଃ ଚ ଅସ୍ମି ତପସ୍ଵିଷୁ ॥୯॥
ବୀଜମ୍ ମାମ୍ ସର୍ଵ-ଭୂତାନାମ୍ ଵିଦ୍ଧି ପାର୍ଥ ସନାତନମ୍ ।
ବୁଦ୍ଧିଃ ବୁଦ୍ଧିମତାମ୍ ଅସ୍ମି ତେଜଃ ତେଜସ୍ଵିନାମ୍ ଅହମ୍ ॥୧୦॥
ବଲମ୍ ବଲଵତାମ୍ ଚ ଅହମ୍ କାମ-ରାଗ-ଵିଵର୍ଜିତମ୍ ।
ଧର୍ମ-ଅଵିରୁଦ୍ଧଃ ଭୂତେଷୁ କାମଃ ଅସ୍ମି ଭରତର୍ଷଭ ॥୧୧-
ୟେ ଚ ଏଵ ସାତ୍ତ୍ଵିକାଃ ଭାଵାଃ ରାଜସାଃ ତାମସାଃ ଚ ୟେ ।
ମତ୍ତଃ ଏଵ ଇତି ତାନ୍ ଵିଦ୍ଧି ନ ତୁ ଅହଂ ତେଷୁ ତେ ମୟି ॥୧୨॥
ତ୍ରିଭିଃ ଗୁଣମୟୈଃ ଭାଵୈଃ ଏଭିଃ ସର୍ଵମ୍ମ୍ ଇଦମ୍ ଜଗତ୍ ।
ମୋହିତମ୍ ନ ଅଭିଜାନାତି ମାମ୍ ଏଭ୍ୟଃ ପରମ୍ ଅଵ୍ୟୟମ୍ ॥୧୩॥
ଦୈଵୀ ହି ଏଷା ଗୁଣମୟୀ ମମ ମାୟା ଦୁରତ୍ୟୟା ।
ମାମ୍ ଏଵ ୟେ ପ୍ରପଦ୍ୟନ୍ତେ ମାୟାମ୍ ଏତାମ୍ ତରନ୍ତି ତେ ॥୧୪॥
ନ ମାମ୍ ଦୁଷ୍କୃତିନଃ ମୂଢାଃ ପ୍ରପଦ୍ୟନ୍ତେ ନର-ଅଧମାଃ ।
ମାୟୟା ଅପହୃତ-ଜ୍ଞାନାଃ ଆସୁରମ୍ ଭାଵମ୍ ଆଶ୍ରିତାଃ ॥୧୫॥
ଚତୁଃ-ଵିଧାଃ ଭଜନ୍ତେ ମାମ୍ ଜନାଃ ସୁକୃତିନଃ ଅର୍ଜୁନ ।
ଆର୍ତଃ ଜିଜ୍ଞାସୁଃ ଅର୍ଥାର୍ଥୀ ଜ୍ଞାନୀ ଚ ଭରତର୍ଷଭ ॥୧୬॥
ତେଷାମ୍ ଜ୍ଞାନୀ ନିତ୍ୟ-ୟୁକ୍ତଃ ଏକ-ଭକ୍ତିଃ ଵିଶିଷ୍ୟତେ ।
ପ୍ରିୟଃ ହି ଜ୍ଞାନିନଃ ଅତ୍ୟର୍ଥମ୍ ଅହମ୍ ସଃ ଚ ମମ ପ୍ରିୟଃ ॥୧୭॥
ଉଦାରାଃ ସର୍ଵେ ଏଵ ଏତେ ଜ୍ଞାନୀ ତୁ ଆତ୍ମା ଏଵ ମେ ମତମ୍ ।
ଆସ୍ଥିତଃ ସଃ ହି ୟୁକ୍ତ-ଆତ୍ମା ମାମ୍ ଏଵ ଅନୁତ୍ତମାମ୍ ଗତିମ୍ ॥୧୮॥
ବହୂନାମ୍ ଜନ୍ମନାମ୍ ଅନ୍ତେ ଜ୍ଞାନଵାନ୍ ମାମ୍ ପ୍ରପଦ୍ୟତେ ।
ଵାସୁଦେଵଃ ସର୍ଵମ୍ ଇତି ସଃ ମହାତ୍ମା ସୁଦୁର୍ଲଭଃ ॥୧୯॥
କାମୈଃ ତୈଃ ତୈଃ ହୃତ-ଜ୍ଞାନାଃ ପ୍ରପଦ୍ୟନ୍ତେ ଅନ୍ୟ-ଦେଵତାଃ ।
ତମ୍ ତମ୍ ନିୟମମ୍ ଆସ୍ଥାୟ ପ୍ରକୃତ୍ୟା ନିୟତାଃ ସ୍ଵୟା ॥୨୦॥
ୟଃ ୟଃ ୟାମ୍ ୟାମ୍ ତନୁମ୍ ଭକ୍ତଃ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଅର୍ଚିତୁମ୍ ଇଚ୍ଛତି ।
ତସ୍ୟ ତସ୍ୟ ଅଚଲାମ୍ ଶ୍ରଦ୍ଧାମ୍ ତାମ୍ ଏଵ ଵିଦଧାମି ଅହମ୍ ॥୨୧॥
ସଃ ତୟା ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ୟୁକ୍ତଃ ତସ୍ୟ ଅରାଧନମ୍ ଈହତେ ।
ଲଭତେ ଚ ତତଃ କାମାନ୍ ମୟା ଏଵ ଵିହିତାନ୍ ହି ତାନ୍ ॥୨୨॥
ଅନ୍ତଵତ୍ ତୁ ଫଲମ୍ ତେଷାମ୍ ତତ୍ ଭଵତି ଅଲ୍ପ-ମେଧସାମ୍ ।
ଦେଵାନ୍ ଦେଵ-ୟଜଃ ୟାନ୍ତି ମତ୍ ଭକ୍ତାଃ ୟାନ୍ତି ମାମ୍ ଅପି ॥୨୩॥
ଅଵ୍ୟକ୍ତମ୍ ଵ୍ୟକ୍ତିମ୍ ଆପନ୍ନମ୍ ମନ୍ୟନ୍ତେ ମାମ୍ ଅବୁଦ୍ଧୟଃ ।
ପରମ୍ ଭାଵମ୍ ଅଜାନନ୍ତଃ ମମ ଅଵ୍ୟୟମ୍ ଅନୁତ୍ତମମ୍ ॥୨୪॥
ନ ଅହମ୍ ପ୍ରକାଶଃ ସର୍ଵସ୍ୟ ୟୋଗ-ମାୟା-ସମାଵୃତଃ ।
ମୂଢଃ ଅୟମ୍ ନ ଅଭିଜାନାତି ଲୋକଃ ମାମ୍ ଅଜମ୍ ଅଵ୍ୟୟମ୍ ॥୨୫॥
ଵେଦ ଅହମ୍ ସମତୀତାନି ଵର୍ତମାନାନି ଚ ଅର୍ଜୁନ ।
ଭଵିଷ୍ୟାଣି ଚ ଭୂତାନି ମାମ୍ ତୁ ଵେଦ ନ କଶ୍ଚନ ॥୨୬॥
ଇଚ୍ଛା-ଦ୍ଵେଷ-ସମୁତ୍ଥେନ ଦ୍ଵନ୍ଦ୍ଵ-ମୋହେନ ଭାରତ ।
ସର୍ଵ-ଭୂତାନି ସମ୍ମୋହମ୍ ସର୍ଗେ ୟାନ୍ତି ପରନ୍ତପ ॥୨୭॥
ୟେଷାମ୍ ତୁ ଅନ୍ତଗତମ୍ ପାପମ୍ ଜନାନାମ୍ ପୁଣ୍ୟ-କର୍ମଣାମ୍ ।
ତେ ଦ୍ଵନ୍ଦ୍ଵ-ମୋହ-ନିର୍ମୁକ୍ତାଃ ଭଜନ୍ତେ ମାମ୍ ଦୃଢ-ଵ୍ରତାଃ ॥୨୮॥
ଜରା-ମରଣ-ମୋକ୍ଷାୟ ମାମ୍ ଆଶ୍ରିତ୍ୟ ୟତନ୍ତି ୟେ ।
ତେ ବ୍ରହ୍ମ ତତ୍ ଵିଦୁଃ କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ଅଧ୍ୟାତ୍ମମ୍ କର୍ମ ଚ ଅଖିଲମ୍ ॥୨୯॥
ସାଧିଭୂତ-ଅଧିଦୈଵମ୍ ମାମ୍ ସାଧିୟଜ୍ଞମ୍ ଚ ୟେ ଵିଦୁଃ ।
ପ୍ରୟାଣକାଲେ ଅପି ଚ ମାଂ ତେ ଵିଦୁଃ ୟୁକ୍ତ-ଚେତସଃ ॥୩୦॥
ଓଂ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗଵତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ଵିଦ୍ୟାୟାମ୍ ୟୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂଵାଦେ ଜ୍ଞାନ-ଵିଜ୍ଞାନ-ୟୋଗଃ ନାମ ସପ୍ତମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ
ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍
ଅଧ୍ୟାୟଃ ୧ ୨ ୩ ୪ ୫ ୬ ୭ ୮ ୯ ୧୦ ୧୧ ୧୨ ୧୩ ୧୪ ୧୫ ୧୬ ୧୭ ୧୮
ଅଥ ଅଷ୍ଟମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ଅକ୍ଷର-ବ୍ରହ୍ମ-ୟୋଗଃ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉଵାଚ ।
କିମ୍ ତତ୍ ବ୍ରହ୍ମ କିମ୍ ଅଧ୍ୟାତ୍ମମ୍ କିମ୍ କର୍ମ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ।
ଅଧିଭୂତମ୍ ଚ କିମ୍ ପ୍ରୋକ୍ତମ୍ ଅଧିଦୈଵମ୍ କିମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ॥୧॥
ଅଧିୟଜ୍ଞଃ କଥମ୍ କଃ ଅତ୍ର ଦେହେ ଅସ୍ମିନ୍ ମଧୁସୂଦନ ।
ପ୍ରୟାଣ-କାଲେ ଚ କଥମ୍ ଜ୍ଞେୟଃ ଅସି ନିୟତ-ଆତ୍ମଭିଃ ॥୨॥
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଅକ୍ଷରମ୍ ବ୍ରହ୍ମ ପରମମ୍ ସ୍ଵଭାଵଃ ଅଧ୍ୟାତ୍ମମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଭୂତ-ଭାଵ-ଉଦ୍ଭଵ-କରଃ ଵିସର୍ଗଃ କର୍ମ-ସଂଜ୍ଞିତଃ ॥୩॥
ଅଧିଭୂତମ୍ କ୍ଷରଃ ଭାଵଃ ପୁରୁଷଃ ଚ ଅଧିଦୈଵତମ୍ ।
ଅଧିୟଜ୍ଞଃ ଅହମ୍ ଏଵ ଅତ୍ର ଦେହେ ଦେହ-ଭୃତାମ୍ ଵର ॥୪॥
ଅନ୍ତ-କାଲେ ଚ ମାମ୍ ଏଵ ସ୍ମରନ୍ ମୁକ୍ତ୍ଵା କଲେଵରମ୍ ।
ୟଃ ପ୍ରୟାତି ସଃ ମତ୍ ଭାଵମ୍ ୟାତି ନ ଅସ୍ତି ଅତ୍ର ସଂଶୟଃ ॥୫॥
ୟମ୍ ୟମ୍ ଵା ଅପି ସ୍ମରନ୍ ଭାଵମ୍ ତ୍ୟଜତି ଅନ୍ତେ କଲେଵରମ୍ ।
ତମ୍ ତମ୍ ଏଵ ଏତି କୌନ୍ତେୟ ସଦା ତଦ୍ତ୍ ଭାଵ-ଭାଵିତଃ ॥୬॥
ତସ୍ମାତ୍ ସର୍ଵେଷୁ କାଲେଷୁ ମାମ୍ ଅନୁସ୍ମର ୟୁଧ୍ୟ ଚ ।
ମୟି ଅର୍ପିତ-ମନଃ-ବୁଦ୍ଧିଃ ମାମ୍ ଏଵ ଏଷ୍ୟସି ଅସଂଶୟମ୍ ॥୭॥
ଅଭ୍ୟାସ-ୟୋଗ-ୟୁକ୍ତେନ ଚେତସା ନ ଅନ୍ୟ-ଗାମିନା ।
ପରମମ୍ ପୁରୁଷମ୍ ଦିଵ୍ୟମ୍ ୟାତି ପାର୍ଥ ଅନୁଚିନ୍ତୟନ୍ ॥୮॥
କଵିମ୍ ପୁରାଣମ୍ ଅନୁଶାସିତାରମ୍ ଅଣୋଃ ଅଣୀୟାଂସମ୍ ଅନୁସ୍ମରେତ୍ ୟଃ ।
ସର୍ଵସ୍ୟ ଧାତାରମ୍ ଅଚିନ୍ତ୍ୟ-ରୂପଂ ଆଦିତ୍ୟ-ଵର୍ଣମ୍ ତମସଃ ପରସ୍ତାତ୍ ॥୯॥
ପ୍ରୟାଣ-କାଲେ ମନସା ଅଚଲେନ ଭକ୍ତ୍ୟା ୟୁକ୍ତଃ ୟୋଗ-ବଲେନ ଚ ଏଵ ।
ଭ୍ରୁଵୋଃମଧ୍ୟେ ପ୍ରାଣମ୍ଆଵେଶ୍ୟ ସମ୍ୟକ୍ ସଃ ତଂ ପରଂ ପୁରୁଷମ୍ ଉପୈତି ଦିଵ୍ୟମ୍॥୧୦॥
ୟତ୍ ଅକ୍ଷରମ୍ ଵେଦ-ଵିଦଃ ଵଦନ୍ତି ଵିଶନ୍ତି ୟତ୍ ୟତୟଃ ଵୀତ-ରାଗାଃ ।
ୟତ୍ ଇଚ୍ଛନ୍ତଃ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟମ୍ ଚରନ୍ତି ତତ୍ ତେ ପଦମ୍ ସଂଗ୍ରହେଣ ପ୍ରଵକ୍ଷ୍ୟେ ॥୧୧॥
ସର୍ଵ-ଦ୍ଵାରାଣି ସଂୟମ୍ୟ ମନଃ ହୃଦି ନିରୁଧ୍ୟ ଚ ।
ମୂର୍ଧ୍ନି ଆଧାୟ ଆତ୍ମନଃ ପ୍ରାଣମ୍ ଆସ୍ଥିତଃ ୟୋଗ-ଧାରଣାମ୍ ॥୧୨॥
ଓମ୍ ଇତି ଏକ-ଅକ୍ଷରମ୍ ବ୍ରହ୍ମ ଵ୍ୟାହରନ୍ ମାମ୍ ଅନୁସ୍ମରନ୍ ।
ୟଃ ପ୍ରୟାତି ତ୍ୟଜନ୍ ଦେହମ୍ ସଃ ୟାତି ପରମାମ୍ ଗତିମ୍ ॥୧୩॥
ଅନନ୍ୟ-ଚେତାଃ ସତତମ୍ ୟଃ ମାମ୍ ସ୍ମରତି ନିତ୍ୟଶଃ ।
ତସ୍ୟ ଅହଂ ସୁଲଭଃ ପାର୍ଥ ନିତ୍ୟ-ୟୁକ୍ତସ୍ୟ ୟୋଗିନଃ ॥୧୪॥
ମାମ୍ ଉପେତ୍ୟ ପୁନଃ-ଜନ୍ମ ଦୁଃଖ-ଆଲୟମ୍ ଅଶାଶ୍ଵତମ୍ ।
ନ ଆପ୍ନୁଵନ୍ତି ମହାତ୍ମାନଃ ସଂସିଦ୍ଧିମ୍ ପରମାମ୍ ଗତାଃ ॥୧୫॥
ଆବ୍ରହ୍ମ-ଭୁଵନାତ୍ ଲୋକାଃ ପୁନଃ-ଆଵର୍ତିନଃ ଅର୍ଜୁନ ।
ମାମ୍ ଉପେତ୍ୟ ତୁ କୌନ୍ତେୟ ପୁନଃ-ଜନ୍ମ ନ ଵିଦ୍ୟତେ ॥୧୬॥
ସହସ୍ର-ୟୁଗ-ପର୍ୟନ୍ତମ୍ ଅହଃ ୟତ୍ ବ୍ରହ୍ମଣଃ ଵିଦୁଃ ।
ରାତ୍ରିମ୍ ୟୁଗ-ସହସ୍ର-ଅନ୍ତାମ୍ ତେ ଅହୋରାତ୍ର-ଵିଦଃ ଜନାଃ ॥୧୭॥
ଅଵ୍ୟକ୍ତାତ୍ ଵ୍ୟକ୍ତୟଃ ସର୍ଵାଃ ପ୍ରଭଵନ୍ତି ଅହଃ ଆଗମେ ।
ରାତ୍ରି ଆଗମେ ପ୍ରଲୀୟନ୍ତେ ତତ୍ର ଏଵ ଅଵ୍ୟକ୍ତ-ସଂଜ୍ଞକେ ॥୧୮॥
ଭୂତ-ଗ୍ରାମଃ ସଃ ଏଵ ଅୟମ୍ ଭୂତ୍ଵା ଭୂତ୍ଵା ପ୍ରଲୀୟତେ ।
ରାତ୍ରି ଆଗମେ ଅଵଶଃ ପାର୍ଥ ପ୍ରଭଵତି ଅହଃ ଆଗମେ ॥୧୯॥
ପରଃ ତସ୍ମାତ୍ ତୁ ଭାଵଃ ଅନ୍ୟଃ ଅଵ୍ୟକ୍ତଃ ଅଵ୍ୟକ୍ତାତ୍ ସନାତନଃ ।
ୟଃ ସଃ ସର୍ଵେଷୁ ଭୂତେଷୁ ନଶ୍ୟତ୍ସୁ ନ ଵିନଶ୍ୟତି ॥୨୦॥
ଅଵ୍ୟକ୍ତଃ ଅକ୍ଷରଃ ଇତି ଉକ୍ତଃ ତମ୍ ଆହୁଃ ପରମାମ୍ ଗତିମ୍ ।
ୟମ୍ ପ୍ରାପ୍ୟ ନ ନିଵର୍ତନ୍ତେ ତତ୍ ଧାମ ପରମମ୍ ମମ ॥୨୧॥
ପୁରୁଷଃ ସଃ ପରଃ ପାର୍ଥ ଭକ୍ତ୍ୟା ଲଭ୍ୟଃ ତୁ ଅନନ୍ୟୟା ।
ୟସ୍ୟ ଅନ୍ତଃ-ସ୍ଥାନି ଭୂତାନି ୟେନ ସର୍ଵମ୍ ଇଦମ୍ ତତମ୍ ॥୨୨॥
ୟତ୍ର କାଲେ ତୁ ଅନାଵୃତ୍ତିମ୍ ଆଵୃତ୍ତିମ୍ ଚ ଏଵ ୟୋଗିନଃ ।
ପ୍ରୟାତାଃ ୟାନ୍ତି ତମ୍ କାଲମ୍ ଵକ୍ଷ୍ୟାମି ଭରତର୍ଷଭ ॥୨୩॥
ଅଗ୍ନିଃ ଜ୍ୟୋତିଃ ଅହଃ ଶୁକ୍ଲଃ ଷଣ୍ମାସାଃ ଉତ୍ତର-ଆୟଣମ୍ ।
ତତ୍ର ପ୍ରୟାତାଃ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ବ୍ରହ୍ମ ବ୍ରହ୍ମଵିଦଃ ଜନାଃ ॥୨୪॥
ଧୂମଃ ରାତ୍ରିଃ ତଥା କୃଷ୍ଣଃ ଷଣ୍ମାସାଃ ଦକ୍ଷିଣ-ଆୟନମ୍ ।
ତତ୍ର ଚାନ୍ଦ୍ରମସମ୍ ଜ୍ୟୋତିଃ ୟୋଗୀ ପ୍ରାପ୍ୟ ନିଵର୍ତତେ ॥୨୫॥
ଶୁକ୍ଲ-କୃଷ୍ଣେ ଗତୀ ହି ଏତେ ଜଗତଃ ଶାଶ୍ଵତେ ମତେ ।
ଏକୟା ୟାତି ଅନାଵୃତ୍ତିମ୍ ଅନ୍ୟୟା ଆଵର୍ତତେ ପୁନଃ ॥୨୬॥
ନ ଏତେ ସୃତୀ ପାର୍ଥ ଜାନନ୍ ୟୋଗୀ ମୁହ୍ୟତି କଶ୍ଚନ ।
ତସ୍ମାତ୍ ସର୍ଵେଷୁ କାଲେଷୁ ୟୋଗ-ୟୁକ୍ତଃ ଭଵ ଅର୍ଜୁନ ॥୨୭॥
ଵେଦେଷୁ ୟଜ୍ଞେଷୁ ତପଃସୁ ଚ ଏଵ ଦାନେଷୁ ୟତ୍ ପୁଣ୍ୟ-ଫଲମ୍ ପ୍ରଦିଷ୍ଟମ୍ ।
ଅତ୍ୟେତି ତତ୍ସର୍ଵମ୍ ଇଦଂ ଵିଦିତ୍ଵା ୟୋଗୀ ପରଂ ସ୍ଥାନମ୍ ଉପୈତି ଚ ଆଦ୍ୟମ୍॥୨୮॥
ଓଂ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗଵତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ଵିଦ୍ୟାୟାମ୍ ୟୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂଵାଦେ ଅକ୍ଷର-ବ୍ରହ୍ମ-ୟୋଗଃ ନାମ ଅଷ୍ଟମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ
ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍
ଅଧ୍ୟାୟଃ ୧ ୨ ୩ ୪ ୫ ୬ ୭ ୮ ୯ ୧୦ ୧୧ ୧୨ ୧୩ ୧୪ ୧୫ ୧୬ ୧୭ ୧୮
ଅଥ ନଵମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ରାଜ-ଵିଦ୍ୟା-ରାଜ-ଗୁହ୍ୟ-ୟୋଗଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଇଦମ୍ ତୁ ତେ ଗୁହ୍ୟତମମ୍ ପ୍ରଵକ୍ଷ୍ୟାମି ଅନସୂୟଵେ ।
ଜ୍ଞାନମ୍ ଵିଜ୍ଞାନ-ସହିତମ୍ ୟତ୍ ଜ୍ଞାତ୍ଵା ମୋକ୍ଷ୍ୟସେ ଅଶୁଭାତ୍ ॥୧॥
ରାଜ-ଵିଦ୍ୟା ରାଜ-ଗୁହ୍ୟମ୍ ପଵିତ୍ରମ୍ମ୍ ଇଦମ୍ ଉତ୍ତମମ୍ ।
