..શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતા પદચ્છેદ..
અધ્યાયઃ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧૦ ૧૧ ૧૨ ૧૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ ૧૭ ૧૮

અથ પ્રથમઃ અધ્યાયઃ . અર્જુન-વિષાદ યોગઃ .
ધૃતરાષ્ટ્રઃ ઉવાચ .
ધર્મ-ક્ષેત્રે કુરુ-ક્ષેત્રે સમવેતાઃ યુયુત્સવઃ .
મામકાઃ પાણ્ડવાઃ ચ એવ કિમ્ અકુર્વત સઞ્જય ..૧..
સઞ્જયઃ ઉવાચ .
દૃષ્ટ્વા તુ પાણ્ડવ-અનીકમ્ વ્યૂઢમ્ દુર્યોધનઃ તદા .
આચાર્યમ્ ઉપસઙ્ગમ્ય રાજા વચનમ્ અબ્રવીત્ ..૨..
પશ્ય એતામ્ પાણ્ડુ-પુત્રાણામ્ આચાર્ય મહતીમ્ ચમૂમ્ .
વ્યૂઢામ્ દ્રુપદ-પુત્રેણ તવ શિષ્યેણ ધીમતા ..૩..
અત્ર શૂરાઃ મહા-ઇષુ-આસાઃ ભીમ-અર્જુન-સમાઃ યુધિ .
યુયુધાનઃ વિરાટઃ ચ દ્રુપદઃ ચ મહારથઃ ..૪..
ધૃષ્ટકેતુઃ ચેકિતાનઃ કાશિરાજઃ ચ વીર્યવાન્ .
પુરુજિત્ કુન્તિભોજઃ ચ શૈબ્યઃ ચ નર-પુઙ્ગવઃ ..૫..
યુધામન્યુઃ ચ વિક્રાન્તઃ ઉત્તમૌજાઃ ચ વીર્યવાન્ .
સૌભદ્રઃ દ્રૌપદેયાઃ ચ સર્વે એવ મહારથાઃ ..૬..
અસ્માકમ્ તુ વિશિષ્ટાઃ યે તાન્ નિબોધ દ્વિજ-ઉત્તમ .
નાયકાઃ મમ સૈન્યસ્ય સંજ્ઞાર્થં તાન્ બ્રવીમિ તે ..૭..
ભવાન્ ભીષ્મઃ ચ કર્ણઃ ચ કૃપઃ ચ સમિતિઞ્જયઃ .
અશ્વત્થામા વિકર્ણઃ ચ સૌમદત્તિઃ તથા એવ ચ ..૮..
અન્યે ચ બહવઃ શૂરાઃ મદર્થે ત્યક્ત-જીવિતાઃ .
નાના-શસ્ત્ર-પ્રહરણાઃ સર્વે યુદ્ધ-વિશારદાઃ ..૯..
અપર્યાપ્તમ્ તત્ અસ્માકમ્ બલમ્ ભીષ્મ-અભિરક્ષિતમ્ .
પર્યાપ્તમ્ તુ ઇદમ્ એતેષામ્ બલમ્ ભીમ-અભિરક્ષિતમ્ ..૧૦..
અયનેષુ ચ સર્વેષુ યથા-ભાગમ્ અવસ્થિતાઃ .
ભીષ્મમ્ એવ અભિરક્ષન્તુ ભવન્તઃ સર્વે એવ હિ ..૧૧..
તસ્ય સઞ્જનયન્ હર્ષમ્ કુરુ-વૃદ્ધઃ પિતામહઃ .
સિંહનાદમ્ વિનદ્ય ઉચ્ચૈઃ શઙ્ખમ્ દધ્મૌ પ્રતાપવાન્ ..૧૨..
તતઃ શઙ્ખાઃ ચ ભેર્યઃ ચ પણવ-આનક-ગોમુખાઃ .
સહસા એવ અભ્યહન્યન્ત સઃ શબ્દઃ તુમુલઃ અભવત્ ..૧૩..
તતઃ શ્વેતૈઃ હયૈઃ યુક્તે મહતિ સ્યન્દને સ્થિતૌ .
માધવઃ પાણ્ડવઃ ચ એવ દિવ્યૌ શઙ્ખૌ પ્રદધ્મતુઃ ..૧૪..