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ-ଅଵଗମମ୍ ଧର୍ମ୍ୟମ୍ ସୁସୁଖମ୍ କର୍ତୁମ୍ ଅଵ୍ୟୟମ୍ ॥୨॥
ଅଶ୍ରଦ୍ଦଧାନାଃ ପୁରୁଷାଃ ଧର୍ମସ୍ୟ ଅସ୍ୟ ପରନ୍ତପ ।
ଅପ୍ରାପ୍ୟ ମାମ୍ ନିଵର୍ତନ୍ତେ ମୃତ୍ୟୁ-ସଂସାର-ଵର୍ତ୍ମନି ॥୩॥
ମୟା ତତମ୍ ଇଦମ୍ ସର୍ଵମ୍ ଜଗତ୍ ଅଵ୍ୟକ୍ତ-ମୂର୍ତିନା ।
ମତ୍-ସ୍ଥାନି ସର୍ଵ-ଭୂତାନି ନ ଚ ଅହମ୍ ତେଷୁ ଅଵସ୍ଥିତଃ ॥୪॥
ନ ଚ ମତ୍-ସ୍ଥାନି ଭୂତାନି ପଶ୍ୟ ମେ ୟୋଗମ୍ ଐଶ୍ଵରମ୍ ।
ଭୂତ-ଭୃତ୍ ନ ଚ ଭୂତ-ସ୍ଥଃ ମମ ଆତ୍ମା ଭୂତ-ଭାଵନଃ ॥୫॥
ୟଥା ଆକାଶ-ସ୍ଥିତଃ ନିତ୍ୟମ୍ ଵାୟୁଃ ସର୍ଵତ୍ରଗଃ ମହାନ୍ ।
ତଥା ସର୍ଵାଣି ଭୂତାନି ମତ୍-ସ୍ଥାନି ଇତି ଉପଧାରୟ ॥୬॥
ସର୍ଵ-ଭୂତାନି କୌନ୍ତେୟ ପ୍ରକୃତିମ୍ ୟାନ୍ତି ମାମିକାମ୍ ।
କଲ୍ପ-କ୍ଷୟେ ପୁନଃ ତାନି କଲ୍ପ-ଆଦୌ ଵିସୃଜାମି ଅହମ୍ ॥୭॥
ପ୍ରକୃତିମ୍ ସ୍ଵାମ୍ ଅଵଷ୍ଟଭ୍ୟ ଵିସୃଜାମି ପୁନଃ ପୁନଃ ।
ଭୂତ-ଗ୍ରାମମ୍ ଇମମ୍ କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ଅଵଶମ୍ ପ୍ରକୃତେଃ ଵଶାତ୍ ॥୮॥
ନ ଚ ମାମ୍ ତାନି କର୍ମାଣି ନିବଧ୍ନନ୍ତି ଧନଞ୍ଜୟ ।
ଉଦାସୀନଵତ୍ ଆସୀନମ୍ ଅସକ୍ତମ୍ ତେଷୁ କର୍ମସୁ ॥୯॥
ମୟା ଅଧ୍ୟକ୍ଷେଣ ପ୍ରକୃତିଃ ସୂୟତେ ସଚର-ଅଚରମ୍ ।
ହେତୁନା ଅନେନ କୌନ୍ତେୟ ଜଗତ୍ ଵିପରିଵର୍ତତେ ॥୧୦॥
ଅଵଜାନନ୍ତି ମାମ୍ ମୂଢାଃ ମାନୁଷୀମ୍ ତନୁମ୍ ଆଶ୍ରିତମ୍ ।
ପରମ୍ ଭାଵମ୍ ଅଜାନନ୍ତଃ ମମ ଭୂତ-ମହେଶ୍ଵରମ୍ ॥୧୧॥
ମୋଘ-ଆଶାଃ ମୋଘ-କର୍ମାଣଃ ମୋଘ-ଜ୍ଞାନାଃ ଵିଚେତସଃ ।
ରାକ୍ଷସୀମ୍ ଆସୁରୀମ୍ ଚ ଏଵ ପ୍ରକୃତିମ୍ ମୋହିନୀମ୍ ଶ୍ରିତାଃ ॥୧୨॥
ମହାତ୍ମାନଃ ତୁ ମାମ୍ ପାର୍ଥ ଦୈଵୀମ୍ ପ୍ରକୃତିମ୍ ଆଶ୍ରିତାଃ ।
ଭଜନ୍ତି ଅନନ୍ୟ-ମନସଃ ଜ୍ଞାତ୍ଵା ଭୂତାଦିମ୍ ଅଵ୍ୟୟମ୍ ॥୧୩॥
ସତତମ୍ କୀର୍ତୟନ୍ତଃ ମାମ୍ ୟତନ୍ତଃ ଚ ଦୃଢ-ଵ୍ରତାଃ ।
ନମସ୍ୟନ୍ତଃ ଚ ମାମ୍ ଭକ୍ତ୍ୟା ନିତ୍ୟ-ୟୁକ୍ତାଃ ଉପାସତେ ॥୧୪॥
ଜ୍ଞାନ-ୟଜ୍ଞେନ ଚ ଅପି ଅନ୍ୟେ ୟଜନ୍ତଃ ମାମ୍ ଉପାସତେ ।
ଏକତ୍ଵେନ ପୃଥକ୍ତ୍ଵେନ ବହୁଧା ଵିଶ୍ଵତୋମୁଖମ୍ ॥୧୫।
ଅହମ୍ କ୍ରତୁଃ ଅହମ୍ ୟଜ୍ଞଃ ସ୍ଵଧା ଅହମ୍ ଅହମ୍ ଔଷଧମ୍ ।
ମନ୍ତ୍ରଃ ଅହମ୍ ଅହମ୍ ଏଵ ଆଜ୍ୟମ୍ ଅହମ୍ ଅଗ୍ନିଃ ଅହମ୍ ହୁତମ୍ ॥୧୬॥
ପିତା ଅହମ୍ ଅସ୍ୟ ଜଗତଃ ମାତା ଧାତା ପିତାମହଃ ।
ଵେଦ୍ୟମ୍ ପଵିତ୍ରମ୍ ଓଂକାରଃ ଋକ୍-ସାମ ୟଜୁଃ ଏଵ ଚ ॥୧୭॥
ଗତିଃ ଭର୍ତା ପ୍ରଭୁଃ ସାକ୍ଷୀ ନିଵାସଃ ଶରଣମ୍ ସୁହୃତ୍ ।
ପ୍ରଭଵଃ ପ୍ରଲୟଃ ସ୍ଥାନମ୍ ନିଧାନମ୍ ବୀଜମ୍ ଅଵ୍ୟୟମ୍ ॥୧୮॥
ତପାମି ଅହମ୍ ଅହମ୍ ଵର୍ଷମ୍ ନିଗୃହ୍ଣାମି ଉତ୍ସୃଜାମି ଚ ।
ଅମୃତମ୍ ଚ ଏଵ ମୃତ୍ୟୁଃ ଚ ସତ୍ ଅସତ୍ ଚ ଅହମ୍ ଅର୍ଜୁନ ॥୧୯॥
ତ୍ରୈ-ଵିଦ୍ୟାଃ ମାମ୍ ସୋମପାଃ ପୂତ-ପାପାଃ ୟଜ୍ଞୈଃ ଇଷ୍ଟ୍ଵା ସ୍ଵର୍ଗତିମ୍ ପ୍ରାର୍ଥୟନ୍ତେ ।
ତେ ପୁଣ୍ୟମ୍ ଆସାଦ୍ୟ ସୁରେନ୍ଦ୍ରଲୋକଂ ଅଶ୍ନନ୍ତି ଦିଵ୍ୟାନ୍ ଦିଵି ଦେଵଭୋଗାନ୍ ॥୨୦॥
ତେ ତମ୍ ଭୁକ୍ତ୍ଵା ସ୍ଵର୍ଗ-ଲୋକମ୍ ଵିଶାଲମ୍ କ୍ଷୀଣେ ପୁଣ୍ୟେ ମର୍ତ୍ୟ-ଲୋକମ୍ ଵିଶନ୍ତି ।
ଏଵମ୍ ତ୍ରୟୀ-ଧର୍ମମ୍ ଅନୁପ୍ରପନ୍ନାଃ ଗତ-ଆଗତମ୍ କାମ-କାମାଃ ଲଭନ୍ତେ ॥୨୧॥
ଅନନ୍ୟାଃ ଚିନ୍ତୟନ୍ତଃ ମାମ୍ ୟେ ଜନାଃ ପର୍ୟୁପାସତେ ।
ତେଷାମ୍ ନିତ୍ୟ-ଅଭିୟୁକ୍ତାନାମ୍ ୟୋଗ-କ୍ଷେମମ୍ ଵହାମି ଅହମ୍ ॥୨୨॥
ୟେ ଅପି ଅନ୍ୟ-ଦେଵତା-ଭକ୍ତାଃ ୟଜନ୍ତେ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଅନ୍ଵିତାଃ ।
ତେ ଅପି ମାମ୍ ଏଵ କୌନ୍ତେୟ ୟଜନ୍ତି ଅଵିଧି-ପୂର୍ଵକମ୍ ॥୨୩॥
ଅହମ୍ ହି ସର୍ଵ-ୟଜ୍ଞାନାମ୍ ଭୋକ୍ତା ଚ ପ୍ରଭୁଃ ଏଵ ଚ ।
ନ ତୁ ମାମ୍ ଅଭିଜାନନ୍ତି ତତ୍ତ୍ଵେନ ଅତଃ ଚ୍ୟଵନ୍ତି ତେ ॥୨୪॥
ୟାନ୍ତି ଦେଵ-ଵ୍ରତାଃ ଦେଵାନ୍ ପିତୄନ୍ ୟାନ୍ତି ପିତୃ-ଵ୍ରତାଃ ।
ଭୂତାନି ୟାନ୍ତି ଭୂତ-ଇଜ୍ୟାଃ ୟାନ୍ତି ମତ୍ ୟାଜିନଃ ଅପି ମାମ୍ ॥୨୫॥
ପତ୍ରମ୍ ପୁଷ୍ପମ୍ ଫଲମ୍ ତୋୟମ୍ ୟଃ ମେ ଭକ୍ତ୍ୟା ପ୍ରୟଚ୍ଛତି ।
ତତ୍ ଅହମ୍ ଭକ୍ତି-ଉପହୃତମ୍ ଅଶ୍ନାମି ପ୍ରୟତ ଆତ୍ମନଃ ॥୨୬॥
ୟତ୍ କରୋଷି ୟତ୍ ଅଶ୍ନାସି ୟତ୍ ଜୁହୋଷି ଦଦାସି ୟତ୍ ।
ୟତ୍ ତପସ୍ୟସି କୌନ୍ତେୟ ତତ୍ କୁରୁଷ୍ଵ ମତ୍ ଅର୍ପଣମ୍ ॥୨୭॥
ଶୁଭ-ଅଶୁଭ-ଫଲୈଃ ଏଵମ୍ ମୋକ୍ଷ୍ୟସେ କର୍ମ-ବନ୍ଧନୈଃ ।
ସଂନ୍ୟାସ-ୟୋଗ-ୟୁକ୍ତ-ଆତ୍ମା ଵିମୁକ୍ତଃ ମାମ୍ ଉପୈଷ୍ୟସି ॥୨୮॥
ସମଃ ଅହମ୍ ସର୍ଵ-ଭୂତେଷୁ ନ ମେ ଦ୍ଵେଷ୍ୟଃ ଅସ୍ତି ନ ପ୍ରିୟଃ ।
ୟେ ଭଜନ୍ତି ତୁ ମାମ୍ ଭକ୍ତ୍ୟା ମୟି ତେ ତେଷୁ ଚ ଅପି ଅହମ୍ ॥୨୯॥
ଅପି ଚେତ୍ ସୁ-ଦୁଃ-ଆଚାରଃ ଭଜତେ ମାମ୍ ଅନନ୍ୟ-ଭାକ୍ ।
ସାଧୁଃ ଏଵ ସଃ ମନ୍ତଵ୍ୟଃ ସମ୍ୟକ୍ ଵ୍ୟଵସିତଃ ହି ସଃ ॥୩୦॥
କ୍ଷିପ୍ରମ୍ ଭଵତି ଧର୍ମ-ଆତ୍ମା ଶଶ୍ଵତ୍ ଶାନ୍ତିମ୍ ନିଗଚ୍ଛତି ।
କୌନ୍ତେୟ ପ୍ରତିଜାନୀହି ନ ମେ ଭକ୍ତଃ ପ୍ରଣଶ୍ୟତି ॥୩୧॥
ମାମ୍ ହି ପାର୍ଥ ଵ୍ୟପାଶ୍ରିତ୍ୟ ୟେ ଅପି ସ୍ୟୁଃ ପାପ-ୟୋନୟଃ ।
ସ୍ତ୍ରିୟଃ ଵୈଶ୍ୟାଃ ତଥା ଶୂଦ୍ରାଃ ତେ ଅପି ୟାନ୍ତି ପରାମ୍ ଗତିମ୍ ॥୩୨॥
କିମ୍ ପୁନଃ ବ୍ରାହ୍ମଣାଃ ପୁଣ୍ୟାଃ ଭକ୍ତାଃ ରାଜର୍ଷୟଃ ତଥା ।
ଅନିତ୍ୟମ୍ ଅସୁଖମ୍ ଲୋକମ୍ ଇମମ୍ ପ୍ରାପ୍ୟ ଭଜସ୍ଵ ମାମ୍ ॥୩୩॥
ମତ୍-ମନାଃ ଭଵ ମତ୍-ଭକ୍ତଃ ମତ୍-ୟାଜୀ ମାମ୍ ନମସ୍କୁରୁ ।
ମାମ୍ ଏଵ ଏଷ୍ୟସି ୟୁକ୍ତ୍ଵା ଏଵମ୍ ଆତ୍ମାନମ୍ ମତ୍-ପରାୟଣଃ ॥୩୪॥
ଓଂ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗଵତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ଵିଦ୍ୟାୟାମ୍ ୟୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂଵାଦେ ରାଜ-ଵିଦ୍ୟା-ରାଜ-ଗୁହ୍ୟ-ୟୋଗଃ ନାମ ନଵମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ
ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍
ଅଧ୍ୟାୟଃ ୧ ୨ ୩ ୪ ୫ ୬ ୭ ୮ ୯ ୧୦ ୧୧ ୧୨ ୧୩ ୧୪ ୧୫ ୧୬ ୧୭ ୧୮
ଅଥ ଦଶମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ଵିଭୂତି-ୟୋଗଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଭୂୟଃ ଏଵ ମହାବାହୋ ଶୃଣୁ ମେ ପରମମ୍ ଵଚଃ ।
ୟତ୍ ତେ ଅହମ୍ ପ୍ରୀୟମାଣାୟ ଵକ୍ଷ୍ୟାମି ହିତ-କାମ୍ୟୟା ॥୧॥
ନ ମେ ଵିଦୁଃ ସୁର-ଗଣାଃ ପ୍ରଭଵମ୍ ନ ମହର୍ଷୟଃ ।
ଅହମ୍ ଆଦିଃ ହି ଦେଵାନାମ୍ ମହର୍ଷୀଣାମ୍ ଚ ସର୍ଵଶଃ ॥୨॥
ୟଃ ମାମ୍ ଅଜମ୍ ଅନାଦିମ୍ ଚ ଵେତ୍ତି ଲୋକ-ମହେଶ୍ଵରମ୍ ।
ଅସମ୍ମୂଢଃ ସଃ ମର୍ତ୍ୟେଷୁ ସର୍ଵ-ପାପୈଃ ପ୍ରମୁଚ୍ୟତେ ॥୩॥
ବୁଦ୍ଧିଃ ଜ୍ଞାନମ୍ ଅସମ୍ମୋହଃ କ୍ଷମା ସତ୍ୟମ୍ ଦମଃ ଶମଃ ।
ସୁଖମ୍ ଦୁଃଖମ୍ ଭଵଃ ଅଭାଵଃ ଭୟମ୍ ଚ ଅଭୟମ୍ ଏଵ ଚ ॥୪॥
ଅହିଂସା ସମତା ତୁଷ୍ଟିଃ ତପଃ ଦାନମ୍ ୟଶଃ ଅୟଶଃ ।
ଭଵନ୍ତି ଭାଵାଃ ଭୂତାନାମ୍ ମତ୍ତଃ ଏଵ ପୃଥକ୍-ଵିଧାଃ ॥୫॥
ମହର୍ଷୟଃ ସପ୍ତ ପୂର୍ଵେ ଚତ୍ଵାରଃ ମନଵଃ ତଥା ।
ମତ୍ ଭାଵାଃ ମାନସାଃ ଜାତାଃ ୟେଷାମ୍ ଲୋକେ ଇମାଃ ପ୍ରଜାଃ ॥୬॥
ଏତାମ୍ ଵିଭୂତିମ୍ ୟୋଗମ୍ ଚ ମମ ୟଃ ଵେତ୍ତି ତତ୍ତ୍ଵତଃ ।
ସଃ ଅଵିକମ୍ପେନ ୟୋଗେନ ୟୁଜ୍ୟତେ ନ ଅତ୍ର ସଂଶୟଃ ॥୭॥
ଅହମ୍ ସର୍ଵସ୍ୟ ପ୍ରଭଵଃ ମତ୍ତଃ ସର୍ଵମ୍ ପ୍ରଵର୍ତତେ ।
ଇତି ମତ୍ଵା ଭଜନ୍ତେ ମାମ୍ ବୁଧାଃ ଭାଵ-ସମନ୍ଵିତାଃ ॥୮॥
ମତ୍ ଚିତ୍ତାଃ ମତ୍ ଗତ-ପ୍ରାଣାଃ ବୋଧୟନ୍ତଃ ପରସ୍ପରମ୍ ।
କଥୟନ୍ତଃ ଚ ମାମ୍ ନିତ୍ୟମ୍ ତୁଷ୍ୟନ୍ତି ଚ ରମନ୍ତି ଚ ॥୯॥
ତେଷାମ୍ ସତତ-ୟୁକ୍ତାନାମ୍ ଭଜତାମ୍ ପ୍ରୀତି-ପୂର୍ଵକମ୍ ।
ଦଦାମି ବୁଦ୍ଧି-ୟୋଗମ୍ ତମ୍ ୟେନ ମାମ୍ ଉପୟାନ୍ତି ତେ ॥୧୦॥
ତେଷାମ୍ ଏଵ ଅନୁକମ୍ପାର୍ଥମ୍ ଅହମ୍ ଅଜ୍ଞାନଜମ୍ ତମଃ ।
ନାଶୟାମି ଆତ୍ମ-ଭାଵସ୍ଥଃ ଜ୍ଞାନ-ଦୀପେନ ଭାସ୍ଵତା ॥୧୧॥
ଅର୍ଜୁନଃ ଉଵାଚ ।
ପରମ୍ ବ୍ରହ୍ମ ପରମ୍ ଧାମ ପଵିତ୍ରମ୍ ପରମମ୍ ଭଵାନ୍ ।
ପୁରୁଷମ୍ ଶାଶ୍ଵତମ୍ ଦିଵ୍ୟମ୍ ଆଦିଦେଵମ୍ ଅଜମ୍ ଵିଭୁମ୍ ॥୧୨॥
ଆହୁଃ ତ୍ଵାମ୍ ଋଷୟଃ ସର୍ଵେ ଦେଵର୍ଷିଃ ନାରଦଃ ତଥା ।
ଅସିତଃ ଦେଵଲଃ ଵ୍ୟାସଃ ସ୍ଵୟମ୍ ଚ ଏଵ ବ୍ରଵୀଷି ମେ ॥୧୩॥
ସର୍ଵମ୍ ଏତତ୍ ଋତମ୍ ମନ୍ୟେ ୟତ୍ ମାମ୍ ଵଦସି କେଶଵ ।
ନ ହି ତେ ଭଗଵନ୍ ଵ୍ୟକ୍ତିମ୍ ଵିଦୁଃ ଦେଵାଃ ନ ଦାନଵାଃ ॥୧୪॥
ସ୍ଵୟମ୍ ଏଵ ଆତ୍ମନା ଆତ୍ମାନମ୍ ଵେତ୍ଥ ତ୍ଵମ୍ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ।
ଭୂତ-ଭାଵନ ଭୂତ-ଈଶ ଦେଵ-ଦେଵ ଜଗତ୍-ପତେ ॥୧୫॥
ଵକ୍ତୁମ୍ ଅର୍ହସି ଅଶେଷେଣ ଦିଵ୍ୟାଃ ହି ଆତ୍ମ-ଵିଭୂତୟଃ ।
ୟାଭିଃ ଵିଭୂତିଭିଃ ଲୋକାନ୍ ଇମାନ୍ ତ୍ଵମ୍ ଵ୍ୟାପ୍ୟ ତିଷ୍ଠସି ॥୧୬॥
କଥମ୍ ଵିଦ୍ୟାମ୍ ଅହମ୍ ୟୋଗିନ୍ ତ୍ଵାମ୍ ସଦା ପରିଚିନ୍ତୟନ୍ ।
କେଷୁ କେଷୁ ଚ ଭାଵେଷୁ ଚିନ୍ତ୍ୟଃ ଅସି ଭଗଵନ୍ ମୟା ॥୧୭॥
ଵିସ୍ତରେଣ ଆତ୍ମନଃ ୟୋଗମ୍ ଵିଭୂତିମ୍ ଚ ଜନାର୍ଦନ ।
ଭୂୟଃ କଥୟ ତୃପ୍ତିଃ ହି ଶୃଣ୍ଵତଃ ନ ଅସ୍ତି ମେ ଅମୃତମ୍ ॥୧୮॥
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ହନ୍ତ ତେ କଥୟିଷ୍ୟାମି ଦିଵ୍ୟାଃ ହି ଆତ୍ମ-ଵିଭୂତୟଃ ।
ପ୍ରାଧାନ୍ୟତଃ କୁରୁ-ଶ୍ରେଷ୍ଠ ନ ଅସ୍ତି ଅନ୍ତଃ ଵିସ୍ତରସ୍ୟ ମେ ॥୧୯॥
ଅହମ୍ ଆତ୍ମା ଗୁଡାକା-ଈଶ ସର୍ଵ-ଭୂତ-ଆଶୟ-ସ୍ଥିତଃ ।
ଅହମ୍ ଆଦିଃ ଚ ମଧ୍ୟମ୍ ଚ ଭୂତାନାମ୍ ଅନ୍ତଃ ଏଵ ଚ ॥୨୦॥
ଆଦିତ୍ୟାନାମ୍ ଅହମ୍ ଵିଷ୍ଣୁଃ ଜ୍ୟୋତିଷାମ୍ ରଵିଃ ଅଂଶୁମାନ୍ ।
ମରୀଚିଃ ମରୁତାମ୍ ଅସ୍ମି ନକ୍ଷତ୍ରାଣାମ୍ ଅହମ୍ ଶଶୀ ॥୨୧॥
ଵେଦାନାମ୍ ସାମଵେଦଃ ଅସ୍ମି ଦେଵାନାମ୍ ଅସ୍ମି ଵାସଵଃ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣାମ୍ ମନଃ ଚ ଅସ୍ମି ଭୂତାନାମ୍ ଅସ୍ମି ଚେତନା ॥୨୨॥
ରୁଦ୍ରାଣାମ୍ ଶଙ୍କରଃ ଚ ଅସ୍ମି ଵିତ୍ତ-ଈଶଃ ୟକ୍ଷ-ରକ୍ଷସାମ୍ ।
ଵସୂନାମ୍ ପାଵକଃ ଚ ଅସ୍ମି ମେରୁଃ ଶିଖରିଣାମ୍ ଅହମ୍ ॥୨୩॥
ପୁରୋଧସାମ୍ ଚ ମୁଖ୍ୟମ୍ ମାମ୍ ଵିଦ୍ଧି ପାର୍ଥ ବୃହସ୍ପତିମ୍ ।
ସେନାନୀନାମ୍ ଅହମ୍ ସ୍କନ୍ଦଃ ସରସାମ୍ ଅସ୍ମି ସାଗରଃ ॥୨୪॥
ମହର୍ଷୀଣାମ୍ ଭୃଗୁଃ ଅହମ୍ ଗିରାମ୍ ଅସ୍ମି ଏକମ୍ ଅକ୍ଷରମ୍ ।
ୟଜ୍ଞାନାମ୍ ଜପ-ୟଜ୍ଞଃ ଅସ୍ମି ସ୍ଥାଵରାଣାମ୍ ହିମାଲୟଃ ॥୨୫॥
ଅଶ୍ଵତ୍ଥଃ ସର୍ଵ-ଵୃକ୍ଷାଣାମ୍ ଦେଵର୍ଷୀଣାମ୍ ଚ ନାରଦଃ ।
ଗନ୍ଧର୍ଵାଣାମ୍ ଚିତ୍ରରଥଃ ସିଦ୍ଧାନାମ୍ କପିଲଃ ମୁନିଃ ॥୨୬॥
ଉଚ୍ଚୈଃଶ୍ରଵସମ୍ ଅଶ୍ଵାନାମ୍ ଵିଦ୍ଧି ମାମ୍ ଅମୃତ-ଉଦ୍ଭଵମ୍ ।
ଐରାଵତମ୍ ଗଜେନ୍ଦ୍ରାଣାମ୍ ନରାଣାମ୍ ଚ ନରାଧିପମ୍ ॥୨୭॥
ଆୟୁଧାନାମ୍ ଅହମ୍ ଵଜ୍ରମ୍ ଧେନୂନାମ୍ ଅସ୍ମି କାମଧୁକ୍ ।
ପ୍ରଜନଃ ଚ ଅସ୍ମି କନ୍ଦର୍ପଃ ସର୍ପାଣାମ୍ ଅସ୍ମି ଵାସୁକିଃ ॥୨୮॥
ଅନନ୍ତଃ ଚ ଅସ୍ମି ନାଗାନାମ୍ ଵରୁଣଃ ୟାଦସାମ୍ ଅହମ୍ ।
ପିତୄଣାମ୍ ଅର୍ୟମା ଚ ଅସ୍ମି ୟମଃ ସଂୟମତାମ୍ ଅହମ୍ ॥୨୯॥
ପ୍ରହ୍ଲାଦଃ ଚ ଅସ୍ମି ଦୈତ୍ୟାନାମ୍ କାଲଃ କଲୟତାମ୍ ଅହମ୍ ।
ମୃଗାଣାମ୍ ଚ ମୃଗେନ୍ଦ୍ରଃ ଅହମ୍ ଵୈନତେୟଃ ଚ ପକ୍ଷିଣାମ୍ ॥୩୦॥
ପଵନଃ ପଵତାମ୍ ଅସ୍ମି ରାମଃ ଶସ୍ତ୍ର-ଭୃତାମ୍ ଅହମ୍ ।
ଝଷାଣାମ୍ ମକରଃ ଚ ଅସ୍ମି ସ୍ରୋତସାମ୍ ଅସ୍ମି ଜାହ୍ନଵୀ ॥୩୧॥
ସର୍ଗାଣାମ୍ ଆଦିଃ ଅନ୍ତଃ ଚ ମଧ୍ୟମ୍ ଚ ଏଵ ଅହମ୍ ଅର୍ଜୁନ ।
ଅଧ୍ୟାତ୍ମ-ଵିଦ୍ୟା ଵିଦ୍ୟାନାମ୍ ଵାଦଃ ପ୍ରଵଦତାମ୍ ଅହମ୍ ॥୩୨॥
ଅକ୍ଷରାଣାମ୍ ଅକାରଃ ଅସ୍ମି ଦ୍ଵନ୍ଦ୍ଵଃ ସାମାସିକସ୍ୟ ଚ ।
ଅହମ୍ ଏଵ ଅକ୍ଷୟଃ କାଲଃ ଧାତା ଅହମ୍ ଵିଶ୍ଵତୋମୁଖଃ ॥୩୩॥
ମୃତ୍ୟୁଃ ସର୍ଵ-ହରଃ ଚ ଅହମ୍ ଉଦ୍ଭଵଃ ଚ ଭଵିଷ୍ୟତାମ୍ ।
କୀର୍ତିଃ ଶ୍ରୀଃ ଵାକ୍ ଚ ନାରୀଣାମ୍ ସ୍ମୃତିଃ ମେଧା ଧୃତିଃ କ୍ଷମା ॥୩୪॥
ବୃହତ୍-ସାମ ତଥା ସାମ୍ନାମ୍ ଗାୟତ୍ରୀ ଛନ୍ଦସାମ୍ ଅହମ୍ ।
ମାସାନାମ୍ ମାର୍ଗଶୀର୍ଷଃ ଅହମ୍ ଋତୂନାମ୍ କୁସୁମାକରଃ ॥୩୫॥
ଦ୍ୟୂତମ୍ ଛଲୟତାମ୍ ଅସ୍ମି ତେଜଃ ତେଜସ୍ଵିନାମ୍ ଅହମ୍ ।
ଜୟଃ ଅସ୍ମି ଵ୍ୟଵସାୟଃ ଅସ୍ମି ସତ୍ତ୍ଵମ୍ ସତ୍ତ୍ଵଵତାମ୍ ଅହମ୍ ॥୩୬॥
ଵୃଷ୍ଣୀନାମ୍ ଵାସୁଦେଵଃ ଅସ୍ମି ପାଣ୍ଡଵାନାମ୍ ଧନଞ୍ଜୟଃ ।
ମୁନୀନାମ୍ ଅପି ଅହଂ ଵ୍ୟାସଃ କଵୀନାମ୍ ଉଶନା କଵିଃ ॥୩୭॥
ଦଣ୍ଡୋ ଦମୟତାମସ୍ମି ନୀତିରସ୍ମି ଜିଗୀଷତାମ୍ ।
ମୌନଂ ଚୈଵାସ୍ମି ଗୁହ୍ୟାନାଂ ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞାନଵତାମହମ୍ ॥୩୮॥
ଦଣ୍ଡଃ ଦମୟତାମ୍ ଅସ୍ମି ନୀତିଃ ଅସ୍ମି ଜିଗୀଷତାମ୍ ।
ମୌନମ୍ ଚ ଏଵ ଅସ୍ମି ଗୁହ୍ୟାନାମ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ଜ୍ଞାନଵତାମ୍ ଅହମ୍ ॥୩୮॥
ୟତ୍ ଚ ଅପି ସର୍ଵ-ଭୂତାନାମ୍ ବୀଜମ୍ ତତ୍ ଅହମ୍ ଅର୍ଜୁନ ।
ନ ତତ୍ ଅସ୍ତି ଵିନା ୟତ୍ ସ୍ୟାତ୍ ମୟା ଭୂତମ୍ ଚର-ଅଚରମ୍ ॥୩୯॥
ନ ଅନ୍ତଃ ଅସ୍ତି ମମ ଦିଵ୍ୟାନାମ୍ ଵିଭୂତୀନାମ୍ ପରନ୍ତପ ।
ଏଷଃ ତୁ ଉଦ୍ଦେଶତଃ ପ୍ରୋକ୍ତଃ ଵିଭୂତେଃ ଵିସ୍ତରଃ ମୟା ॥୪୦॥
ୟତ୍ ୟତ୍ ଵିଭୂତିମତ୍ ସତ୍ତ୍ଵମ୍ ଶ୍ରୀମତ୍ ଊର୍ଜିତମ୍ ଏଵ ଵା ।
ତତ୍ ତତ୍ ଅଵଗଚ୍ଛ ତ୍ଵମ୍ ମମ ତେଜଃ ଅଂଶ-ସମ୍ଭଵମ୍ ॥୪୧॥
ଅଥଵା ବହୁନା ଏତେନ କିମ୍ ଜ୍ଞାତେନ ତଵ ଅର୍ଜୁନ ।
ଵିଷ୍ଟଭ୍ୟ ଅହମ୍ ଇଦମ୍ କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ଏକ-ଅଂଶେନ ସ୍ଥିତଃ ଜଗତ୍ ॥୪୨॥
ଓଂ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗଵତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ଵିଦ୍ୟାୟାମ୍ ୟୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂଵାଦେ ଵିଭୂତି-ୟୋଗଃ ନାମ ଦଶମଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ
ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍
ଅଧ୍ୟାୟଃ ୧ ୨ ୩ ୪ ୫ ୬ ୭ ୮ ୯ ୧୦ ୧୧ ୧୨ ୧୩ ୧୪ ୧୫ ୧୬ ୧୭ ୧୮
ଅଥ ଏକାଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ଵିଶ୍ଵ-ରୂପ-ଦର୍ଶନ-ୟୋଗଃ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉଵାଚ ।
ମତ୍ ଅନୁଗ୍ରହାୟ ପରମମ୍ ଗୁହ୍ୟମ୍ ଅଧ୍ୟାତ୍ମ-ସଂଜ୍ଞିତମ୍ ।
ୟତ୍ ତ୍ଵୟା ଉକ୍ତମ୍ ଵଚଃ ତେନ ମୋହଃ ଅୟମ୍ ଵିଗତଃ ମମ ॥୧॥
ଭଵ ଅପି ଅୟୌ ହି ଭୂତାନାମ୍ ଶ୍ରୁତୌ ଵିସ୍ତରଶଃ ମୟା ।
ତ୍ଵତ୍ତଃ କମଲ-ପତ୍ର-ଅକ୍ଷ ମାହାତ୍ମ୍ୟମ୍ ଅପି ଚ ଅଵ୍ୟୟମ୍ ॥୨॥
ଏଵମ୍ ଏତତ୍ ୟଥା ଆତ୍ଥ ତ୍ଵମ୍ ଆତ୍ମାନଂ ପରମେଶ୍ଵର ।
ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ଇଚ୍ଛାମି ତେ ରୂପମ୍ ଐଶ୍ଵରମ୍ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ॥୩॥
ମନ୍ୟସେ ୟଦି ତତ୍ ଶକ୍ୟମ୍ ମୟା ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ଇତି ପ୍ରଭୋ ।
ୟୋଗେଶ୍ଵର ତତଃ ମେ ତ୍ଵମ୍ ଦର୍ଶୟ ଆତ୍ମାନମ୍ ଅଵ୍ୟୟମ୍ ॥୪॥
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ପଶ୍ୟ ମେ ପାର୍ଥ ରୂପାଣି ଶତଶଃ ଅଥ ସହସ୍ରଶଃ ।
ନାନା-ଵିଧାନି ଦିଵ୍ୟାନି ନାନା-ଵର୍ଣ-ଆକୃତୀନି ଚ ॥୫॥
ପଶ୍ୟ ଆଦିତ୍ୟାନ୍ ଵସୂନ୍ ରୁଦ୍ରାନ୍ ଅଶ୍ଵିନୌ ମରୁତାଃ ତଥା ।
ବହୂନି ଅଦୃଷ୍ଟ-ପୂର୍ଵାଣି ପଶ୍ୟ ଆଶ୍ଚର୍ୟାଣି ଭାରତ ॥୬॥
ଇହ ଏକସ୍ଥମ୍ ଜଗତ୍ କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ପଶ୍ୟ ଅଦ୍ୟ ସଚର-ଅଚରମ୍ ।
ମମ ଦେହେ ଗୁଡାକେଶ ୟତ୍ ଚ ଅନ୍ୟତ୍ ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ଇଚ୍ଛସି ॥୭॥
ନ ତୁ ମାମ୍ ଶକ୍ୟସେ ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ଅନେନ ଏଵ ସ୍ଵ-ଚକ୍ଷୁଷା ।
ଦିଵ୍ୟମ୍ ଦଦାମି ତେ ଚକ୍ଷୁଃ ପଶ୍ୟ ମେ ୟୋଗମ୍ ଐଶ୍ଵରମ୍ ॥୮॥
ସଞ୍ଜୟଃ ଉଵାଚ ।
ଏଵମ୍ ଉକ୍ତ୍ଵା ତତଃ ରାଜନ୍ ମହା-ୟୋଗ-ଈଶ୍ଵରଃ ହରିଃ ।
ଦର୍ଶୟାମାସ ପାର୍ଥାୟ ପରମମ୍ ରୂପମ୍ ଐଶ୍ଵରମ୍ ॥୯॥
ଅନେକ-ଵକ୍ତ୍ର-ନୟନମ୍ ଅନେକ-ଅଦ୍ଭୁତ-ଦର୍ଶନମ୍ ।
ଅନେକ-ଦିଵ୍ୟ-ଆଭରଣମ୍ ଦିଵ୍ୟ-ଅନେକ-ଉଦ୍ୟତ-ଆୟୁଧମ୍ ॥୧୦॥
ଦିଵ୍ୟ-ମାଲ୍ୟ-ଅମ୍ବର-ଧରମ୍ ଦିଵ୍ୟ-ଗନ୍ଧ-ଅନୁଲେପନମ୍ ।
ସର୍ଵ-ଆଶ୍ଚର୍ୟମୟମ୍ ଦେଵମ୍ ଅନନ୍ତମ୍ ଵିଶ୍ଵତୋମୁଖମ୍ ॥୧୧॥
ଦିଵି ସୂର୍ୟ-ସହସ୍ରସ୍ୟ ଭଵେତ୍ ୟୁଗପତ୍ ଉତ୍ଥିତା ।
ୟଦି ଭାଃ ସଦୃଶୀ ସା ସ୍ୟାତ୍ ଭାସଃ ତସ୍ୟ ମହାତ୍ମନଃ ॥୧୨॥
ତତ୍ର ଏକସ୍ଥମ୍ ଜଗତ୍ କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ପ୍ରଵିଭକ୍ତମ୍ ଅନେକଧା ।
ଅପଶ୍ୟତ୍ ଦେଵ-ଦେଵସ୍ୟ ଶରୀରେ ପାଣ୍ଡଵଃ ତଦା ॥୧୩॥
ତତଃ ସ ଵିସ୍ମୟାଵିଷ୍ଟୋ ହୃଷ୍ଟରୋମା ଧନଞ୍ଜୟଃ ।
ପ୍ରଣମ୍ୟ ଶିରସା ଦେଵଂ କୃତାଞ୍ଜଲିରଭାଷତ ॥୧୪॥
ତତଃ ସଃ ଵିସ୍ମୟ-ଆଵିଷ୍ଟଃ ହୃଷ୍ଟ-ରୋମା ଧନଞ୍ଜୟଃ ।
ପ୍ରଣମ୍ୟ ଶିରସା ଦେଵମ୍ କୃତ-ଅଞ୍ଜଲିଃ ଅଭାଷତ ॥୧୪॥
ଅର୍ଜୁନଃ ଉଵାଚ ।
ପଶ୍ୟାମି ଦେଵାନ୍ ତଵ ଦେଵ ଦେହେ ସର୍ଵାନ୍ ତଥା ଭୂତ-ଵିଶେଷ-ସଙ୍ଘାନ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମାଣମ୍ ଈଶମ୍ କମଲଆସନସ୍ଥଂ ଋଷୀନ୍ ଚ ସର୍ଵାନ୍ ଉରଗାନ୍ ଚ ଦିଵ୍ୟାନ୍॥୧୫॥
ଅନେକ-ବାହୁ-ଉଦର-ଵକ୍ତ୍ର-ନେତ୍ରମ୍ ପଶ୍ୟାମି ତ୍ଵାମ୍ ସର୍ଵତଃ ଅନନ୍ତ-ରୂପମ୍ ।
ନ ଅନ୍ତମ୍ ନ ମଧ୍ୟଂ ନ ପୁନଃ ତଵ ଆଦିମ୍ ପଶ୍ୟାମି ଵିଶ୍ଵେଶ୍ଵର ଵିଶ୍ଵରୂପ॥୧୬॥
କିରୀଟିନମ୍ ଗଦିନମ୍ ଚକ୍ରିଣମ୍ ଚ ତେଜୋ-ରାଶିମ୍ ସର୍ଵତଃ ଦୀପ୍ତିମନ୍ତମ୍ ।
ପଶ୍ୟାମି ତ୍ଵାଂ ଦୁର୍ନିରୀକ୍ଷ୍ୟମ୍ ସମନ୍ତାତ୍ ଦୀପ୍ତଅନଲଅର୍କ ଦ୍ୟୁତିମ୍ଅପ୍ରମେୟମ୍॥୧୭॥
ତ୍ଵମ୍ ଅକ୍ଷରମ୍ ପରମମ୍ ଵେଦିତଵ୍ୟମ୍ ତ୍ଵମ୍ ଅସ୍ୟ ଵିଶ୍ଵସ୍ୟ ପରମ୍ ନିଧାନମ୍ ।
ତ୍ଵମ୍ ଅଵ୍ୟୟଃ ଶାଶ୍ଵତ-ଧର୍ମ-ଗୋପ୍ତା ସନାତନଃ ତ୍ଵମ୍ ପୁରୁଷଃ ମତଃ ମେ ॥୧୮॥
ଅନାଦି-ମଧ୍ୟ-ଅନ୍ତମ୍ ଅନନ୍ତ-ଵୀର୍ୟମ୍ ଅନନ୍ତ-ବାହୁମ୍ ଶଶି-ସୂର୍ୟ-ନେତ୍ରମ୍ ।
ପଶ୍ୟାମି ତ୍ଵାମ୍ ଦୀପ୍ତହୁତାଶଵକ୍ତ୍ରମ୍ ସ୍ଵତେଜସା ଵିଶ୍ଵମ୍ ଇଦମ୍ ତପନ୍ତମ୍ ॥୧୯॥
ଦ୍ୟାଵା-ପୃଥିଵ୍ୟୋଃ ଇଦମ୍ ଅନ୍ତରମ୍ ହି ଵ୍ୟାପ୍ତମ୍ ତ୍ଵୟା ଏକେନ ଦିଶଃ ଚ ସର୍ଵାଃ ।
ଦୃଷ୍ଟ୍ଵାଅଦ୍ଭୁତମ୍ ରୂପମୁଗ୍ରଂ ତଵ ଇଦମ୍ ଲୋକ-ତ୍ରୟମ୍ ପ୍ରଵ୍ୟଥିତମ୍ ମହାତ୍ମନ୍॥୨୦॥
ଅମୀ ହି ତ୍ଵାମ୍ ସୁର-ସଙ୍ଘାଃ ଵିଶନ୍ତି କେଚିତ୍ ଭୀତାଃ ପ୍ରାଞ୍ଜଲୟଃ ଗୃଣନ୍ତି ।
ସ୍ଵସ୍ତି ଇତି ଉକ୍ତ୍ଵା ମହର୍ଷି-ସିଦ୍ଧ-ସଙ୍ଘାଃସ୍ତୁଵନ୍ତି ତ୍ଵାମ୍ ସ୍ତୁତିଭିଃପୁଷ୍କଲାଭିଃ॥୨୧॥
ରୁଦ୍ର-ଆଦିତ୍ୟାଃ ଵସଵଃ ୟେ ଚ ସାଧ୍ୟାଃ ଵିଶ୍ଵେ ଅଶ୍ଵିନୌ ମରୁତଃ ଚ ଉଷ୍ମପାଃ ଚ ।
ଗନ୍ଧର୍ଵ-ୟକ୍ଷ-ଅସୁର-ସିଦ୍ଧ-ସଙ୍ଘାଃ ଵୀକ୍ଷନ୍ତେ ତ୍ଵାମ୍ ଵିସ୍ମିତାଃ ଚ ଏଵ ସର୍ଵେ॥୨୨॥
ରୂପମ୍ ମହତ୍ ତେ ବହୁ-ଵକ୍ତ୍ର-ନେତ୍ରମ୍ ମହା-ବାହୋ ବହୁ-ବାହୁ-ଊରୁ-ପାଦମ୍ ।
ବହୁ-ଉଦରମ୍ ବହୁ-ଦଂଷ୍ଟ୍ରା-କରାଲମ୍ ଦୃଷ୍ଟ୍ଵା ଲୋକାଃ ପ୍ରଵ୍ୟଥିତାଃ ତଥା ଅହମ୍॥୨୩॥
ନଭଃ-ସ୍ପୃଶମ୍ ଦୀପ୍ତମ୍ ଅନେକ-ଵର୍ଣମ୍ ଵ୍ୟାତ୍ତ-ଆନନମ୍ ଦୀପ୍ତ-ଵିଶାଲ-ନେତ୍ରମ୍ ।
ଦୃଷ୍ଟ୍ଵା ହି ତ୍ଵାଂ ପ୍ରଵ୍ୟଥିତ-ଅନ୍ତର-ଆତ୍ମା ଧୃତିମ୍ ନ ଵିନ୍ଦାମି ଶମମ୍ ଚ ଵିଷ୍ଣୋ॥୨୪॥
ଦଂଷ୍ଟ୍ରା-କରାଲାନି ଚ ତେ ମୁଖାନି ଦୃଷ୍ଟ୍ଵା ଏଵ କାଲ-ଅନଲ-ସନ୍ନିଭାନି ।
ଦିଶଃ ନ ଜାନେ ନ ଲଭେ ଚ ଶର୍ମ ପ୍ରସୀଦ ଦେଵେଶ ଜଗତ୍-ନିଵାସ ॥୨୫॥
ଅମୀ ଚ ତ୍ଵାମ୍ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରସ୍ୟ ପୁତ୍ରାଃ ସର୍ଵେ ସହ ଏଵ ଅଵନିପାଲ-ସଙ୍ଘୈଃ ।
ଭୀଷ୍ମଃ ଦ୍ରୋଣଃ ସୂତ-ପୁତ୍ରଃ ତଥା ଅସୌ ସହ ଅସ୍ମଦୀୟୈଃ ଅପି ୟୋଧ-ମୁଖ୍ୟୈଃ॥୨୬॥
ଵକ୍ତ୍ରାଣି ତେ ତ୍ଵରମାଣାଃ ଵିଶନ୍ତି ଦଂଷ୍ଟ୍ରା-କରାଲାନି ଭୟାନକାନି ।
କେଚିତ୍ ଵିଲଗ୍ନାଃ ଦଶନ-ଅନ୍ତରେଷୁ ସନ୍ଦୃଶ୍ୟନ୍ତେ ଚୂର୍ଣିତୈଃ ଉତ୍ତମ-ଅଙ୍ଗୈଃ ॥୨୭॥
ୟଥା ନଦୀନାମ୍ ବହଵଃ ଅମ୍ବୁ-ଵେଗାଃ ସମୁଦ୍ରମ୍ ଏଵ ଅଭିମୁଖାଃ ଦ୍ରଵନ୍ତି ।
ତଥା ତଵ ଅମୀ ନର-ଲୋକ-ଵୀରାଃ ଵିଶନ୍ତି ଵକ୍ତ୍ରାଣି ଅଭିଵିଜ୍ଵଲନ୍ତି ॥୨୮॥
ୟଥା ପ୍ରଦୀପ୍ତମ୍ ଜ୍ଵଲନମ୍ ପତଙ୍ଗାଃ ଵିଶନ୍ତି ନାଶାୟ ସମୃଦ୍ଧ-ଵେଗାଃ ।
ତଥା ଏଵ ନାଶାୟ ଵିଶନ୍ତି ଲୋକାଃ ତଵ ଅପି ଵକ୍ତ୍ରାଣି ସମୃଦ୍ଧ-ଵେଗାଃ॥୨୯॥
ଲେଲିହ୍ୟସେ ଗ୍ରସମାନଃ ସମନ୍ତାତ୍ ଲୋକାନ୍ ସମଗ୍ରାନ୍ ଵଦନୈଃ ଜ୍ଵଲଦ୍ଭିଃ ।
ତେଜୋଭିଃ ଆପୂର୍ୟ ଜଗତ୍ ସମଗ୍ରମ୍ ଭାସଃ ତଵ ଉଗ୍ରାଃ ପ୍ରତପନ୍ତି ଵିଷ୍ଣୋ ॥୩୦॥
ଆଖ୍ୟାହି ମେ କୋ ଭଵାନୁଗ୍ରରୂପୋ ନମଃ ଅସ୍ତୁ ତେ ଦେଵଵର ପ୍ରସୀଦ ।
ଵିଜ୍ଞାତୁମ୍ ଇଚ୍ଛାମି ଭଵନ୍ତମ୍ ଆଦ୍ୟମ୍ ନ ହି ପ୍ରଜାନାମି ତଵ ପ୍ରଵୃତ୍ତିମ୍ ॥୩୧॥
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
କାଲଃ ଅସ୍ମି ଲୋକ-କ୍ଷୟ-କୃତ୍ ପ୍ରଵୃଦ୍ଧଃ ଲୋକାନ୍ ସମାହର୍ତୁମ୍ ଇହ ପ୍ରଵୃତ୍ତଃ ।