પાઞ્ચજન્યમ્ હૃષીકેશઃ દેવદત્તમ્ ધનઞ્જયઃ .
પૌણ્ડ્રમ્ દધ્મૌ મહા-શઙ્ખમ્ ભીમ-કર્મા વૃક-ઉદરઃ ..૧૫..
અનન્તવિજયમ્ રાજા કુન્તી-પુત્રઃ યુધિષ્ઠિરઃ .
નકુલઃ સહદેવઃ ચ સુઘોષ-મણિ-પુષ્પકૌ ..૧૬..
કાશ્યઃ ચ પરમ-ઇષુ-આસઃ શિખણ્ડી ચ મહારથઃ .
ધૃષ્ટદ્યુમ્નઃ વિરાટઃ ચ સાત્યકિઃ ચ અપરાજિતઃ ..૧૭..
દ્રુપદઃ દ્રૌપદેયાઃ ચ સર્વશઃ પૃથિવી-પતે .
સૌભદ્રઃ ચ મહા-બાહુઃ શઙ્ખાન્ દધ્મુઃ પૃથક્ પૃથક્ ..૧૮..
સઃ ઘોષઃ ધાર્તરાષ્ટ્રાણામ્ હૃદયાનિ વ્યદારયત્ .
નભઃ ચ પૃથિવીમ્ ચ એવ તુમુલઃ અભ્યનુનાદયન્ ..૧૯..
અથ વ્યવસ્થિતાન્ દૃષ્ટ્વા ધાર્ત્રરાષ્ટ્રાન્ કપિ-ધ્વજઃ .
પ્રવૃત્તે શસ્ત્ર-સમ્પાતે ધનુઃ ઉદ્યમ્ય પાણ્ડવઃ ..૨૦..
હૃષીકેશમ્ તદા વાક્યમ્ ઇદમ્ આહ મહીપતે .
અર્જુનઃ ઉવાચ .
સેનયોઃ ઉભયોઃ મધ્યે રથમ્ સ્થાપય મે અચ્યુત ..૨૧..
યાવત્ એતાન્ નિરીક્ષે અહમ્ યોદ્ધુ-કામાન્ અવસ્થિતાન્ .
કૈઃ મયા સહ યોદ્ધવ્યમ્ અસ્મિન્ રણ-સમુદ્યમે ..૨૨..
યોત્સ્યમાનાન્ અવેક્ષે અહમ્ યે એતે અત્ર સમાગતાઃ .
ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય દુર્બુદ્ધેઃ યુદ્ધે પ્રિય-ચિકીર્ષવઃ ..૨૩..
સઞ્જયઃ ઉવાચ .
એવમ્ ઉક્તઃ હૃષીકેશઃ ગુડાકેશેન ભારત .
સેનયોઃ ઉભયોઃ મધ્યે સ્થાપયિત્વા રથ-ઉત્તમમ્ ..૨૪..
ભીષ્મ-દ્રોણ-પ્રમુખતઃ સર્વેષામ્ ચ મહી-ક્ષિતામ્ .
ઉવાચ પાર્થ પશ્ય એતાન્ સમવેતાન્ કુરૂન્ ઇતિ ..૨૫..
તત્ર અપશ્યત્ સ્થિતાન્ પાર્થઃ પિતૄન્ અથ પિતામહાન્ .
આચાર્યાન્ માતુલાન્ ભ્રાતૄન્ પુત્રાન્ પૌત્રાન્ સખીન્ તથા ..૨૬..
શ્વશુરાન્ સુહૃદઃ ચ એવ સેનયોઃ ઉભયોઃ અપિ .
તાન્ સમીક્ષ્ય સઃ કૌન્તેયઃ સર્વાન્ બન્ધૂન્ અવસ્થિતાન્ ..૨૭..
કૃપયા પરયાવિષ્ટો વિષીદન્ ઇદમ્ અબ્રવીત્ .
અર્જુનઃ ઉવાચ .
દૃષ્ટ્વા ઇમમ્ સ્વજનમ્ કૃષ્ણ યુયુત્સુમ્ સમુપસ્થિતમ્ ..૨૮..
સીદન્તિ મમ ગાત્રાણિ મુખમ્ ચ પરિશુષ્યતિ .
વેપથુઃ ચ શરીરે મે રોમ-હર્ષઃ ચ જાયતે ..૨૯..