ଋତେଽପି ତ୍ଵାଂ ନ ଭଵିଷ୍ୟନ୍ତି ସର୍ଵେ ୟେ ଅଵସ୍ଥିତାଃ ପ୍ରତ୍ୟନୀକେଷୁ ୟୋଧାଃ॥୩୨॥
ତସ୍ମାତ୍ ତ୍ଵମ୍ ଉତ୍ତିଷ୍ଠ ୟଶଃ ଲଭସ୍ଵ ଜିତ୍ଵା ଶତ୍ରୂନ୍ ଭୁଙ୍କ୍ଷ୍ଵ ରାଜ୍ୟମ୍ ସମୃଦ୍ଧମ୍ ।
ମୟା ଏଵ ଏତେ ନିହତାଃ ପୂର୍ଵମ୍ ଏଵ ନିମିତ୍ତ-ମାତ୍ରମ୍ ଭଵ ସଵ୍ୟ-ସାଚିନ୍ ॥୩୩॥
ଦ୍ରୋଣମ୍ ଚ ଭୀଷ୍ମମ୍ ଚ ଜୟଦ୍ରଥମ୍ ଚ କର୍ଣମ୍ ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ ଅପି ୟୋଧ-ଵୀରାନ୍ ।
ମୟା ହତାଂସ୍ତ୍ଵଂ ଜହି ମା ଵ୍ୟଥିଷ୍ଠାଃ ୟୁଧ୍ୟସ୍ଵ ଜେତାଅସି ରଣେ ସପତ୍ନାନ୍॥୩୪॥
ସଞ୍ଜୟଃ ଉଵାଚ ।
ଏତତ୍ ଶ୍ରୁତ୍ଵା ଵଚନମ୍ କେଶଵସ୍ୟ କୃତ-ଅଞ୍ଜଲିଃ ଵେପମାନଃ କିରୀଟୀ ।
ନମସ୍କୃତ୍ଵା ଭୂୟଃ ଏଵ ଆହ କୃଷ୍ଣମ୍ ସଗଦ୍ଗଦମ୍ ଭୀତ-ଭୀତଃ ପ୍ରଣମ୍ୟ ॥୩୫॥
ଅର୍ଜୁନଃ ଉଵାଚ ।
ସ୍ଥାନେ ହୃଷୀକେଶ ତଵ ପ୍ରକୀର୍ତ୍ୟା ଜଗତ୍ ପ୍ରହୃଷ୍ୟତି ଅନୁରଜ୍ୟତେ ଚ ।
ରକ୍ଷାଂସି ଭୀତାନି ଦିଶଃ ଦ୍ରଵନ୍ତି ସର୍ଵେ ନମସ୍ୟନ୍ତି ଚ ସିଦ୍ଧ-ସଙ୍ଘାଃ ॥୩୬॥
କସ୍ମାତ୍ ଚ ତେ ନ ନମେରନ୍ ମହାତ୍ମନ୍ ଗରୀୟସେ ବ୍ରହ୍ମଣଃ ଅପି ଆଦି-କର୍ତ୍ରେ ।
ଅନନ୍ତ ଦେଵେଶ ଜଗତ୍ ନିଵାସ ତ୍ଵମକ୍ଷରଂ ସତ୍ ଅସତ୍ ତତ୍ ପରଂ ୟତ୍ ॥୩୭॥
ତ୍ଵମ୍ ଆଦିଦେଵଃ ପୁରୁଷଃ ପୁରାଣଃ ତ୍ଵମ୍ ଅସ୍ୟ ଵିଶ୍ଵସ୍ୟ ପରମ୍ ନିଧାନମ୍ ।
ଵେତ୍ତା ଅସି ଵେଦ୍ୟଂ ଚ ପରମ୍ ଚ ଧାମ ତ୍ଵୟା ତତଂ ଵିଶ୍ଵମ୍ଅନନ୍ତ-ରୂପ ॥୩୮॥
ଵାୟୁଃ ୟମଃ ଅଗ୍ନିଃ ଵରୁଣଃ ଶଶାଙ୍କଃ ପ୍ରଜାପତିଃ ତ୍ଵମ୍ ପ୍ରପିତାମହଃ ଚ ।
ନମଃ ନମଃତେଅସ୍ତୁ ସହସ୍ର-କୃତ୍ଵଃ ପୁନଃଚ ଭୂୟଃଅପି ନମଃ ନମଃ ତେ ॥୩୯॥
ନମଃ ପୁରସ୍ତାତ୍ ଅଥ ପୃଷ୍ଠତଃ ତେ ନମଃ ଅସ୍ତୁ ତେ ସର୍ଵତଃ ଏଵ ସର୍ଵ ।
ଅନନ୍ତ-ଵୀର୍ୟ-ଅମିତ-ଵିକ୍ରମଃ ତ୍ଵମ୍ ସର୍ଵମ୍ ସମାପ୍ନୋଷି ତତଃଅସି ସର୍ଵଃ ॥୪୦॥
ସଖା ଇତି ମତ୍ଵା ପ୍ରସଭମ୍ ୟତ୍ ଉକ୍ତମ୍ ହେ କୃଷ୍ଣ ହେ ୟାଦଵ ହେ ସଖା ଇତି ।
ଅଜାନତା ମହିମାନମ୍ ତଵ ଇଦମ୍ ମୟା ପ୍ରମାଦାତ୍ ପ୍ରଣୟେନ ଵା ଅପି ॥୪୧॥
ୟତ୍ ଚ ଅଵହାସାର୍ଥମ୍ ଅସତ୍ କୃତଃ ଅସି ଵିହାର-ଶୟ୍ୟା-ଆସନ-ଭୋଜନେଷୁ ।
ଏକଃଅଥଵାଅପିଅଚ୍ୟୁତ ତତ୍ସମକ୍ଷମ୍ ତତ୍କ୍ଷାମୟେ ତ୍ଵାମ୍ଅହମ୍ ଅପ୍ରମେୟମ୍ ॥୪୨॥
ପିତା ଅସି ଲୋକସ୍ୟ ଚର-ଅଚରସ୍ୟ ତ୍ଵମ୍ ଅସ୍ୟ ପୂଜ୍ୟଃ ଚ ଗୁରୁଃ ଗରୀୟାନ୍ ।
ନ ତ୍ଵତ୍ସମଃଅସ୍ତିଅଭ୍ୟଧିକଃ କୁତଃଅନ୍ୟଃ ଲୋକ-ତ୍ରୟେଅପିଅପ୍ରତିମ-ପ୍ରଭାଵ॥୪୩॥
ତସ୍ମାତ୍ ପ୍ରଣମ୍ୟ ପ୍ରଣିଧାୟ କାୟମ୍ ପ୍ରସାଦୟେ ତ୍ଵାମ୍ ଅହମ୍ ଈଶମ୍ ଈଡ୍ୟମ୍ ।
ପିତାଇଵ ପୁତ୍ରସ୍ୟ ସଖା ଇଵ ସଖ୍ୟୁଃ ପ୍ରିୟଃ ପ୍ରିୟାୟାଃଅର୍ହସି ଦେଵ ସୋଢୁମ୍॥୪୪॥
ଅଦୃଷ୍ଟ-ପୂର୍ଵମ୍ ହୃଷିତଃ ଅସ୍ମି ଦୃଷ୍ଟ୍ଵା ଭୟେନ ଚ ପ୍ରଵ୍ୟଥିତମ୍ ମନଃ ମେ ।
ତତ୍ ଏଵ ମେ ଦର୍ଶୟ ଦେଵ ରୂପମ୍ ପ୍ରସୀଦ ଦେଵେଶ ଜଗତ୍-ନିଵାସ ॥୪୫॥
କିରୀଟିନମ୍ ଗଦିନମ୍ ଚକ୍ର-ହସ୍ତମ୍ ଇଚ୍ଛାମି ତ୍ଵାମ୍ ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ଅହମ୍ ତଥା ଏଵ ।
ତେନ ଏଵ ରୂପେଣ ଚତୁଃ-ଭୁଜେନ ସହସ୍ର-ବାହୋ ଭଵ ଵିଶ୍ଵ-ମୂର୍ତେ ॥୪୬॥
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ମୟା ପ୍ରସନ୍ନେନ ତଵ ଅର୍ଜୁନ ଇଦମ୍ ରୂପମ୍ ପରମ୍ ଦର୍ଶିତମ୍ ଆତ୍ମ-ୟୋଗାତ୍ ।
ତେଜୋମୟମ୍ ଵିଶ୍ଵମ୍ଅନନ୍ତମ୍ ଆଦ୍ୟମ୍ ୟତ୍ ମେ ତ୍ଵତ୍ ଅନ୍ୟେନ ନ ଦୃଷ୍ଟ-ପୂର୍ଵମ୍॥୪୭॥
ନ ଵେଦ-ୟଜ୍ଞ-ଅଧ୍ୟୟନୈଃ ନ ଦାନୈଃ ନ ଚ କ୍ରିୟାଭିଃ ନ ତପୋଭିଃ ଉଗ୍ରୈଃ ।
ଏଵମ୍ ରୂପଃ ଶକ୍ୟଃ ଅହମ୍ ନୃ-ଲୋକେ ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ତ୍ଵତ୍ ଅନ୍ୟେନ କୁରୁ-ପ୍ରଵୀର ॥୪୮॥
ମା ତେ ଵ୍ୟଥା ମା ଚ ଵିମୂଢ-ଭାଵଃ ଦୃଷ୍ଟ୍ଵା ରୂପମ୍ ଘୋରମ୍ ଈଦୃକ୍ ମମ ଇଦମ୍ ।
ଵ୍ୟପେତ-ଭୀଃ ପ୍ରୀତ-ମନାଃ ପୁନଃ ତ୍ଵମ୍ ତତ୍ ଏଵ ମେ ରୂପମ୍ ଇଦମ୍ ପ୍ରପଶ୍ୟ ॥୪୯॥
ସଞ୍ଜୟଃ ଉଵାଚ ।
ଇତି ଅର୍ଜୁନମ୍ ଵାସୁଦେଵଃ ତଥା ଉକ୍ତ୍ଵା ସ୍ଵକମ୍ ରୂପମ୍ ଦର୍ଶୟାମାସ ଭୂୟଃ ।
ଆଶ୍ଵାସୟାମାସ ଚ ଭୀତମ୍ ଏନମ୍ ଭୂତ୍ଵା ପୁନଃ ସୌମ୍ୟ-ଵପୁଃ ମହାତ୍ମା ॥୫୦॥
ଅର୍ଜୁନଃ ଉଵାଚ ।
ଦୃଷ୍ଟ୍ଵା ଇଦମ୍ ମାନୁଷମ୍ ରୂପମ୍ ତଵ ସୌମ୍ୟମ୍ ଜନାର୍ଦନ ।
ଇଦାନୀମ୍ ଅସ୍ମି ସଂଵୃତ୍ତଃ ସଚେତାଃ ପ୍ରକୃତିମ୍ ଗତଃ ॥୫୧॥
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ସୁଦୁର୍ଦର୍ଶମ୍ ଇଦମ୍ ରୂପମ୍ ଦୃଷ୍ଟଵାନ୍ ଅସି ୟତ୍ ମମ ।
ଦେଵାଃ ଅପି ଅସ୍ୟ ରୂପସ୍ୟ ନିତ୍ୟମ୍ ଦର୍ଶନ-କାଙ୍କ୍ଷିଣଃ ॥୫୨॥
ନ ଅହମ୍ ଵେଦୈଃ ନ ତପସା ନ ଦାନେନ ନ ଚ ଇଜ୍ୟୟା ।
ଶକ୍ୟଃ ଏଵମ୍-ଵିଧଃ ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ଦୃଷ୍ଟଵାନ୍ ଅସି ମାମ୍ ୟଥା ॥୫୩॥
ଭକ୍ତ୍ୟା ତୁ ଅନନ୍ୟୟା ଶକ୍ୟଃ ଅହମ୍ ଏଵମ୍-ଵିଧଃ ଅର୍ଜୁନ ।
ଜ୍ଞାତୁମ୍ ଦ୍ରଷ୍ଟୁମ୍ ଚ ତତ୍ତ୍ଵେନ ପ୍ରଵେଷ୍ଟୁମ୍ ଚ ପରନ୍ତପ ॥୫୪॥
ମତ୍-କର୍ମ-କୃତ୍ ମତ୍-ପରମଃ ମତ୍-ଭକ୍ତଃ ସଙ୍ଗ-ଵର୍ଜିତଃ ।
ନିର୍ଵୈରଃ ସର୍ଵ-ଭୂତେଷୁ ୟଃ ସଃ ମାମ୍ ଏତି ପାଣ୍ଡଵ ॥୫୫॥
ଓଂ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗଵତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ଵିଦ୍ୟାୟାମ୍ ୟୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂଵାଦେ ଵିଶ୍ଵ-ରୂପ-ଦର୍ଶନ-ୟୋଗଃ ନାମ ଏକାଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ
ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍
ଅଧ୍ୟାୟଃ ୧ ୨ ୩ ୪ ୫ ୬ ୭ ୮ ୯ ୧୦ ୧୧ ୧୨ ୧୩ ୧୪ ୧୫ ୧୬ ୧୭ ୧୮
ଅଥ ଦ୍ଵାଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ଭକ୍ତି-ୟୋଗଃ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉଵାଚ ।
ଏଵମ୍ ସତତ-ୟୁକ୍ତାଃ ୟେ ଭକ୍ତାଃ ତ୍ଵାମ୍ ପର୍ୟୁପାସତେ ।
ୟେ ଚ ଅପି ଅକ୍ଷରମ୍ ଅଵ୍ୟକ୍ତମ୍ ତେଷାମ୍ କେ ୟୋଗ-ଵିତ୍ତମାଃ ॥୧୨-୧॥
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ମୟି ଆଵେଶ୍ୟ ମନଃ ୟେ ମାମ୍ ନିତ୍ୟ-ୟୁକ୍ତାଃ ଉପାସତେ ।
ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ପରୟା ଉପେତାଃ ତେ ମେ ୟୁକ୍ତତମାଃ ମତାଃ ॥୧୨-୨॥
ୟେ ତୁ ଅକ୍ଷରମ୍ ଅନିର୍ଦେଶ୍ୟମ୍ ଅଵ୍ୟକ୍ତମ୍ ପର୍ୟୁପାସତେ ।
ସର୍ଵତ୍ରଗମ୍ ଅଚିନ୍ତ୍ୟମ୍ ଚ କୂଟସ୍ଥମ୍ ଅଚଲମ୍ ଧ୍ରୁଵମ୍ ॥୧୨-୩॥
ସନ୍ନିୟମ୍ୟ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଗ୍ରାମମ୍ ସର୍ଵତ୍ର ସମ-ବୁଦ୍ଧୟଃ ।
ତେ ପ୍ରାପ୍ନୁଵନ୍ତି ମାମ୍ ଏଵ ସର୍ଵ-ଭୂତ-ହିତେ ରତାଃ ॥୧୨-୪॥
କ୍ଲେଶଃ ଅଧିକତରଃ ତେଷାମ୍ ଅଵ୍ୟକ୍ତ-ଆସକ୍ତ-ଚେତସାମ୍ ॥
ଅଵ୍ୟକ୍ତା ହି ଗତିଃ ଦୁଃଖମ୍ ଦେହଵଦ୍ଭିଃ ଅଵାପ୍ୟତେ ॥୧୨-୫॥
ୟେ ତୁ ସର୍ଵାଣି କର୍ମାଣି ମୟି ସଂନ୍ୟସ୍ୟ ମତ୍-ପରାଃ ।
ଅନନ୍ୟେନ ଏଵ ୟୋଗେନ ମାମ୍ ଧ୍ୟାୟନ୍ତଃ ଉପାସତେ ॥୧୨-୬॥
ତେଷାମ୍ ଅହମ୍ ସମୁଦ୍ଧର୍ତା ମୃତ୍ୟୁ-ସଂସାର-ସାଗରାତ୍ ।
ଭଵାମି ନ ଚିରାତ୍ ପାର୍ଥ ମୟି ଆଵେଶିତ-ଚେତସାମ୍ ॥୧୨-୭॥
ମୟି ଏଵ ମନଃ ଆଧତ୍ସ୍ଵ ମୟି ବୁଦ୍ଧିମ୍ ନିଵେଶୟ ।
ନିଵସିଷ୍ୟସି ମୟି ଏଵ ଅତଃ ଊର୍ଧ୍ଵମ୍ ନ ସଂଶୟଃ ॥୧୨-୮॥
ଅଥ ଚିତ୍ତମ୍ ସମାଧାତୁମ୍ ନ ଶକ୍ନୋଷି ମୟି ସ୍ଥିରମ୍ ।
ଅଭ୍ୟାସ-ୟୋଗେନ ତତଃ ମାମ୍ ଇଚ୍ଛ ଆପ୍ତୁମ୍ ଧନଞ୍ଜୟ ॥୧୨-୯॥
ଅଭ୍ୟାସେ ଅପି ଅସମର୍ଥଃ ଅସି ମତ୍-କର୍ମ-ପରମଃ ଭଵ ।
ମତ୍-ଅର୍ଥମ୍ ଅପି କର୍ମାଣି କୁର୍ଵନ୍ ସିଦ୍ଧିମ୍ ଅଵାପ୍ସ୍ୟସି ॥୧୨-୧୦॥
ଅଥ ଏତତ୍ ଅପି ଅଶକ୍ତଃ ଅସି କର୍ତୁମ୍ ମତ୍-ୟୋଗମ୍ ଆଶ୍ରିତଃ ।
ସର୍ଵ-କର୍ମ-ଫଲ-ତ୍ୟାଗମ୍ ତତଃ କୁରୁ ୟତ-ଆତ୍ମଵାନ୍ ॥୧୨-୧୧॥
ଶ୍ରେୟଃ ହି ଜ୍ଞାନମ୍ ଅଭ୍ୟାସାତ୍ ଜ୍ଞାନାତ୍ ଧ୍ୟାନମ୍ ଵିଶିଷ୍ୟତେ ।
ଧ୍ୟାନାତ୍ କର୍ମ-ଫଲ-ତ୍ୟାଗଃ ତ୍ୟାଗାତ୍ ଶାନ୍ତିଃ ଅନନ୍ତରମ୍ ॥୧୨-୧୨॥
ଅଦ୍ଵେଷ୍ଟା ସର୍ଵ-ଭୂତାନାଂ ମୈତ୍ରଃ କରୁଣଃ ଏଵ ଚ ।
ନିର୍ମମଃ ନିରହଙ୍କାରଃ ସମ-ଦୁଃଖ-ସୁଖଃ କ୍ଷମୀ ॥୧୨-୧୩॥
ସନ୍ତୁଷ୍ଟଃ ସତତମ୍ ୟୋଗୀ ୟତ-ଆତ୍ମା ଦୃଢ-ନିଶ୍ଚୟଃ ।
ମୟି ଅର୍ପିତ-ମନଃ-ବୁଦ୍ଧିଃ ୟଃ ମତ୍-ଭକ୍ତଃ ସଃ ମେ ପ୍ରିୟଃ ॥୧୨-୧୪॥
ୟସ୍ମାତ୍ ନ ଉଦ୍ଵିଜତେ ଲୋକଃ ଲୋକାତ୍ ନ ଉଦ୍ଵିଜତେ ଚ ୟଃ ।
ହର୍ଷ-ଆମର୍ଷ-ଭୟ-ଉଦ୍ଵେଗୈଃ ମୁକ୍ତଃ ୟଃ ସଃ ଚ ମେ ପ୍ରିୟଃ ॥୧୨-୧୫॥
ଅନପେକ୍ଷଃ ଶୁଚିଃ ଦକ୍ଷଃ ଉଦାସୀନଃ ଗତ-ଵ୍ୟଥଃ ।
ସର୍ଵ-ଆରମ୍ଭ-ପରିତ୍ୟାଗୀ ୟଃ ମତ୍-ଭକ୍ତଃ ସଃ ମେ ପ୍ରିୟଃ ॥୧୨-୧୬॥
ୟଃ ନ ହୃଷ୍ୟତି ନ ଦ୍ଵେଷ୍ଟି ନ ଶୋଚତି ନ କାଙ୍କ୍ଷତି ।
ଶୁଭ-ଅଶୁଭ-ପରିତ୍ୟାଗୀ ଭକ୍ତିମାନ୍ ୟଃ ସଃ ମେ ପ୍ରିୟଃ ॥୧୨-୧୭॥
ସମଃ ଶତ୍ରୌ ଚ ମିତ୍ରେ ଚ ତଥା ମାନ-ଅପମାନୟୋଃ ।
ଶୀତ-ଉଷ୍ଣ-ସୁଖ-ଦୁଃଖେଷୁ ସମଃ ସଙ୍ଗ-ଵିଵର୍ଜିତଃ ॥୧୨-୧୮॥
ତୁଲ୍ୟ-ନିନ୍ଦା-ସ୍ତୁତିଃ ମୌନୀ ସନ୍ତୁଷ୍ଟଃ ୟେନ କେନଚିତ୍ ।
ଅନିକେତଃ ସ୍ଥିର-ମତିଃ ଭକ୍ତିମାନ୍ ମେ ପ୍ରିୟଃ ନରଃ ॥୧୨-୧୯॥
ୟେ ତୁ ଧର୍ମ୍ୟ-ଅମୃତମ୍ ଇଦମ୍ ୟଥା ଉକ୍ତମ୍ ପର୍ୟୁପାସତେ ।
ଶ୍ରଦ୍ଦଧାନାଃ ମତ୍-ପରମାଃ ଭକ୍ତାଃ ତେ ଅତୀଵ ମେ ପ୍ରିୟାଃ ॥୧୨-୨୦॥
ଓଂ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗଵତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ଵିଦ୍ୟାୟାମ୍ ୟୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂଵାଦେ ଭକ୍ତି-ୟୋଗଃ ନାମ ଦ୍ଵାଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ
ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍
ଅଧ୍ୟାୟଃ ୧ ୨ ୩ ୪ ୫ ୬ ୭ ୮ ୯ ୧୦ ୧୧ ୧୨ ୧୩ ୧୪ ୧୫ ୧୬ ୧୭ ୧୮
ଅଥ ତ୍ରୟୋଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । କ୍ଷେତ୍ର-କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞ-ଵିଭାଗ-ୟୋଗଃ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉଵାଚ ।
ପ୍ରକୃତିମ୍ ପୁରୁଷମ୍ ଚ ଏଵ କ୍ଷେତ୍ରମ୍ କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞମ୍ ଏଵ ଚ ।
ଏତତ୍ ଵେଦିତୁମ୍ ଇଚ୍ଛାମି ଜ୍ଞାନମ୍ ଜ୍ଞେୟମ୍ ଚ କେଶଵ ॥୦॥
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଇଦମ୍ ଶରୀରମ୍ କୌନ୍ତେୟ କ୍ଷେତ୍ରମ୍ ଇତି ଅଭିଧୀୟତେ ।
ଏତତ୍ ୟଃ ଵେତ୍ତି ତମ୍ ପ୍ରାହୁଃ କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞଃ ଇତି ତତ୍-ଵିଦଃ ॥୧॥
କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞମ୍ ଚ ଅପି ମାମ୍ ଵିଦ୍ଧି ସର୍ଵ-କ୍ଷେତ୍ରେଷୁ ଭାରତ ।
କ୍ଷେତ୍ର-କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞୟୋଃ ଜ୍ଞାନମ୍ ୟତ୍ ତତ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ମତମ୍ ମମ ॥୨॥
ତତ୍ କ୍ଷେତ୍ରମ୍ ୟତ୍ ଚ ୟାଦୃକ୍ ଚ ୟତ୍ ଵିକାରି ୟତଃ ଚ ୟତ୍ ।
ସଃ ଚ ୟଃ ୟତ୍ ପ୍ରଭାଵଃ ଚ ତତ୍ ସମାସେନ ମେ ଶୃଣୁ ॥୩॥
ଋଷିଭିଃ ବହୁଧା ଗୀତମ୍ ଛନ୍ଦୋଭିଃ ଵିଵିଧୈଃ ପୃଥକ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମ-ସୂତ୍ର-ପଦୈଃ ଚ ଏଵ ହେତୁମଦ୍ଭିଃ ଵିନିଶ୍ଚିତୈଃ ॥୪॥
ମହାଭୂତାନି ଅହଙ୍କାରୋ ବୁଦ୍ଧିଃ ଅଵ୍ୟକ୍ତମେଵ ଚ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ଦଶୈକଂ ଚ ପଞ୍ଚ ଚ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଗୋଚରାଃ ॥୫॥
ଇଚ୍ଛା ଦ୍ଵେଷଃ ସୁଖମ୍ ଦୁଃଖମ୍ ସଂଘାତଃ ଚେତନା ଧୃତିଃ ।
ଏତତ୍ କ୍ଷେତ୍ରମ୍ ସମାସେନ ସଵିକାରମ୍ ଉଦାହୃତମ୍ ॥୬॥
ଅମାନିତ୍ଵମ୍ ଅଦମ୍ଭିତ୍ଵମ୍ ଅହିଂସା କ୍ଷାନ୍ତିଃ ଆର୍ଜଵମ୍ ।
ଆଚାର୍ୟ-ଉପାସନମ୍ ଶୌଚମ୍ ସ୍ଥୈର୍ୟମ୍ ଆତ୍ମ-ଵିନିଗ୍ରହଃ ॥୭॥
ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଅର୍ଥେଷୁ ଵୈରାଗ୍ୟମ୍ ଅନହଂକାରଃ ଏଵ ଚ ।
ଜନ୍ମ-ମୃତ୍ୟୁ-ଜରା-ଵ୍ୟାଧି-ଦୁଃଖ-ଦୋଷ-ଅନୁଦର୍ଶନମ୍ ॥୮॥
ଅସକ୍ତିଃ ଅନଭିଷ୍ଵଙ୍ଗଃ ପୁତ୍ର-ଦାର-ଗୃହ-ଆଦିଷୁ ।
ନିତ୍ୟମ୍ ଚ ସମ-ଚିତ୍ତତ୍ଵମ୍ ଇଷ୍ଟ ଅନିଷ୍ଟ-ଉପପତ୍ତିଷୁ ॥୯॥
ମୟି ଚ ଅନନ୍ୟ-ୟୋଗେନ ଭକ୍ତିଃ ଅଵ୍ୟଭିଚାରିଣୀ ।
ଵିଵିକ୍ତ-ଦେଶ-ସେଵିତ୍ଵମ୍ ଅରତିଃ ଜନ-ସଂସଦି ॥୧୦॥
ଅଧ୍ୟାତ୍ମ-ଜ୍ଞାନ-ନିତ୍ୟତ୍ଵମ୍ ତତ୍ତ୍ଵ-ଜ୍ଞାନ-ଅର୍ଥ-ଦର୍ଶନମ୍ ।
ଏତତ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ଇତି ପ୍ରୋକ୍ତମ୍ ଅଜ୍ଞାନମ୍ ୟତ୍ ଅତଃ ଅନ୍ୟଥା ॥୧୧॥
ଜ୍ଞେୟମ୍ ୟତ୍ ତତ୍ ପ୍ରଵକ୍ଷ୍ୟାମି ୟତ୍ ଜ୍ଞାତ୍ଵା ଅମୃତମ୍ ଅଶ୍ନୁତେ ।
ଅନାଦିମତ୍ ପରମ୍ ବ୍ରହ୍ମ ନ ସତ୍ ତତ୍ ନ ଅସତ୍ ଉଚ୍ୟତେ ॥୧୨॥
ସର୍ଵତଃ ପାଣି-ପାଦମ୍ ତତ୍ ସର୍ଵତଃ ଅକ୍ଷି-ଶିରଃ-ମୁଖମ୍ ।
ସର୍ଵତଃ ଶ୍ରୁତିମତ୍ ଲୋକେ ସର୍ଵମ୍ ଆଵୃତ୍ୟ ତିଷ୍ଠତି ॥୧୩॥
ସର୍ଵ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଗୁଣ-ଆଭାସମ୍ ସର୍ଵ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ଵିଵର୍ଜିତମ୍ ।
ଅସକ୍ତମ୍ ସର୍ଵ-ଭୃତ୍ ଚ ଏଵ ନିର୍ଗୁଣମ୍ ଗୁଣ-ଭୋକ୍ତୃ ଚ ॥୧୪॥
ବହିଃ-ଅନ୍ତଃ ଚ ଭୂତାନାମ୍ ଅଚରମ୍ ଚରମ୍ ଏଵ ଚ ।
ସୂକ୍ଷ୍ମତ୍ଵାତ୍ ତତ୍ ଅଵିଜ୍ଞେୟମ୍ ଦୂରସ୍ଥମ୍ ଚ ଅନ୍ତିକେ ଚ ତତ୍ ॥୧୫॥
ଅଵିଭକ୍ତମ୍ ଚ ଭୂତେଷୁ ଵିଭକ୍ତମ୍ ଇଵ ଚ ସ୍ଥିତମ୍ ।
ଭୂତ-ଭର୍ତୃ ଚ ତତ୍ ଜ୍ଞେୟମ୍ ଗ୍ରସିଷ୍ଣୁ ପ୍ରଭଵିଷ୍ଣୁ ଚ ॥୧୬॥
ଜ୍ୟୋତିଷାମ୍ ଅପି ତତ୍ ଜ୍ୟୋତିଃ ତମସଃ ପରମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଜ୍ଞାନମ୍ ଜ୍ଞେୟମ୍ ଜ୍ଞାନଗମ୍ୟମ୍ ହୃଦି ସର୍ଵସ୍ୟ ଧିଷ୍ଠିତମ୍ ॥୧୭॥
ଇତି କ୍ଷେତ୍ରମ୍ ତଥା ଜ୍ଞାନମ୍ ଜ୍ଞେୟମ୍ ଚ ଉକ୍ତମ୍ ସମାସତଃ ।
ମତ୍-ଭକ୍ତଃ ଏତତ୍ ଵିଜ୍ଞାୟ ମତ୍-ଭାଵାୟ ଉପପଦ୍ୟତେ ॥୧୮॥
ପ୍ରକୃତିମ୍ ପୁରୁଷମ୍ ଚ ଏଵ ଵିଦ୍ଧି ଅନାଦୀ ଉଭାଉ ଅପି ।
ଵିକାରାନ୍ ଚ ଗୁଣାନ୍ ଚ ଏଵ ଵିଦ୍ଧି ପ୍ରକୃତି-ସମ୍ଭଵାନ୍ ॥୧୯॥
କାର୍ୟ-କାରଣ-କର୍ତୃତ୍ଵେ ହେତୁଃ ପ୍ରକୃତିଃ ଉଚ୍ୟତେ ।
ପୁରୁଷଃ ସୁଖ-ଦୁଃଖାନାମ୍ ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵେ ହେତୁଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥୨୦॥
ପୁରୁଷଃ ପ୍ରକୃତିସ୍ଥଃ ହି ଭୁଙ୍କ୍ତେ ପ୍ରକୃତିଜାନ୍ ଗୁଣାନ୍ ।
କାରଣମ୍ ଗୁଣ-ସଙ୍ଗଃ ଅସ୍ୟ ସତ୍ ଅସତ୍ ୟୋନି-ଜନ୍ମସୁ ॥୨୧॥
ଉପଦ୍ରଷ୍ଟା ଅନୁମନ୍ତା ଚ ଭର୍ତା ଭୋକ୍ତା ମହେଶ୍ଵରଃ ।
ପରମାତ୍ମା ଇତି ଚ ଅପି ଉକ୍ତଃ ଦେହେ ଅସ୍ମିନ୍ ପୁରୁଷଃ ପରଃ ॥୨୨॥
ୟଃ ଏଵମ୍ ଵେତ୍ତି ପୁରୁଷମ୍ ପ୍ରକୃତିମ୍ ଚ ଗୁଣୈଃ ସହ ।
ସର୍ଵଥା ଵର୍ତମାନଃ ଅପି ନ ସଃ ଭୂୟଃ ଅଭିଜାୟତେ ॥୨୩॥
ଧ୍ୟାନେନ ଆତ୍ମନି ପଶ୍ୟନ୍ତି କେଚିତ୍ ଆତ୍ମାନମ୍ ଆତ୍ମନା ।
ଅନ୍ୟେ ସାଙ୍ଖ୍ୟେନ ୟୋଗେନ କର୍ମ-ୟୋଗେନ ଚ ଅପରେ ॥୨୪॥
ଅନ୍ୟେ ତୁ ଏଵମ୍ ଅଜାନନ୍ତଃ ଶ୍ରୁତ୍ଵା ଅନ୍ୟେଭ୍ୟଃ ଉପାସତେ ।
ତେ ଅପି ଚ ଅତିତରନ୍ତି ଏଵ ମୃତ୍ୟୁମ୍ ଶ୍ରୁତି-ପରାୟଣାଃ ॥୨୫॥
ୟାଵତ୍ ସଞ୍ଜାୟତେ କିଞ୍ଚିତ୍ ସତ୍ତ୍ଵମ୍ ସ୍ଥାଵର-ଜଙ୍ଗମମ୍ ।
କ୍ଷେତ୍ର-କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞ-ସଂୟୋଗାତ୍ ତତ୍ ଵିଦ୍ଧି ଭରତର୍ଷଭ ॥୨୬॥
ସମମ୍ ସର୍ଵେଷୁ ଭୂତେଷୁ ତିଷ୍ଠନ୍ତମ୍ ପରମେଶ୍ଵରମ୍ ।
ଵିନଶ୍ୟତ୍ସୁ ଅଵିନଶ୍ୟନ୍ତମ୍ ୟଃ ପଶ୍ୟତି ସଃ ପଶ୍ୟତି ॥୨୭॥
ସମଂ ପଶ୍ୟନ୍ ହି ସର୍ଵତ୍ର ସମଵସ୍ଥିତମ୍ ଈଶ୍ଵରମ୍ ।
ନ ହିନସ୍ତି ଆତ୍ମନା ଆତ୍ମାନମ୍ ତତଃ ୟାତି ପରାମ୍ ଗତିମ୍ ॥୨୮॥
ପ୍ରକୃତ୍ୟା ଏଵ ଚ କର୍ମାଣି କ୍ରିୟମାଣାନି ସର୍ଵଶଃ ।
ୟଃ ପଶ୍ୟତି ତଥା ଆତ୍ମାନମ୍ ଅକର୍ତାରମ୍ ସଃ ପଶ୍ୟତି ॥୨୯॥
ୟଦା ଭୂତ-ପୃଥକ୍-ଭାଵମ୍ ଏକସ୍ଥମ୍ ଅନୁପଶ୍ୟତି ।
ତତଃ ଏଵ ଚ ଵିସ୍ତାରମ୍ ବ୍ରହ୍ମ ସମ୍ପଦ୍ୟତେ ତଦା ॥୩୦॥
ଅନାଦିତ୍ଵାତ୍ ନିର୍ଗୁଣତ୍ଵାତ୍ ପରମାତ୍ମା ଅୟମ୍ ଅଵ୍ୟୟଃ ।
ଶରୀରସ୍ଥଃ ଅପି କୌନ୍ତେୟ ନ କରୋତି ନ ଲିପ୍ୟତେ ॥୩୧॥
ୟଥା ସର୍ଵଗତମ୍ ସୌକ୍ଷ୍ମ୍ୟାତ୍ ଆକାଶମ୍ ନ ଉପଲିପ୍ୟତେ ।
ସର୍ଵତ୍ର-ଅଵସ୍ଥିତଃ ଦେହେ ତଥା ଆତ୍ମା ନ ଉପଲିପ୍ୟତେ ॥୩୨॥
ୟଥା ପ୍ରକାଶୟତି ଏକଃ କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ଲୋକମ୍ ଇମମ୍ ରଵିଃ ।
କ୍ଷେତ୍ରମ୍ କ୍ଷେତ୍ରୀ ତଥା କୃତ୍ସ୍ନମ୍ ପ୍ରକାଶୟତି ଭାରତ ॥୩୩॥
କ୍ଷେତ୍ର-କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞୟୋଃ ଏଵମ୍ ଅନ୍ତରମ୍ ଜ୍ଞାନ-ଚକ୍ଷୁଷା ।
ଭୂତ-ପ୍ରକୃତି-ମୋକ୍ଷମ୍ ଚ ୟେ ଵିଦୁଃ ୟାନ୍ତି ତେ ପରମ୍ ॥୩୪॥
ଓଂ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗଵତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ଵିଦ୍ୟାୟାମ୍ ୟୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂଵାଦେ କ୍ଷେତ୍ର-କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞ-ଵିଭାଗ-ୟୋଗଃ ନାମ ତ୍ରୟୋଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ
ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍
ଅଧ୍ୟାୟଃ ୧ ୨ ୩ ୪ ୫ ୬ ୭ ୮ ୯ ୧୦ ୧୧ ୧୨ ୧୩ ୧୪ ୧୫ ୧୬ ୧୭ ୧୮
ଅଥ ଚତୁର୍ଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ଗୁଣ-ତ୍ରୟ-ଵିଭାଗ-ୟୋଗଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ପରମ୍ ଭୂୟଃ ପ୍ରଵକ୍ଷ୍ୟାମି ଜ୍ଞାନାନାମ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ଉତ୍ତମମ୍ ।
ୟତ୍ ଜ୍ଞାତ୍ଵା ମୁନୟଃ ସର୍ଵେ ପରାମ୍ ସିଦ୍ଧିମ୍ ଇତଃ ଗତାଃ ॥୧॥
ଇଦମ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ଉପାଶ୍ରିତ୍ୟ ମମ ସାଧର୍ମ୍ୟମ୍ ଆଗତାଃ ।
ସର୍ଗେ ଅପି ନ ଉପଜାୟନ୍ତେ ପ୍ରଲୟେ ନ ଵ୍ୟଥନ୍ତି ଚ ॥୨॥
ମମ ୟୋନିଃ ମହତ୍ ବ୍ରହ୍ମ ତସ୍ମିନ୍ ଗର୍ଭମ୍ ଦଧାମି ଅହମ୍ ।
ସମ୍ଭଵଃ ସର୍ଵ-ଭୂତାନାମ୍ ତତଃ ଭଵତି ଭାରତ ॥୩॥
ସର୍ଵ-ୟୋନିଷୁ କୌନ୍ତେୟ ମୂର୍ତୟଃ ସମ୍ଭଵନ୍ତି ୟାଃ ।
ତାସାମ୍ ବ୍ରହ୍ମ ମହତ୍ ୟୋନିଃ ଅହମ୍ ବୀଜ-ପ୍ରଦଃ ପିତା ॥୪॥
ସତ୍ତ୍ଵମ୍ ରଜଃ ତମଃ ଇତି ଗୁଣାଃ ପ୍ରକୃତି-ସମ୍ଭଵାଃ ।
ନିବଧ୍ନନ୍ତି ମହା-ବାହୋ ଦେହେ ଦେହିନମ୍ ଅଵ୍ୟୟମ୍ ॥୫॥
ତତ୍ର ସତ୍ତ୍ଵମ୍ ନିର୍ମଲତ୍ଵାତ୍ ପ୍ରକାଶକମ୍ ଅନାମୟମ୍ ।
ସୁଖ-ସଙ୍ଗେନ ବଧ୍ନାତି ଜ୍ଞାନ-ସଙ୍ଗେନ ଚ ଅନଘ ॥୬॥
ରଜଃ ରାଗ-ଆତ୍ମକମ୍ ଵିଦ୍ଧି ତୃଷ୍ଣା-ସଙ୍ଗ-ସମୁଦ୍ଭଵମ୍ ।
ତତ୍ ନିବଧ୍ନାତି କୌନ୍ତେୟ କର୍ମ-ସଙ୍ଗେନ ଦେହିନମ୍ ॥୭॥
ତମଃ ତୁ ଅଜ୍ଞାନଜମ୍ ଵିଦ୍ଧି ମୋହନମ୍ ସର୍ଵ-ଦେହିନାମ୍ ।
ପ୍ରମାଦ-ଆଲସ୍ୟ-ନିଦ୍ରାଭିଃ ତତ୍ ନିବଧ୍ନାତି ଭାରତ ॥୮॥
ସତ୍ତ୍ଵମ୍ ସୁଖେ ସଞ୍ଜୟତି ରଜଃ କର୍ମଣି ଭାରତ ।
ଜ୍ଞାନମ୍ ଆଵୃତ୍ୟ ତୁ ତମଃ ପ୍ରମାଦେ ସଞ୍ଜୟତି ଉତ ॥୯॥
ରଜଃ ତମଃ ଚ ଅଭିଭୂୟ ସତ୍ତ୍ଵମ୍ ଭଵତି ଭାରତ ।
ରଜଃ ସତ୍ତ୍ଵମ୍ ତମଃ ଚ ଏଵ ତମଃ ସତ୍ତ୍ଵମ୍ ରଜଃ ତଥା ॥୧୦॥
ସର୍ଵ-ଦ୍ଵାରେଷୁ ଦେହେ ଅସ୍ମିନ୍ ପ୍ରକାଶଃ ଉପଜାୟତେ ।
ଜ୍ଞାନମ୍ ୟଦା ତଦା ଵିଦ୍ୟାତ୍ ଵିଵୃଦ୍ଧମ୍ ସତ୍ତ୍ଵମ୍ ଇତି ଉତ ॥୧୧॥
ଲୋଭଃ ପ୍ରଵୃତ୍ତିଃ ଆରମ୍ଭଃ କର୍ମଣାମ୍ ଅଶମଃ ସ୍ପୃହା ।
ରଜସି ଏତାନି ଜାୟନ୍ତେ ଵିଵୃଦ୍ଧେ ଭରତର୍ଷଭ ॥୧୨॥
ଅପ୍ରକାଶଃ ଅପ୍ରଵୃତ୍ତିଃ ଚ ପ୍ରମାଦଃ ମୋହଃ ଏଵ ଚ ।
ତମସି ଏତାନି ଜାୟନ୍ତେ ଵିଵୃଦ୍ଧେ କୁରୁ-ନନ୍ଦନ ॥୧୩॥
ୟଦା ସତ୍ତ୍ଵେ ପ୍ରଵୃଦ୍ଧେ ତୁ ପ୍ରଲୟମ୍ ୟାତି ଦେହ-ଭୃତ୍ ।
ତଦା ଉତ୍ତମ-ଵିଦାମ୍ ଲୋକାନ୍ ଅମଲାନ୍ ପ୍ରତିପଦ୍ୟତେ ॥୧୪॥
ରଜସି ପ୍ରଲୟମ୍ ଗତ୍ଵା କର୍ମ-ସଙ୍ଗିଷୁ ଜାୟତେ ।
ତଥା ପ୍ରଲୀନଃ ତମସି ମୂଢ-ୟୋନିଷୁ ଜାୟତେ ॥୧୫॥
କର୍ମଣଃ ସୁକୃତସ୍ୟ ଆହୁଃ ସାତ୍ତ୍ଵିକମ୍ ନିର୍ମଲମ୍ ଫଲମ୍ ।
ରଜସଃ ତୁ ଫଲମ୍ ଦୁଃଖମ୍ ଅଜ୍ଞାନମ୍ ତମସଃ ଫଲମ୍ ॥୧୬॥
ସତ୍ତ୍ଵାତ୍ ସଞ୍ଜାୟତେ ଜ୍ଞାନମ୍ ରଜସଃ ଲୋଭଃ ଏଵ ଚ ।
ପ୍ରମାଦ-ମୋହୌ ତମସଃ ଭଵତଃ ଅଜ୍ଞାନମ୍ ଏଵ ଚ ॥୧୭॥
ଊର୍ଧ୍ଵମ୍ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ସତ୍ତ୍ଵସ୍ଥାଃ ମଧ୍ୟେ ତିଷ୍ଠନ୍ତି ରାଜସାଃ ।
ଜଘନ୍ୟ-ଗୁଣ-ଵୃତ୍ତିସ୍ଥାଃ ଅଧଃ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ତାମସାଃ ॥୧୮॥
ନ ଅନ୍ୟମ୍ ଗୁଣେଭ୍ୟଃ କର୍ତାରମ୍ ୟଦା ଦ୍ରଷ୍ଟା ଅନୁପଶ୍ୟତି ।
ଗୁଣେଭ୍ୟଃ ଚ ପରମ୍ ଵେତ୍ତି ମତ୍-ଭାଵମ୍ ସଃ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ॥୧୯॥
ଗୁଣାନ୍ ଏତାନ୍ ଅତୀତ୍ୟ ତ୍ରୀନ୍ ଦେହୀ ଦେହ-ସମୁଦ୍ଭଵାନ୍ ।
ଜନ୍ମ-ମୃତ୍ୟୁ-ଜରା-ଦୁଃଖୈଃ ଵିମୁକ୍ତଃ ଅମୃତମ୍ ଅଶ୍ନୁତେ ॥୨୦॥
ଅର୍ଜୁନଃ ଉଵାଚ ।
କୈଃ ଲିଙ୍ଗୈଃ ତ୍ରୀନ୍ ଗୁଣାନ୍ ଏତାନ୍ ଅତୀତଃ ଭଵତି ପ୍ରଭୋ ।
କିମ୍ ଆଚାରଃ କଥମ୍ ଚ ଏତାନ୍ ତ୍ରୀନ୍ ଗୁଣାନ୍ ଅତିଵର୍ତତେ ॥୨୧॥
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ପ୍ରକାଶମ୍ ଚ ପ୍ରଵୃତ୍ତିମ୍ ଚ ମୋହମ୍ ଏଵ ଚ ପାଣ୍ଡଵ ।
ନ ଦ୍ଵେଷ୍ଟି ସମ୍ପ୍ରଵୃତ୍ତାନି ନ ନିଵୃତ୍ତାନି କାଙ୍କ୍ଷତି ॥୨୨॥
ଉଦାସୀନଵତ୍ ଆସୀନଃ ଗୁଣୈଃ ୟଃ ନ ଵିଚାଲ୍ୟତେ ।
ଗୁଣାଃ ଵର୍ତନ୍ତେ ଇତି ଏଵମ୍ ୟଃ ଅଵତିଷ୍ଠତି ନ ଇଙ୍ଗତେ ॥୨୩॥
ସମ-ଦୁଃଖ-ସୁଖଃ ସ୍ଵସ୍ଥଃ ସମ-ଲୋଷ୍ଟ-ଅଶ୍ମ-କାଞ୍ଚନଃ ।
ତୁଲ୍ୟ-ପ୍ରିୟ-ଅପ୍ରିୟଃ ଧୀରଃ ତୁଲ୍ୟ-ନିନ୍ଦା-ଆତ୍ମ-ସଂସ୍ତୁତିଃ ॥୨୪॥
ମାନ-ଅପମାନୟୋଃ ତୁଲ୍ୟଃ ତୁଲ୍ୟଃ ମିତ୍ର-ଅରି-ପକ୍ଷୟୋଃ ।
ସର୍ଵ-ଆରମ୍ଭ-ପରିତ୍ୟାଗୀ ଗୁଣାତୀତଃ ସଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥୨୫॥
ମାମ୍ ଚ ୟଃ ଅଵ୍ୟଭିଚାରେଣ ଭକ୍ତି-ୟୋଗେନ ସେଵତେ ।
ସଃ ଗୁଣାନ୍ ସମତୀତ୍ୟ ଏତାନ୍ ବ୍ରହ୍ମ-ଭୂୟାୟ କଲ୍ପତେ ॥୨୬॥
ବ୍ରହ୍ମଣଃ ହି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଅହମ୍ ଅମୃତସ୍ୟ ଅଵ୍ୟୟସ୍ୟ ଚ ।
ଶାଶ୍ଵତସ୍ୟ ଚ ଧର୍ମସ୍ୟ ସୁଖସ୍ୟ ଏକାନ୍ତିକସ୍ୟ ଚ ॥୨୭॥
ଓଂ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗଵତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ଵିଦ୍ୟାୟାମ୍ ୟୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂଵାଦେ ଗୁଣ-ତ୍ରୟ-ଵିଭାଗ-ୟୋଗଃ ନାମ ଚତୁର୍ଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ
ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍
ଅଧ୍ୟାୟଃ ୧ ୨ ୩ ୪ ୫ ୬ ୭ ୮ ୯ ୧୦ ୧୧ ୧୨ ୧୩ ୧୪ ୧୫ ୧୬ ୧୭ ୧୮
ଅଥ ପଞ୍ଚଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ପୁରୁଷୋତ୍ତମ-ୟୋଗଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଊର୍ଧ୍ଵ-ମୂଲମ୍ ଅଧଃ-ଶାଖମ୍ ଅଶ୍ଵତ୍ଥମ୍ ପ୍ରାହୁଃ ଅଵ୍ୟୟମ୍ ।
ଛନ୍ଦାଂସି ୟସ୍ୟ ପର୍ଣାନି ୟଃ ତମ୍ ଵେଦ ସଃ ଵେଦଵିତ୍ ॥୧॥
ଅଧଃ ଚ ଊର୍ଧ୍ଵମ୍ ପ୍ରସୃତାଃ ତସ୍ୟ ଶାଖାଃ ଗୁଣ-ପ୍ରଵୃଦ୍ଧାଃ ଵିଷୟ-ପ୍ରଵାଲାଃ ।
ଅଧଃ ଚ ମୂଲାନି ଅନୁସନ୍ତତାନି କର୍ମ-ଅନୁବନ୍ଧୀନି ମନୁଷ୍ୟ-ଲୋକେ ॥୨॥
ନ ରୂପମ୍ଅସ୍ୟ ଇହ ତଥାଉପଲଭ୍ୟତେ ନଅନ୍ତଃ ନ ଚଆଦିଃ ନ ଚ ସମ୍ପ୍ରତିଷ୍ଠା।
ଅଶ୍ଵତ୍ଥମ୍ ଏନମ୍ ସୁଵିରୂଢ-ମୂଲମ୍ ଅସଙ୍ଗ-ଶସ୍ତ୍ରେଣ ଦୃଢେନ ଛିତ୍ତ୍ଵା ॥୩॥
ତତଃ ପଦମ୍ ତତ୍ ପରିମାର୍ଗିତଵ୍ୟଂ ୟସ୍ମିନ୍ ଗତାଃ ନ ନିଵର୍ତନ୍ତି ଭୂୟଃ ।
ତମ୍ ଏଵ ଚ ଆଦ୍ୟମ୍ ପୁରୁଷମ୍ ପ୍ରପଦ୍ୟେ ୟତଃ ପ୍ରଵୃତ୍ତିଃ ପ୍ରସୃତା ପୁରାଣୀ ॥୪॥
ନିର୍ମାନ-ମୋହାଃ ଜିତସଙ୍ଗଦୋଷାଃ ଅଧ୍ୟାତ୍ମ-ନିତ୍ୟାଃ ଵିନିଵୃତ୍ତ-କାମାଃ ।
ଦ୍ଵନ୍ଦ୍ଵୈଃଵିମୁକ୍ତାଃସୁଖଦୁଃଖ-ସଂଜ୍ଞୈଃ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଅମୂଢାଃ ପଦମ୍ ଅଵ୍ୟୟଂ ତତ୍॥୫॥
ନ ତତ୍ ଭାସୟତେ ସୂର୍ୟଃ ନ ଶଶାଙ୍କଃ ନ ପାଵକଃ ।
ୟତ୍ ଗତ୍ଵା ନ ନିଵର୍ତନ୍ତେ ତତ୍ ଧାମ ପରମମ୍ ମମ ॥୬॥
ମମ ଏଵ ଅଂଶଃ ଜୀଵ-ଲୋକେ ଜୀଵ-ଭୂତଃ ସନାତନଃ ।
ମନଃ-ଷଷ୍ଠାନି-ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଣି ପ୍ରକୃତି-ସ୍ଥାନି କର୍ଷତି ॥୭॥
ଶରୀରମ୍ ୟତ୍ ଅଵାପ୍ନୋତି ୟତ୍ ଚ ଅପି ଉତ୍କ୍ରାମତି ଈଶ୍ଵରଃ ।
ଗୃହୀତ୍ଵା ଏତାନି ସଂୟାତି ଵାୟୁଃ ଗନ୍ଧାନ୍ ଇଵ ଆଶୟାତ୍ ॥୮॥
ଶ୍ରୋତ୍ରମ୍ ଚକ୍ଷୁଃ ସ୍ପର୍ଶନମ୍ ଚ ରସନମ୍ ଘ୍ରାଣମ୍ ଏଵ ଚ ।
ଅଧିଷ୍ଠାୟ ମନଃ ଚ ଅୟମ୍ ଵିଷୟାନ୍ ଉପସେଵତେ ॥୯॥
ଉତ୍କ୍ରାମନ୍ତମ୍ ସ୍ଥିତମ୍ ଵା ଅପି ଭୁଞ୍ଜାନମ୍ ଵା ଗୁଣ-ଅନ୍ଵିତମ୍ ।
ଵିମୂଢାଃ ନ ଅନୁପଶ୍ୟନ୍ତି ପଶ୍ୟନ୍ତି ଜ୍ଞାନ-ଚକ୍ଷୁଷଃ ॥୧୦॥
ୟତନ୍ତଃ ୟୋଗିନଃ ଚ ଏନମ୍ ପଶ୍ୟନ୍ତି ଆତ୍ମନି ଅଵସ୍ଥିତମ୍ ।
ୟତନ୍ତଃ ଅପି ଅକୃତ-ଆତ୍ମାନଃ ନ ଏନମ୍ ପଶ୍ୟନ୍ତି ଅଚେତସଃ ॥୧୧॥
ୟତ୍ ଆଦିତ୍ୟ-ଗତଂ ତେଜଃ ଜଗତ୍ ଭାସୟତେ ଅଖିଲମ୍ ।
ୟତ୍ ଚନ୍ଦ୍ରମସି ୟତ୍ ଚ ଅଗ୍ନୌ ତତ୍ ତେଜଃ ଵିଦ୍ଧି ମାମକମ୍ ॥୧୨॥
ଗାମ୍ ଆଵିଶ୍ୟ ଚ ଭୂତାନି ଧାରୟାମି ଅହମ୍ ଓଜସା ।
ପୁଷ୍ଣାମି ଚ ଓଷଧୀଃ ସର୍ଵାଃ ସୋମଃ ଭୂତ୍ଵା ରସାତ୍ମକଃ ॥୧୩॥
ଅହମ୍ ଵୈଶ୍ଵାନରଃ ଭୂତ୍ଵା ପ୍ରାଣିନାମ୍ ଦେହମ୍ ଆଶ୍ରିତଃ ।
ପ୍ରାଣ-ଅପାନ-ସମ-ଆୟୁକ୍ତଃ ପଚାମି ଅନ୍ନମ୍ ଚତୁର୍ଵିଧମ୍ ॥୧୪॥
ସର୍ଵସ୍ୟ ଚ ଅହମ୍ ହୃଦି ସନ୍ନିଵିଷ୍ଟଃ ମତ୍ତଃ ସ୍ମୃତିଃ ଜ୍ଞାନମ୍ ଅପୋହନମ୍ ଚ ।
ଵେଦୈଃ ଚ ସର୍ଵୈଃ ଅହମ୍ ଏଵ ଵେଦ୍ୟଃ ଵେଦାନ୍ତ-କୃତ୍ ଵେଦ-ଵିତ୍ ଏଵ ଚ ଅହମ୍॥୧୫॥
ଦ୍ଵୌ ଇମୌ ପୁରୁଷୌ ଲୋକେ କ୍ଷରଃ ଚ ଅକ୍ଷରଃ ଏଵ ଚ ।
କ୍ଷରଃ ସର୍ଵାଣି ଭୂତାନି କୂଟସ୍ଥଃ ଅକ୍ଷରଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥୧୬॥
ଉତ୍ତମଃ ପୁରୁଷଃ ତୁ ଅନ୍ୟଃ ପରମ୍-ଆତ୍ମା ଇତି ଉଦାହୃତଃ ।
ୟଃ ଲୋକ-ତ୍ରୟମ୍ ଆଵିଶ୍ୟ ବିଭର୍ତି ଅଵ୍ୟୟଃ ଈଶ୍ଵରଃ ॥୧୭॥
ୟସ୍ମାତ୍ କ୍ଷରମ୍ ଅତୀତଃ ଅହମ୍ ଅକ୍ଷରାତ୍ ଅପି ଚ ଉତ୍ତମଃ ।
ଅତଃ ଅସ୍ମି ଲୋକେ ଵେଦେ ଚ ପ୍ରଥିତଃ ପୁରୁଷୋତ୍ତମଃ ॥୧୮॥
ୟଃ ମାମ୍ ଏଵମ୍ ଅସମ୍ମୂଢଃ ଜାନାତି ପୁରୁଷୋତ୍ତମମ୍ ।
ସଃ ସର୍ଵ-ଵିତ୍ ଭଜତି ମାମ୍ ସର୍ଵ-ଭାଵେନ ଭାରତ ॥୧୯॥
ଇତି ଗୁହ୍ୟତମମ୍ ଶାସ୍ତ୍ରମ୍ ଇଦମ୍ ଉକ୍ତମ୍ ମୟା ଅନଘ ।
ଏତତ୍ ବୁଦ୍ଧ୍ଵା ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ସ୍ୟାତ୍ କୃତକୃତ୍ୟଃ ଚ ଭାରତ ॥୨୦॥
ଓଂ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗଵତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ଵିଦ୍ୟାୟାମ୍ ୟୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂଵାଦେ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ-ୟୋଗଃ ନାମ ପଞ୍ଚଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ
ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍
ଅଧ୍ୟାୟଃ ୧ ୨ ୩ ୪ ୫ ୬ ୭ ୮ ୯ ୧୦ ୧୧ ୧୨ ୧୩ ୧୪ ୧୫ ୧୬ ୧୭ ୧୮
ଅଥ ଷୋଡଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ଦୈଵ-ଆସୁର-ସମ୍ପତ୍-ଵିଭାଗ-ୟୋଗଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଅଭୟମ୍ ସତ୍ତ୍ଵ-ସଂଶୁଦ୍ଧିଃ ଜ୍ଞାନ-ୟୋଗ-ଵ୍ୟଵସ୍ଥିତିଃ ।
ଦାନମ୍ ଦମଃ ଚ ୟଜ୍ଞଃ ଚ ସ୍ଵାଧ୍ୟାୟଃ ତପଃ ଆର୍ଜଵମ୍ ॥୧॥
ଅହିଂସା ସତ୍ୟମ୍ ଅକ୍ରୋଧଃ ତ୍ୟାଗଃ ଶାନ୍ତିଃ ଅପୈଶୁନମ୍ ।
ଦୟା ଭୂତେଷୁ ଅଲୋଲୁପ୍ତ୍ଵମ୍ ମାର୍ଦଵମ୍ ହ୍ରୀଃ ଅଚାପଲମ୍ ॥୨॥
ତେଜଃ କ୍ଷମା ଧୃତିଃ ଶୌଚମ୍ ଅଦ୍ରୋହଃ ନ ଅତି-ମାନିତା ।
ଭଵନ୍ତି ସମ୍ପଦମ୍ ଦୈଵୀମ୍ ଅଭିଜାତସ୍ୟ ଭାରତ ॥୩॥
ଦମ୍ଭଃ ଦର୍ପଃ ଅଭିମାନଃ ଚ କ୍ରୋଧଃ ପାରୁଷ୍ୟମ୍ ଏଵ ଚ ।
ଅଜ୍ଞାନମ୍ ଚ ଅଭିଜାତସ୍ୟ ପାର୍ଥ ସମ୍ପଦମ୍ ଆସୁରୀମ୍ ॥୪॥
ଦୈଵୀ ସମ୍ପତ୍ ଵିମୋକ୍ଷାୟ ନିବନ୍ଧାୟ ଆସୁରୀ ମତା ।
ମା ଶୁଚଃ ସମ୍ପଦମ୍ ଦୈଵୀମ୍ ଅଭିଜାତଃ ଅସି ପାଣ୍ଡଵ ॥୫॥
ଦ୍ଵୌ ଭୂତ-ସର୍ଗୌ ଲୋକେ ଅସ୍ମିନ୍ ଦୈଵଃ ଆସୁରଃ ଏଵ ଚ ।
ଦୈଵଃ ଵିସ୍ତରଶଃ ପ୍ରୋକ୍ତଃ ଆସୁରମ୍ ପାର୍ଥ ମେ ଶୃଣୁ ॥୬॥
ପ୍ରଵୃତ୍ତିମ୍ ଚ ନିଵୃତ୍ତିମ୍ ଚ ଜନାଃ ନ ଵିଦୁଃ ଆସୁରାଃ ।
ନ ଶୌଚମ୍ ନ ଅପି ଚ ଆଚାରଃ ନ ସତ୍ୟମ୍ ତେଷୁ ଵିଦ୍ୟତେ ॥୭॥
ଅସତ୍ୟମ୍ ଅପ୍ରତିଷ୍ଠମ୍ ତେ ଜଗତ୍ ଆହୁଃ ଅନୀଶ୍ଵରମ୍ ।
ଅପରସ୍ପର-ସମ୍ଭୂତଂ କିମ୍ ଅନ୍ୟତ୍ କାମ-ହୈତୁକମ୍ ॥୮॥
ଏତାମ୍ ଦୃଷ୍ଟିମ୍ ଅଵଷ୍ଟଭ୍ୟ ନଷ୍ଟ-ଆତ୍ମାନଃ ଅଲ୍ପ-ବୁଦ୍ଧୟଃ ।
ପ୍ରଭଵନ୍ତି ଉଗ୍ର-କର୍ମାଣଃ କ୍ଷୟାୟ ଜଗତଃ ଅହିତାଃ ॥୯॥
କାମମ୍ ଆଶ୍ରିତ୍ୟ ଦୁଷ୍ପୂରମ୍ ଦମ୍ଭ-ମାନ-ମଦ-ଅନ୍ଵିତାଃ ।
ମୋହାତ୍ ଗୃହୀତ୍ଵା ଅସତ୍ ଗ୍ରାହାନ୍ ପ୍ରଵର୍ତନ୍ତେ ଅଶୁଚି-ଵ୍ରତାଃ ॥୧୦॥
ଚିନ୍ତାମ୍ ଅପରିମେୟାମ୍ ଚ ପ୍ରଲୟାନ୍ତାମ୍ ଉପାଶ୍ରିତାଃ ।
କାମ-ଉପଭୋଗ-ପରମାଃ ଏତାଵତ୍ ଇତି ନିଶ୍ଚିତାଃ ॥୧୧॥
ଆଶା-ପାଶ-ଶତୈଃ ବଦ୍ଧାଃ କାମ-କ୍ରୋଧ-ପରାୟଣାଃ ।
ଈହନ୍ତେ କାମ-ଭୋଗାର୍ଥମ୍ ଅନ୍ୟାୟେନ ଅର୍ଥ-ସଞ୍ଚୟାନ୍ ॥୧୨॥
ଇଦମ୍ ଅଦ୍ୟ ମୟା ଲବ୍ଧମ୍ ଇମମ୍ ପ୍ରାପ୍ସ୍ୟେ ମନୋରଥମ୍ ।
ଇଦମ୍ ଅସ୍ତି ଇଦମ୍ ଅପି ମେ ଭଵିଷ୍ୟତି ପୁନଃ ଧନମ୍ ॥୧୩॥
ଅସୌ ମୟା ହତଃ ଶତ୍ରୁଃ ହନିଷ୍ୟେ ଚ ଅପରାନ୍ ଅପି ।
ଈଶ୍ଵରଃ ଅହମ୍ ଅହଂ ଭୋଗୀ ସିଦ୍ଧଃ ଅହମ୍ ବଲଵାନ୍ ସୁଖୀ ॥୧୪॥
ଆଢ୍ୟଃ ଅଭିଜନଵାନ୍ ଅସ୍ମି କଃ ଅନ୍ୟଃ ଅସ୍ତି ସଦୃଶଃ ମୟା ।
ୟକ୍ଷ୍ୟେ ଦାସ୍ୟାମି ମୋଦିଷ୍ୟେ ଇତି ଅଜ୍ଞାନ-ଵିମୋହିତାଃ ॥୧୫॥
ଅନେକ-ଚିତ୍ତ-ଵିଭ୍ରାନ୍ତାଃ ମୋହ-ଜାଲ-ସମାଵୃତାଃ ।
ପ୍ରସକ୍ତାଃ କାମ-ଭୋଗେଷୁ ପତନ୍ତି ନରକେ ଅଶୁଚୌ ॥୧୬॥
ଆତ୍ମ-ସମ୍ଭାଵିତାଃ ସ୍ତବ୍ଧାଃ ଧନ-ମାନ-ମଦ-ଅନ୍ଵିତାଃ ।
ୟଜନ୍ତେ ନାମ-ୟଜ୍ଞୈଃ ତେ ଦମ୍ଭେନ ଅଵିଧି-ପୂର୍ଵକମ୍ ॥୧୭॥
ଅହଂକାରମ୍ ବଲମ୍ ଦର୍ପମ୍ କାମମ୍ କ୍ରୋଧମ୍ ଚ ସଂଶ୍ରିତାଃ ।
ମାମ୍ ଆତ୍ମ-ପର-ଦେହେଷୁ ପ୍ରଦ୍ଵିଷନ୍ତଃ ଅଭ୍ୟସୂୟକାଃ ॥୧୮॥
ତାନ୍ ଅହମ୍ ଦ୍ଵିଷତଃ କ୍ରୂରାନ୍ ସଂସାରେଷୁ ନରାଧମାନ୍ ।
କ୍ଷିପାମି ଅଜସ୍ରମ୍ ଅଶୁଭାନ୍ ଆସୁରୀଷୁ ଏଵ ୟୋନିଷୁ ॥୧୯॥
ଆସୁରୀମ୍ ୟୋନିମ୍ ଆପନ୍ନାଃ ମୂଢାଃ ଜନ୍ମନି ଜନ୍ମନି ।
ମାମ୍ ଅପ୍ରାପ୍ୟ ଏଵ କୌନ୍ତେୟ ତତଃ ୟାନ୍ତି ଅଧମାମ୍ ଗତିମ୍ ॥୨୦॥
ତ୍ରିଵିଧମ୍ ନରକସ୍ୟ ଇଦମ୍ ଦ୍ଵାରମ୍ ନାଶନମ୍ ଆତ୍ମନଃ ।
କାମଃ କ୍ରୋଧଃ ତଥା ଲୋଭଃ ତସ୍ମାତ୍ ଏତତ୍ ତ୍ରୟମ୍ ତ୍ୟଜେତ୍ ॥୨୧॥
ଏତୈଃ ଵିମୁକ୍ତଃ କୌନ୍ତେୟ ତମୋ-ଦ୍ଵାରୈଃ ତ୍ରିଭିଃ ନରଃ ।
ଆଚରତି ଆତ୍ମନଃ ଶ୍ରେୟଃ ତତଃ ୟାତି ପରାମ୍ ଗତିମ୍ ॥୨୨॥
ୟଃ ଶାସ୍ତ୍ର-ଵିଧିମ୍ ଉତ୍ସୃଜ୍ୟ ଵର୍ତତେ କାମ-କାରତଃ ।
ନ ସଃ ସିଦ୍ଧିମ୍ ଅଵାପ୍ନୋତି ନ ସୁଖମ୍ ନ ପରାମ୍ ଗତିମ୍ ॥୨୩॥
ତସ୍ମାତ୍ ଶାସ୍ତ୍ରମ୍ ପ୍ରମାଣମ୍ ତେ କାର୍ୟ-ଅକାର୍ୟ-ଵ୍ୟଵସ୍ଥିତୌ ।
ଜ୍ଞାତ୍ଵା ଶାସ୍ତ୍ର-ଵିଧାନ-ଉକ୍ତମ୍ କର୍ମ କର୍ତୁମ୍ ଇହ ଅର୍ହସି ॥୨୪॥
ଓଂ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗଵତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ଵିଦ୍ୟାୟାମ୍ ୟୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂଵାଦେ ଦୈଵ-ଆସୁର-ସମ୍ପତ୍-ଵିଭାଗ-ୟୋଗଃ ନାମ ଷୋଡଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ
ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍
ଅଧ୍ୟାୟଃ ୧ ୨ ୩ ୪ ୫ ୬ ୭ ୮ ୯ ୧୦ ୧୧ ୧୨ ୧୩ ୧୪ ୧୫ ୧୬ ୧୭ ୧୮
ଅଥ ସପ୍ତଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ଶ୍ରଦ୍ଧା-ତ୍ରୟ-ଵିଭାଗ-ୟୋଗଃ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉଵାଚ ।
ୟେ ଶାସ୍ତ୍ର-ଵିଧିମ୍ ଉତ୍ସୃଜ୍ୟ ୟଜନ୍ତେ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଅନ୍ଵିତାଃ ।
ତେଷାମ୍ ନିଷ୍ଠା ତୁ କା କୃଷ୍ଣ ସତ୍ତ୍ଵମ୍ ଆହୋ ରଜଃ ତମଃ ॥୧॥
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ତ୍ରିଵିଧା ଭଵତି ଶ୍ରଦ୍ଧା ଦେହିନାମ୍ ସା ସ୍ଵଭାଵଜା ।
ସାତ୍ତ୍ଵିକୀ ରାଜସୀ ଚ ଏଵ ତାମସୀ ଚ ଇତି ତାମ୍ ଶୃଣୁ ॥୨॥
ସତ୍ତ୍ଵ-ଅନୁରୂପା ସର୍ଵସ୍ୟ ଶ୍ରଦ୍ଧା ଭଵତି ଭାରତ ।
ଶ୍ରଦ୍ଧାମୟଃ ଅୟମ୍ ପୁରୁଷଃ ୟଃ ୟତ୍ ଶ୍ରଦ୍ଧଃ ସଃ ଏଵ ସଃ ॥୩॥
ୟଜନ୍ତେ ସାତ୍ତ୍ଵିକାଃ ଦେଵାନ୍ ୟକ୍ଷ-ରକ୍ଷାଂସି ରାଜସାଃ ।
ପ୍ରେତାନ୍ ଭୂତଗଣାନ୍ ଚ ଅନ୍ୟେ ୟଜନ୍ତେ ତାମସାଃ ଜନାଃ ॥୪॥
ଅଶାସ୍ତ୍ର-ଵିହିତମ୍ ଘୋରମ୍ ତପ୍ୟନ୍ତେ ୟେ ତପଃ ଜନାଃ ।
ଦମ୍ଭ-ଅହଂକାର-ସଂୟୁକ୍ତାଃ କାମ-ରାଗ-ବଲ-ଅନ୍ଵିତାଃ ॥୫॥
କର୍ଷୟନ୍ତଃ ଶରୀରସ୍ଥମ୍ ଭୂତ-ଗ୍ରାମମ୍ ଅଚେତସଃ ।
ମାମ୍ ଚ ଏଵ ଅନ୍ତଃ-ଶରୀରସ୍ଥମ୍ ତାନ୍ ଵିଦ୍ଧି ଆସୁର-ନିଶ୍ଚୟାନ୍ ॥୬॥
ଆହାରଃ ତୁ ଅପି ସର୍ଵସ୍ୟ ତ୍ରିଵିଧଃ ଭଵତି ପ୍ରିୟଃ ।
ୟଜ୍ଞଃ ତପଃ ତଥା ଦାନମ୍ ତେଷାମ୍ ଭେଦମ୍ ଇମମ୍ ଶୃଣୁ ॥୭॥
ଆୟୁଃ-ସତ୍ତ୍ଵ-ବଲ-ଆରୋଗ୍ୟ-ସୁଖ-ପ୍ରୀତି-ଵିଵର୍ଧନାଃ ।
ରସ୍ୟାଃ ସ୍ନିଗ୍ଧାଃ ସ୍ଥିରାଃ ହୃଦ୍ୟାଃ ଆହାରାଃ ସାତ୍ତ୍ଵିକ-ପ୍ରିୟାଃ ॥୮॥
କଟ୍ଵମ୍ଲ-ଲଵଣ-ଅତି-ଉଷ୍ଣ-ତୀକ୍ଷ୍ଣ-ରୂକ୍ଷ-ଵିଦାହିନଃ ।
ଆହାରାଃ ରାଜସସ୍ୟ ଇଷ୍ଟାଃ ଦୁଃଖ-ଶୋକ-ଆମୟ-ପ୍ରଦାଃ ॥୯॥
ୟାତୟାମମ୍ ଗତ-ରସମ୍ ପୂତି ପର୍ୟୁଷିତମ୍ ଚ ୟତ୍ ।
ଉଚ୍ଛିଷ୍ଟମ୍ ଅପି ଚ ଅମେଧ୍ୟମ୍ ଭୋଜନମ୍ ତାମସ-ପ୍ରିୟମ୍ ॥୧୦॥
ଅଫଲ-ଆକାଙ୍କ୍ଷିଭିଃ ୟଜ୍ଞଃ ଵିଧି-ଦୃଷ୍ଟଃ ୟଃ ଇଜ୍ୟତେ ।
ୟଷ୍ଟଵ୍ୟମ୍ ଏଵ ଇତି ମନଃ ସମାଧାୟ ସଃ ସାତ୍ତ୍ଵିକଃ ॥୧୧॥
ଅଭିସନ୍ଧାୟ ତୁ ଫଲମ୍ ଦମ୍ଭାର୍ଥମ୍ ଅପି ଚ ଏଵ ୟତ୍ ।
ଇଜ୍ୟତେ ଭରତ-ଶ୍ରେଷ୍ଠ ତମ୍ ୟଜ୍ଞମ୍ ଵିଦ୍ଧି ରାଜସମ୍ ॥୧୨॥
ଵିଧି-ହୀନମ୍ ଅସୃଷ୍ଟ-ଅନ୍ନମ୍ ମନ୍ତ୍ର-ହୀନମ୍ ଅଦକ୍ଷିଣମ୍ ।
ଶ୍ରଦ୍ଧା-ଵିରହିତମ୍ ୟଜ୍ଞମ୍ ତାମସମ୍ ପରିଚକ୍ଷତେ ॥୧୩॥
ଦେଵ-ଦ୍ଵିଜ-ଗୁରୁ-ପ୍ରାଜ୍ଞ-ପୂଜନମ୍ ଶୌଚମ୍ ଆର୍ଜଵମ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟମ୍ ଅହିଂସା ଚ ଶାରୀରମ୍ ତପଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥୧୪॥
ଅନୁଦ୍ଵେଗକରମ୍ ଵାକ୍ୟମ୍ ସତ୍ୟମ୍ ପ୍ରିୟ-ହିତମ୍ ଚ ୟତ୍ ।
ସ୍ଵାଧ୍ୟାୟ-ଅଭ୍ୟସନମ୍ ଚ ଏଵ ଵାଙ୍ମୟମ୍ ତପଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥୧୫॥
ମନଃ-ପ୍ରସାଦଃ ସୌମ୍ୟତ୍ଵମ୍ ମୌନମ୍ ଆତ୍ମ-ଵିନିଗ୍ରହଃ ।
ଭାଵ-ସଂଶୁଦ୍ଧିଃ ଇତି ଏତତ୍ ତପଃ ମାନସମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ॥୧୬॥
ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ପରୟା ତପ୍ତମ୍ ତପଃ ତତ୍ ତ୍ରିଵିଧମ୍ ନରୈଃ ।
ଅଫଲ-ଆକାଙ୍କ୍ଷିଭିଃ ୟୁକ୍ତୈଃ ସାତ୍ତ୍ଵିକମ୍ ପରିଚକ୍ଷତେ ॥୧୭॥
ସତ୍କାର-ମାନ-ପୂଜାର୍ଥମ୍ ତପଃ ଦମ୍ଭେନ ଚ ଏଵ ୟତ୍ ।
କ୍ରିୟତେ ତତ୍ ଇହ ପ୍ରୋକ୍ତମ୍ ରାଜସମ୍ ଚଲମ୍ ଅଧ୍ରୁଵମ୍ ॥୧୮॥
ମୂଢ-ଗ୍ରାହେଣ ଆତ୍ମନଃ ୟତ୍ ପୀଡୟା କ୍ରିୟତେ ତପଃ ।
ପରସ୍ୟ ଉତ୍ସାଦନାର୍ଥମ୍ ଵା ତତ୍ ତାମସମ୍ ଉଦାହୃତମ୍ ॥୧୯॥
ଦାତଵ୍ୟମ୍ ଇତି ୟତ୍ ଦାନମ୍ ଦୀୟତେ ଅନୁପକାରିଣେ ।
ଦେଶେ କାଲେ ଚ ପାତ୍ରେ ଚ ତତ୍ ଦାନମ୍ ସାତ୍ତ୍ଵିକମ୍ ସ୍ମୃତମ୍ ॥୨୦॥
ୟତ୍ ତୁ ପ୍ରତି-ଉପକାରାର୍ଥମ୍ ଫଲମ୍ ଉଦ୍ଦିଶ୍ୟ ଵା ପୁନଃ ।
ଦୀୟତେ ଚ ପରିକ୍ଲିଷ୍ଟମ୍ ତତ୍ ଦାନମ୍ ରାଜସମ୍ ସ୍ମୃତମ୍ ॥୨୧॥
ଅଦେଶ-କାଲେ ୟତ୍ ଦାନମ୍ ଅପାତ୍ରେଭ୍ୟଃ ଚ ଦୀୟତେ ।
ଅସତ୍କୃତମ୍ ଅଵଜ୍ଞାତମ୍ ତତ୍ ତାମସମ୍ ଉଦାହୃତମ୍ ॥୨୨॥
ଓଂ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ନିର୍ଦେଶଃ ବ୍ରହ୍ମଣଃ ତ୍ରିଵିଧଃ ସ୍ମୃତଃ ।
ବ୍ରାହ୍ମଣାଃ ତେନ ଵେଦାଃ ଚ ୟଜ୍ଞାଃ ଚ ଵିହିତାଃ ପୁରା ॥୨୩॥
ତସ୍ମାତ୍ ଓଂ ଇତି ଉଦାହୃତ୍ୟ ୟଜ୍ଞ-ଦାନ-ତପଃ-କ୍ରିୟାଃ ।
ପ୍ରଵର୍ତନ୍ତେ ଵିଧାନ-ଉକ୍ତାଃ ସତତମ୍ ବ୍ରହ୍ମ-ଵାଦିନାମ୍ ॥୨୪॥
ତତ୍ ଇତି ଅନଭିସନ୍ଧାୟ ଫଲମ୍ ୟଜ୍ଞ-ତପଃ-କ୍ରିୟାଃ ।
ଦାନ-କ୍ରିୟାଃ ଚ ଵିଵିଧାଃ କ୍ରିୟନ୍ତେ ମୋକ୍ଷ-କାଙ୍କ୍ଷିଭିଃ ॥୨୫॥
ସତ୍-ଭାଵେ ସାଧୁ-ଭାଵେ ଚ ସତ୍ ଇତି ଏତତ୍ ପ୍ରୟୁଜ୍ୟତେ ।
ପ୍ରଶସ୍ତେ କର୍ମଣି ତଥା ସତ୍ ଶବ୍ଦଃ ପାର୍ଥ ୟୁଜ୍ୟତେ ॥୨୬॥
ୟଜ୍ଞେ ତପସି ଦାନେ ଚ ସ୍ଥିତିଃ ସତ୍ ଇତି ଚ ଉଚ୍ୟତେ ।
କର୍ମ ଚ ଏଵ ତତ୍-ଅର୍ଥୀୟମ୍ ସତ୍ ଇତି ଏଵ ଅଭିଧୀୟତେ ॥୨୭॥
ଅଶ୍ରଦ୍ଧୟା ହୁତମ୍ ଦତ୍ତମ୍ ତପଃ ତପ୍ତମ୍ କୃତମ୍ ଚ ୟତ୍ ।
ଅସତ୍ ଇତି ଉଚ୍ୟତେ ପାର୍ଥ ନ ଚ ତତ୍ ପ୍ରେତ୍ୟ ନୋ ଇହ ॥୨୮॥
ଓଂ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗଵତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ଵିଦ୍ୟାୟାମ୍ ୟୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂଵାଦେ ଶ୍ରଦ୍ଧା-ତ୍ରୟ-ଵିଭାଗ-ୟୋଗଃ ନାମ ସପ୍ତଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ
ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍
ଅଧ୍ୟାୟଃ ୧ ୨ ୩ ୪ ୫ ୬ ୭ ୮ ୯ ୧୦ ୧୧ ୧୨ ୧୩ ୧୪ ୧୫ ୧୬ ୧୭ ୧୮
ଅଥ ଅଷ୍ଟାଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ । ମୋକ୍ଷ-ସଂନ୍ୟାସ-ୟୋଗଃ ।
ଅର୍ଜୁନଃ ଉଵାଚ ।
ସଂନ୍ୟାସସ୍ୟ ମହା-ବାହୋ ତତ୍ତ୍ଵମ୍ ଇଚ୍ଛାମି ଵେଦିତୁମ୍ ।
ତ୍ୟାଗସ୍ୟ ଚ ହୃଷୀକେଶ ପୃଥକ୍ କେଶି-ନିଷୂଦନ ॥୧॥
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
କାମ୍ୟାନାମ୍ କର୍ମଣାମ୍ ନ୍ୟାସମ୍ ସଂନ୍ୟାସମ୍ କଵୟଃ ଵିଦୁଃ ।
ସର୍ଵ-କର୍ମ-ଫଲ-ତ୍ୟାଗମ୍ ପ୍ରାହୁଃ ତ୍ୟାଗମ୍ ଵିଚକ୍ଷଣାଃ ॥୨॥
ତ୍ୟାଜ୍ୟମ୍ ଦୋଷଵତ୍ ଇତି ଏକେ କର୍ମ ପ୍ରାହୁଃ ମନୀଷିଣଃ ।
ୟଜ୍ଞ-ଦାନ-ତପଃ-କର୍ମ ନ ତ୍ୟାଜ୍ୟମ୍ ଇତି ଚ ଅପରେ ॥୩॥
ନିଶ୍ଚୟମ୍ ଶୃଣୁ ମେ ତତ୍ର ତ୍ୟାଗେ ଭରତସତ୍ତମ ।
ତ୍ୟାଗଃ ହି ପୁରୁଷ-ଵ୍ୟାଘ୍ର ତ୍ରିଵିଧଃ ସମ୍ପ୍ରକୀର୍ତିତଃ ॥୪॥
ୟଜ୍ଞ-ଦାନ-ତପଃ-କର୍ମ ନ ତ୍ୟାଜ୍ୟମ୍ କାର୍ୟମ୍ ଏଵ ତତ୍ ।
ୟଜ୍ଞଃ ଦାନମ୍ ତପଃ ଚ ଏଵ ପାଵନାନି ମନୀଷିଣାମ୍ ॥୫॥
ଏତାନି ଅପି ତୁ କର୍ମାଣି ସଙ୍ଗମ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ଫଲାନି ଚ ।
କର୍ତଵ୍ୟାନି ଇତି ମେ ପାର୍ଥ ନିଶ୍ଚିତମ୍ ମତମ୍ ଉତ୍ତମମ୍ ॥୬॥
ନିୟତସ୍ୟ ତୁ ସଂନ୍ୟାସଃ କର୍ମଣଃ ନ ଉପପଦ୍ୟତେ ।
ମୋହାତ୍ ତସ୍ୟ ପରିତ୍ୟାଗଃ ତାମସଃ ପରିକୀର୍ତିତଃ ॥୭॥
ଦୁଃଖମ୍ ଇତି ଏଵ ୟତ୍ କର୍ମ କାୟ-କ୍ଲେଶ-ଭୟାତ୍ ତ୍ୟଜେତ୍ ।
ସଃ କୃତ୍ଵା ରାଜସମ୍ ତ୍ୟାଗମ୍ ନ ଏଵ ତ୍ୟାଗ-ଫଲମ୍ ଲଭେତ୍ ॥୮॥
କାର୍ୟମ୍ ଇତି ଏଵ ୟତ୍ କର୍ମ ନିୟତମ୍ କ୍ରିୟତେ ଅର୍ଜୁନ ।
ସଙ୍ଗମ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ଫଲମ୍ ଚ ଏଵ ସଃ ତ୍ୟାଗଃ ସାତ୍ତ୍ଵିକଃ ମତଃ ॥୯॥
ନ ଦ୍ଵେଷ୍ଟି ଅକୁଶଲମ୍ କର୍ମ କୁଶଲେ ନ ଅନୁଷଜ୍ଜତେ ।
ତ୍ୟାଗୀ ସତ୍ତ୍ଵ-ସମାଵିଷ୍ଟଃ ମେଧାଵୀ ଛିନ୍ନ-ସଂଶୟଃ ॥୧୦॥
ନ ହି ଦେହ-ଭୃତା ଶକ୍ୟମ୍ ତ୍ୟକ୍ତୁମ୍ କର୍ମାଣି ଅଶେଷତଃ ।
ୟଃ ତୁ କର୍ମ-ଫଲ-ତ୍ୟାଗୀ ସଃ ତ୍ୟାଗୀ ଇତି ଅଭିଧୀୟତେ ॥୧୧॥
ଅନିଷ୍ଟମ୍ ଇଷ୍ଟମ୍ ମିଶ୍ରମ୍ ଚ ତ୍ରିଵିଧମ୍ କର୍ମଣଃ ଫଲମ୍ ।
ଭଵତି ଅତ୍ୟାଗିନାମ୍ ପ୍ରେତ୍ୟ ନ ତୁ ସଂନ୍ୟାସିନାମ୍ କ୍ଵଚିତ୍ ॥୧୨॥
ପଞ୍ଚ ଏତାନି ମହା-ବାହୋ କାରଣାନି ନିବୋଧ ମେ ।
ସାଙ୍ଖ୍ୟେ କୃତ-ଅନ୍ତେ ପ୍ରୋକ୍ତାନି ସିଦ୍ଧୟେ ସର୍ଵ-କର୍ମଣାମ୍ ॥୧୩॥
ଅଧିଷ୍ଠାନମ୍ ତଥା କର୍ତା କରଣମ୍ ଚ ପୃଥକ୍-ଵିଧମ୍ ।
ଵିଵିଧାଃ ଚ ପୃଥକ୍ ଚେଷ୍ଟାଃ ଦୈଵମ୍ ଚ ଏଵ ଅତ୍ର ପଞ୍ଚମମ୍ ॥୧୪॥
ଶରୀର-ଵାକ୍-ମନୋଭିଃ ୟତ୍ କର୍ମ ପ୍ରାରଭତେ ନରଃ ।
ନ୍ୟାୟ୍ୟମ୍ ଵା ଵିପରୀତଂ ଵା ପଞ୍ଚ ଏତେ ତସ୍ୟ ହେତଵଃ ॥୧୫॥
ତତ୍ର ଏଵମ୍ ସତି କର୍ତାରମ୍ ଆତ୍ମାନମ୍ କେଵଲମ୍ ତୁ ୟଃ ।
ପଶ୍ୟତି ଅକୃତ-ବୁଦ୍ଧିତ୍ଵାତ୍ ନ ସଃ ପଶ୍ୟତି ଦୁର୍ମତିଃ ॥୧୬॥
ୟସ୍ୟ ନ ଅହଂକୃତଃ ଭାଵଃ ବୁଦ୍ଧିଃ ୟସ୍ୟ ନ ଲିପ୍ୟତେ ।
ହତ୍ଵା ଅପି ସଃ ଇମାନ୍ ଲୋକାନ୍ ନ ହନ୍ତି ନ ନିବଧ୍ୟତେ ॥୧୭॥
ଜ୍ଞାନମ୍ ଜ୍ଞେୟମ୍ ପରିଜ୍ଞାତା ତ୍ରିଵିଧା କର୍ମ-ଚୋଦନା ।
କରଣମ୍ କର୍ମ କର୍ତା ଇତି ତ୍ରିଵିଧଃ କର୍ମ-ସଂଗ୍ରହଃ ॥୧୮॥
ଜ୍ଞାନମ୍ କର୍ମ ଚ କର୍ତା ଚ ତ୍ରିଧା ଏଵ ଗୁଣ-ଭେଦତଃ ।
ପ୍ରୋଚ୍ୟତେ ଗୁଣ-ସଙ୍ଖ୍ୟାନେ ୟଥାଵତ୍ ଶୃଣୁ ତାନି ଅପି ॥୧୯॥
ସର୍ଵ-ଭୂତେଷୁ ୟେନ ଏକମ୍ ଭାଵମ୍ ଅଵ୍ୟୟମ୍ ଈକ୍ଷତେ ।
ଅଵିଭକ୍ତମ୍ ଵିଭକ୍ତେଷୁ ତତ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ଵିଦ୍ଧି ସାତ୍ତ୍ଵିକମ୍ ॥୨୦॥
ପୃଥକ୍ତ୍ଵେନ ତୁ ୟତ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ନାନା-ଭାଵାନ୍ ପୃଥକ୍-ଵିଧାନ୍ ।
ଵେତ୍ତି ସର୍ଵେଷୁ ଭୂତେଷୁ ତତ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ ଵିଦ୍ଧି ରାଜସମ୍ ॥୨୧॥
ୟତ୍ ତୁ କୃତ୍ସ୍ନଵତ୍ ଏକସ୍ମିନ୍ କାର୍ୟେ ସକ୍ତମ୍ ଅହୈତୁକମ୍ ।
ଅତତ୍ତ୍ଵାର୍ଥଵତ୍ ଅଲ୍ପମ୍ ଚ ତତ୍ ତାମସମ୍ ଉଦାହୃତମ୍ ॥୨୨॥
ନିୟତମ୍ ସଙ୍ଗ-ରହିତମ୍ ଅରାଗ-ଦ୍ଵେଷତଃ କୃତମ୍ ।
ଅଫଲ-ପ୍ରେପ୍ସୁନା କର୍ମ ୟତ୍ ତତ୍ ସାତ୍ତ୍ଵିକମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ॥୨୩॥
ୟତ୍ ତୁ କାମ-ଈପ୍ସୁନା କର୍ମ ସାହଂକାରେଣ ଵା ପୁନଃ ।
କ୍ରିୟତେ ବହୁଲ ଆୟାସମ୍ ତତ୍ ରାଜସମ୍ ଉଦାହୃତମ୍ ॥୨୪॥
ଅନୁବନ୍ଧମ୍ କ୍ଷୟମ୍ ହିଂସାମ୍ ଅନପେକ୍ଷ୍ୟ ଚ ପୌରୁଷମ୍ ।
ମୋହାତ୍ ଆରଭ୍ୟତେ କର୍ମ ୟତ୍ ତତ୍ ତାମସମ୍ ଉଚ୍ୟତେ ॥୨୫॥
ମୁକ୍ତ-ସଙ୍ଗଃ ଅନହଂ-ଵାଦୀ ଧୃତି-ଉତ୍ସାହ-ସମନ୍ଵିତଃ ।
ସିଦ୍ଧି-ଅସିଦ୍ଧ୍ୟୋଃ ନିର୍ଵିକାରଃ କର୍ତା ସାତ୍ତ୍ଵିକଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥୨୬॥
ରାଗୀ କର୍ମ-ଫଲ-ପ୍ରେପ୍ସୁଃ ଲୁବ୍ଧଃ ହିଂସାତ୍ମକଃ ଅଶୁଚିଃ ।
ହର୍ଷ-ଶୋକ-ଅନ୍ଵିତଃ କର୍ତା ରାଜସଃ ପରିକୀର୍ତିତଃ ॥୨୭॥
ଅୟୁକ୍ତଃ ପ୍ରାକୃତଃ ସ୍ତବ୍ଧଃ ଶଠଃ ନୈଷ୍କୃତିକଃ ଅଲସଃ ।
ଵିଷାଦୀ ଦୀର୍ଘ-ସୂତ୍ରୀ ଚ କର୍ତା ତାମସଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥୨୮॥
ବୁଦ୍ଧେଃ ଭେଦମ୍ ଧୃତେଃ ଚ ଏଵ ଗୁଣତଃ ତ୍ରିଵିଧମ୍ ଶୃଣୁ ।
ପ୍ରୋଚ୍ୟମାନମ୍ ଅଶେଷେଣ ପୃଥକ୍ତ୍ଵେନ ଧନଞ୍ଜୟ ॥୨୯॥
ପ୍ରଵୃତ୍ତିମ୍ ଚ ନିଵୃତ୍ତିମ୍ ଚ କାର୍ୟ-ଅକାର୍ୟେ ଭୟ-ଅଭୟେ ।
ବନ୍ଧମ୍ ମୋକ୍ଷମ୍ ଚ ୟା ଵେତ୍ତି ବୁଦ୍ଧିଃ ସା ପାର୍ଥ ସାତ୍ତ୍ଵିକୀ ॥୩୦॥
ୟୟା ଧର୍ମମ୍ ଅଧର୍ମମ୍ ଚ କାର୍ୟମ୍ ଚ ଅକାର୍ୟମ୍ ଏଵ ଚ ।
ଅୟଥାଵତ୍ ପ୍ରଜାନାତି ବୁଦ୍ଧିଃ ସା ପାର୍ଥ ରାଜସୀ ॥୩୧॥
ଅଧର୍ମମ୍ ଧର୍ମମ୍ ଇତି ୟା ମନ୍ୟତେ ତମସା ଆଵୃତା ।
ସର୍ଵ-ଅର୍ଥାନ୍ ଵିପରୀତାନ୍ ଚ ବୁଦ୍ଧିଃ ସା ପାର୍ଥ ତାମସୀ ॥୩୨॥
ଧୃତ୍ୟା ୟୟା ଧାରୟତେ ମନଃ-ପ୍ରାଣ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-କ୍ରିୟାଃ ।
ୟୋଗେନ ଅଵ୍ୟଭିଚାରିଣ୍ୟା ଧୃତିଃ ସା ପାର୍ଥ ସାତ୍ତ୍ଵିକୀ ॥୩୩॥
ୟୟା ତୁ ଧର୍ମ-କାମ-ଅର୍ଥାନ୍ ଧୃତ୍ୟା ଧାରୟତେ ଅର୍ଜୁନ ।
ପ୍ରସଙ୍ଗେନ ଫଲ-ଆକାଙ୍କ୍ଷୀ ଧୃତିଃ ସା ପାର୍ଥ ରାଜସୀ ॥୩୪॥
ୟୟା ସ୍ଵପ୍ନମ୍ ଭୟମ୍ ଶୋକମ୍ ଵିଷାଦମ୍ ମଦମ୍ ଏଵ ଚ ।
ନ ଵିମୁଞ୍ଚତି ଦୁର୍ମେଧା ଧୃତିଃ ସା ପାର୍ଥ ତାମସୀ ॥୩୫॥
ସୁଖମ୍ ତୁ ଇଦାନୀମ୍ ତ୍ରିଵିଧମ୍ ଶୃଣୁ ମେ ଭରତର୍ଷଭ ।
ଅଭ୍ୟାସାତ୍ ରମତେ ୟତ୍ର ଦୁଃଖାନ୍ତମ୍ ଚ ନିଗଚ୍ଛତି ॥୩୬॥
ୟତ୍ ତତ୍ ଅଗ୍ରେ ଵିଷମ୍ ଇଵ ପରିଣାମେ ଅମୃତ-ଉପମମ୍ ।
ତତ୍ ସୁଖମ୍ ସାତ୍ତ୍ଵିକମ୍ ପ୍ରୋକ୍ତମ୍ ଆତ୍ମ-ବୁଦ୍ଧି-ପ୍ରସାଦଜମ୍ ॥୩୭॥
ଵିଷୟ-ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ସଂୟୋଗାତ୍ ୟତ୍ ତତ୍ ଅଗ୍ରେ ଅମୃତ-ଉପମମ୍ ।
ପରିଣାମେ ଵିଷମ୍ ଇଵ ତତ୍ ସୁଖମ୍ ରାଜସମ୍ ସ୍ମୃତମ୍ ॥୩୮॥
ୟତ୍ ଅଗ୍ରେ ଚ ଅନୁବନ୍ଧେ ଚ ସୁଖମ୍ ମୋହନମ୍ ଆତ୍ମନଃ ।
ନିଦ୍ରା-ଆଲସ୍ୟ-ପ୍ରମାଦ-ଉତ୍ଥମ୍ ତତ୍ ତାମସମ୍ ଉଦାହୃତମ୍ ॥୩୯॥
ନ ତତ୍ ଅସ୍ତି ପୃଥିଵ୍ୟାମ୍ ଵା ଦିଵି ଦେଵେଷୁ ଵା ପୁନଃ ।
ସତ୍ତ୍ଵମ୍ ପ୍ରକୃତିଜୈଃ ମୁକ୍ତମ୍ ୟତ୍ ଏଭିଃ ସ୍ୟାତ୍ ତ୍ରିଭିଃ ଗୁଣୈଃ ॥୪୦॥
ବ୍ରାହ୍ମଣ-କ୍ଷତ୍ରିୟ-ଵିଶାମ୍ ଶୂଦ୍ରାଣାମ୍ ଚ ପରନ୍ତପ ।
କର୍ମାଣି ପ୍ରଵିଭକ୍ତାନି ସ୍ଵଭାଵ-ପ୍ରଭଵୈଃ ଗୁଣୈଃ ॥୪୧॥
ଶମଃ ଦମଃ ତପଃ ଶୌଚମ୍ କ୍ଷାନ୍ତିଃ ଆର୍ଜଵମ୍ ଏଵ ଚ ।
ଜ୍ଞାନମ୍ ଵିଜ୍ଞାନମ୍ ଆସ୍ତିକ୍ୟମ୍ ବ୍ରହ୍ମ-କର୍ମ ସ୍ଵଭାଵଜମ୍ ॥୪୨॥
ଶୌର୍ୟମ୍ ତେଜଃ ଧୃତିଃ ଦାକ୍ଷ୍ୟମ୍ ୟୁଦ୍ଧେ ଚ ଅପି ଅପଲାୟନମ୍ ।
ଦାନମ୍ ଈଶ୍ଵର-ଭାଵଃ ଚ କ୍ଷାତ୍ରମ୍ କର୍ମ ସ୍ଵଭାଵଜମ୍ ॥୪୩॥
କୃଷି-ଗୌରକ୍ଷ୍ୟ-ଵାଣିଜ୍ୟମ୍ ଵୈଶ୍ୟ-କର୍ମ ସ୍ଵଭାଵଜମ୍ ।
ପରିଚର୍ୟା-ଆତ୍ମକମ୍ କର୍ମ ଶୂଦ୍ରସ୍ୟ ଅପି ସ୍ଵଭାଵଜମ୍ ॥୪୪॥
ସ୍ଵେ ସ୍ଵେ କର୍ମଣି ଅଭିରତଃ ସଂସିଦ୍ଧିମ୍ ଲଭତେ ନରଃ ।
ସ୍ଵକର୍ମ-ନିରତଃ ସିଦ୍ଧିମ୍ ୟଥା ଵିନ୍ଦତି ତତ୍ ଶୃଣୁ ॥୪୫॥
ୟତଃ ପ୍ରଵୃତ୍ତିଃ ଭୂତାନାମ୍ ୟେନ ସର୍ଵମ୍ ଇଦମ୍ ତତମ୍ ।
ସ୍ଵକର୍ମଣା ତମ୍ ଅଭ୍ୟର୍ଚ୍ୟ ସିଦ୍ଧିମ୍ ଵିନ୍ଦତି ମାନଵଃ ॥୪୬॥
ଶ୍ରେୟାନ୍ ସ୍ଵଧର୍ମଃ ଵିଗୁଣଃ ପର-ଧର୍ମାତ୍ ସ୍ଵନୁଷ୍ଠିତାତ୍ ।
ସ୍ଵଭାଵ-ନିୟତମ୍ କର୍ମ କୁର୍ଵନ୍ ନ ଆପ୍ନୋତି କିଲ୍ବିଷମ୍ ॥୪୭॥
ସହଜମ୍ କର୍ମ କୌନ୍ତେୟ ସଦୋଷମ୍ ଅପି ନ ତ୍ୟଜେତ୍ ।
ସର୍ଵାରମ୍ଭାଃ ହି ଦୋଷେଣ ଧୂମେନ ଅଗ୍ନିଃ ଇଵ ଆଵୃତାଃ ॥୪୮॥
ଅସକ୍ତ-ବୁଦ୍ଧିଃ ସର୍ଵତ୍ର ଜିତ-ଆତ୍ମା ଵିଗତ-ସ୍ପୃହଃ ।
ନୈଷ୍କର୍ମ୍ୟ-ସିଦ୍ଧିମ୍ ପରମାମ୍ ସଂନ୍ୟାସେନ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ॥୪୯॥
ସିଦ୍ଧିମ୍ ପ୍ରାପ୍ତଃ ୟଥା ବ୍ରହ୍ମ ତଥା ଆପ୍ନୋତି ନିବୋଧ ମେ ।
ସମାସେନ ଏଵ କୌନ୍ତେୟ ନିଷ୍ଠା ଜ୍ଞାନସ୍ୟ ୟା ପରା ॥୫୦॥
ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ଵିଶୁଦ୍ଧୟା ୟୁକ୍ତୋ ଧୃତ୍ୟାତ୍ମାନଂ ନିୟମ୍ୟ ଚ ।
ଶବ୍ଦାଦୀନ୍ଵିଷୟାଂସ୍ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ରାଗଦ୍ଵେଷୌ ଵ୍ୟୁଦସ୍ୟ ଚ ॥୫୧॥
ଵିଵିକ୍ତ-ସେଵୀ ଲଘୁ-ଆଶୀ ୟତ-ଵାକ୍-କାୟ-ମାନସଃ ।
ଧ୍ୟାନ-ୟୋଗ-ପରଃ ନିତ୍ୟମ୍ ଵୈରାଗ୍ୟମ୍ ସମୁପାଶ୍ରିତଃ ॥୫୨॥
ଅହଂକାରମ୍ ବଲମ୍ ଦର୍ପମ୍ କାମମ୍ କ୍ରୋଧମ୍ ପରିଗ୍ରହମ୍ ।
ଵିମୁଚ୍ୟ ନିର୍ମମଃ ଶାନ୍ତଃ ବ୍ରହ୍ମ-ଭୂୟାୟ କଲ୍ପତେ ॥୫୩॥
ବ୍ରହ୍ମ-ଭୂତଃ ପ୍ରସନ୍ନ-ଆତ୍ମା ନ ଶୋଚତି ନ କାଙ୍କ୍ଷତି ।
ସମଃ ସର୍ଵେଷୁ ଭୂତେଷୁ ମତ୍-ଭକ୍ତିମ୍ ଲଭତେ ପରାମ୍ ॥୫୪॥
ଭକ୍ତ୍ୟା ମାମ୍ ଅଭିଜାନାତି ୟାଵାନ୍ ୟଃ ଚ ଅସ୍ମି ତତ୍ତ୍ଵତଃ ।
ତତଃ ମାମ୍ ତତ୍ତ୍ଵତଃ ଜ୍ଞାତ୍ଵା ଵିଶତେ ତତ୍ ଅନନ୍ତରମ୍ ॥୫୫॥
ସର୍ଵ-କର୍ମାଣି ଅପି ସଦା କୁର୍ଵାଣଃ ମତ୍-ଵ୍ୟପାଶ୍ରୟଃ ।
ମତ୍-ପ୍ରସାଦାତ୍ ଅଵାପ୍ନୋତି ଶାଶ୍ଵତମ୍ ପଦମ୍ ଅଵ୍ୟୟମ୍ ॥୫୬॥
ଚେତସା ସର୍ଵ-କର୍ମାଣି ମୟି ସଂନ୍ୟସ୍ୟ ମତ୍-ପରଃ ।
ବୁଦ୍ଧି-ୟୋଗମ୍ ଉପାଶ୍ରିତ୍ୟ ମତ୍-ଚିତ୍ତଃ ସତତମ୍ ଭଵ ॥୫୭॥
ମତ୍-ଚିତ୍ତଃ ସର୍ଵ-ଦୁର୍ଗାଣି ମତ୍-ପ୍ରସାଦାତ୍ ତରିଷ୍ୟସି ।
ଅଥ ଚେତ୍ ତ୍ଵମ୍ ଅହଂକାରାତ୍ ନ ଶ୍ରୋଷ୍ୟସି ଵିନଙ୍କ୍ଷ୍ୟସି ॥୫୮॥
ୟତ୍ ଅହଂକାରମ୍ ଆଶ୍ରିତ୍ୟ ନ ୟୋତ୍ସ୍ୟେ ଇତି ମନ୍ୟସେ ।
ମିଥ୍ୟା ଏଷଃ ଵ୍ୟଵସାୟଃ ତେ ପ୍ରକୃତିଃ ତ୍ଵାମ୍ ନିୟୋକ୍ଷ୍ୟତି ॥୫୯॥
ସ୍ଵଭାଵଜେନ କୌନ୍ତେୟ ନିବଦ୍ଧଃ ସ୍ଵେନ କର୍ମଣା ।
କର୍ତୁମ୍ ନ ଇଚ୍ଛସି ୟତ୍ ମୋହାତ୍ କରିଷ୍ୟସି ଅଵଶଃ ଅପି ତତ୍ ॥୬୦॥
ଈଶ୍ଵରଃ ସର୍ଵ-ଭୂତାନାମ୍ ହୃତ୍-ଦେଶେ ଅର୍ଜୁନ ତିଷ୍ଠତି ।
ଭ୍ରାମୟନ୍ ସର୍ଵ-ଭୂତାନି ୟନ୍ତ୍ର-ଆରୂଢାନି ମାୟୟା ॥୬୧॥
ତମ୍ ଏଵ ଶରଣମ୍ ଗଚ୍ଛ ସର୍ଵ-ଭାଵେନ ଭାରତ ।
ତତ୍ ପ୍ରସାଦାତ୍ ପରାମ୍ ଶାନ୍ତିମ୍ ସ୍ଥାନମ୍ ପ୍ରାପ୍ସ୍ୟସି ଶାଶ୍ଵତମ୍ ॥୬୨॥
ଇତି ତେ ଜ୍ଞାନମ୍ ଆଖ୍ୟାତମ୍ ଗୁହ୍ୟାତ୍ ଗୁହ୍ୟତରଂ ମୟା ।
ଵିମୃଶ୍ୟ ଏତତ୍ ଅଶେଷେଣ ୟଥା ଇଚ୍ଛସି ତଥା କୁରୁ ॥୬୩॥
ସର୍ଵ-ଗୁହ୍ୟତମମ୍ ଭୂୟଃ ଶୃଣୁ ମେ ପରମମ୍ ଵଚଃ ।
ଇଷ୍ଟଃ ଅସି ମେ ଦୃଢମ୍ ଇତି ତତଃ ଵକ୍ଷ୍ୟାମି ତେ ହିତମ୍ ॥୬୪॥
ମତ୍-ମନାଃ ଭଵ ମତ୍-ଭକ୍ତଃ ମତ୍-ୟାଜୀ ମାମ୍ ନମସ୍କୁରୁ ।
ମାମ୍ ଏଵ ଏଷ୍ୟସି ସତ୍ୟମ୍ ତେ ପ୍ରତିଜାନେ ପ୍ରିୟଃ ଅସି ମେ ॥୬୫॥
ସର୍ଵ-ଧର୍ମାନ୍ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ମାମ୍ ଏକମ୍ ଶରଣମ୍ ଵ୍ରଜ ।
ଅହମ୍ ତ୍ଵା ସର୍ଵ-ପାପେଭ୍ୟଃ ମୋକ୍ଷ୍ୟୟିଷ୍ୟାମି ମା ଶୁଚଃ ॥୬୬॥
ଇଦମ୍ ତେ ନ ଅତପସ୍କାୟ ନ ଅଭକ୍ତାୟ କଦାଚନ ।
ନ ଚ ଅଶୁଶ୍ରୂଷଵେ ଵାଚ୍ୟମ୍ ନ ଚ ମାମ୍ ୟଃ ଅଭ୍ୟସୂୟତି ॥୬୭॥
ୟଃ ଇଦମ୍ ପରମମ୍ ଗୁହ୍ୟମ୍ ମତ୍-ଭକ୍ତେଷୁ ଅଭିଧାସ୍ୟତି ।
ଭକ୍ତିମ୍ ମୟି ପରାମ୍ କୃତ୍ଵା ମାମ୍ ଏଵ ଏଷ୍ୟତି ଅସଂଶୟଃ ॥୬୮॥
ନ ଚ ତସ୍ମାତ୍ ମନୁଷ୍ୟେଷୁ କଶ୍ଚିତ୍ ମେ ପ୍ରିୟ-କୃତ୍ତମଃ ।
ଭଵିତା ନ ଚ ମେ ତସ୍ମାତ୍ ଅନ୍ୟଃ ପ୍ରିୟତରଃ ଭୁଵି ॥୬୯॥
ଅଧ୍ୟେଷ୍ୟତେ ଚ ୟଃ ଇମମ୍ ଧର୍ମ୍ୟମ୍ ସଂଵାଦମ୍ ଆଵୟୋଃ ।
ଜ୍ଞାନ-ୟଜ୍ଞେନ ତେନ ଅହମ୍ ଇଷ୍ଟଃ ସ୍ୟାମ୍ ଇତି ମେ ମତିଃ ॥୭୦॥
ଶ୍ରଦ୍ଧାଵାନ୍ ଅନସୂୟଃ ଚ ଶୃଣୁୟାତ୍ ଅପି ୟଃ ନରଃ ।
ସଃ ଅପି ମୁକ୍ତଃ ଶୁଭାନ୍ ଲୋକାନ୍ ପ୍ରାପ୍ନୁୟାତ୍ ପୁଣ୍ୟ-କର୍ମଣାମ୍ ॥୭୧॥
କଚ୍ଚିତ୍ ଏତତ୍ ଶ୍ରୁତମ୍ ପାର୍ଥ ତ୍ଵୟା ଏକାଗ୍ରେଣ ଚେତସା ।
କଚ୍ଚିତ୍ ଅଜ୍ଞାନ-ସମ୍ମୋହଃ ପ୍ରନଷ୍ଟଃ ତେ ଧନଞ୍ଜୟ ॥୭୨॥
ଅର୍ଜୁନଃ ଉଵାଚ ।
ନଷ୍ଟଃ ମୋହଃ ସ୍ମୃତିଃ ଲବ୍ଧା ତ୍ଵତ୍ ପ୍ରସାଦାତ୍ ମୟା ଅଚ୍ୟୁତ ।
ସ୍ଥିତଃ ଅସ୍ମି ଗତ-ସନ୍ଦେହଃ କରିଷ୍ୟେ ଵଚନମ୍ ତଵ ॥୭୩॥
ସଞ୍ଜୟଃ ଉଵାଚ ।
ଇତି ଅହମ୍ ଵାସୁଦେଵସ୍ୟ ପାର୍ଥସ୍ୟ ଚ ମହାତ୍ମନଃ ।
ସଂଵାଦମ୍ ଇମମ୍ ଅଶ୍ରୌଷମ୍ ଅଦ୍ଭୁତମ୍ ରୋମ-ହର୍ଷଣମ୍ ॥୭୪॥
ଵ୍ୟାସ-ପ୍ରସାଦାତ୍ ଶ୍ରୁତଵାନ୍ ଏତତ୍ ଗୁହ୍ୟମ୍ ଅହମ୍ ପରମ୍ ।
ୟୋଗମ୍ ୟୋଗେଶ୍ଵରାତ୍ କୃଷ୍ଣାତ୍ ସାକ୍ଷାତ୍ କଥୟତଃ ସ୍ଵୟମ୍ ॥୭୫॥
ରାଜନ୍ ସଂସ୍ମୃତ୍ୟ ସଂସ୍ମୃତ୍ୟ ସଂଵାଦମ୍ ଇମମ୍ ଅଦ୍ଭୁତମ୍ ।
କେଶଵ-ଅର୍ଜୁନୟୋଃ ପୁଣ୍ୟମ୍ ହୃଷ୍ୟାମି ଚ ମୁହୁଃ ମୁହୁଃ ॥୭୬॥
ତତ୍ ଚ ସଂସ୍ମୃତ୍ୟ ସଂସ୍ମୃତ୍ୟ ରୂପମ୍ ଅତି-ଅଦ୍ଭୁତମ୍ ହରେଃ ।
ଵିସ୍ମୟଃ ମେ ମହାନ୍ ରାଜନ୍ ହୃଷ୍ୟାମି ଚ ପୁନଃ ପୁନଃ ॥୭୭॥
ୟତ୍ର ୟୋଗେଶ୍ଵରଃ କୃଷ୍ଣଃ ୟତ୍ର ପାର୍ଥଃ ଧନୁର୍ଧରଃ ।
ତତ୍ର ଶ୍ରୀଃ ଵିଜୟଃ ଭୂତିଃ ଧ୍ରୁଵା ନୀତିଃ ମତିଃ ମମ ॥୭୮॥
ଓଂ ତତ୍ ସତ୍ ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗଵତ୍ ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ
ବ୍ରହ୍ମ-ଵିଦ୍ୟାୟାମ୍ ୟୋଗ-ଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଅର୍ଜୁନ-ସଂଵାଦେ ମୋକ୍ଷ-ସଂନ୍ୟାସ-ୟୋଗଃ ନାମ ଅଷ୍ଟାଦଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ
ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍ ହରି ଊଁ ତତ୍ସତ୍
ଅଧ୍ୟାୟଃ ୧ ୨ ୩ ୪ ୫ ୬ ୭ ୮ ୯ ୧୦ ୧୧ ୧୨ ୧୩ ୧୪ ୧୫ ୧୬ ୧୭ ୧୮