ગાણ્ડીવમ્ સ્રંસતે હસ્તાત્ ત્વક્ ચ એવ પરિદહ્યતે .
ન ચ શક્નોમિ અવસ્થાતુમ્ ભ્રમતિ ઇવ ચ મે મનઃ ..૩૦..
નિમિત્તાનિ ચ પશ્યામિ વિપરીતાનિ કેશવ .
ન ચ શ્રેયઃ અનુપશ્યામિ હત્વા સ્વજનમ્ આહવે ..૩૧..
ન કાઙ્ક્ષે વિજયમ્ કૃષ્ણ ન ચ રાજ્યમ્ સુખાનિ ચ .
કિમ્ નઃ રાજ્યેન ગોવિન્દ કિમ્ ભોગૈઃ જીવિતેન વા ..૩૨..
યેષામ્ અર્થે કાઙ્ક્ષિતમ્ નઃ રાજ્યમ્ ભોગાઃ સુખાનિ ચ .
તે ઇમે અવસ્થિતાઃ યુદ્ધે પ્રાણાન્ ત્યક્ત્વા ધનાનિ ચ ..૩૩..
આચાર્યાઃ પિતરઃ પુત્રાઃ તથા એવ ચ પિતામહાઃ .
માતુલાઃ શ્વશુરાઃ પૌત્રાઃ શ્યાલાઃ સમ્બન્ધિનઃ તથા ..૩૪..
એતાન્ ન હન્તુમ્ ઇચ્છામિ ઘ્નતઃ અપિ મધુસૂદન .
અપિ ત્રૈલોક્ય-રાજ્યસ્ય હેતોઃ કિમ્ નુ મહીકૃતે ..૩૫..
નિહત્ય ધાર્તરાષ્ટ્રાન્ નઃ કા પ્રીતિઃ સ્યાત્ જનાર્દન .
પાપમ્ એવ આશ્રયેત્ અસ્માન્ હત્વા એતાન્ આતતાયિનઃ ..૩૬..
તસ્માત્ ન અર્હાઃ વયમ્ હન્તુમ્ ધાર્તરાષ્ટ્રાન્ સ્વબાન્ધવાન્ .
સ્વજનમ્ હિ કથમ્ હત્વા સુખિનઃ સ્યામ માધવ ..૩૭..
યદિ અપિ એતે ન પશ્યન્તિ લોભ-ઉપહત-ચેતસઃ .
કુલ-ક્ષય-કૃતમ્ દોષમ્ મિત્ર-દ્રોહે ચ પાતકમ્ ..૩૮..
કથમ્ ન જ્ઞેયમ્ અસ્માભિઃ પાપાત્ અસ્માન્ નિવર્તિતુમ્ .
કુલ-ક્ષય-કૃતમ્ દોષમ્ પ્રપશ્યદ્ભિઃ જનાર્દન ..૩૯..
કુલ-ક્ષયે પ્રણશ્યન્તિ કુલ-ધર્માઃ સનાતનાઃ .
ધર્મે નષ્ટે કુલમ્ કૃત્સ્નમ્ અધર્મઃ અભિભવતિ ઉત ..૪૦..
અધર્મ-અભિભવાત્ કૃષ્ણ પ્રદુષ્યન્તિ કુલ-સ્ત્રિયઃ .
સ્ત્રીષુ દુષ્ટાસુ વાર્ષ્ણેય જાયતે વર્ણ-સઙ્કરઃ ..૪૧..
સઙ્કરઃ નરકાય એવ કુલ-ઘ્નાનામ્ કુલસ્ય ચ .
પતન્તિ પિતરઃ હિ એષામ્ લુપ્ત-પિણ્ડ-ઉદક-ક્રિયાઃ ..૪૨..
દોષૈઃ એતૈઃ કુલ-ઘ્નાનામ્ વર્ણ-સઙ્કર-કારકૈઃ .
ઉત્સાદ્યન્તે જાતિ-ધર્માઃ કુલ-ધર્માઃ ચ શાશ્વતાઃ ..૪૩..
ઉત્સન્ન-કુલ-ધર્માણામ્ મનુષ્યાણામ્ જનાર્દન .
નરકે અનિયતમ્ વાસઃ ભવતિ ઇતિ અનુશુશ્રુમ ..૪૪..
અહો બત મહત્ પાપમ્ કર્તુમ્ વ્યવસિતા વયમ્ .
યત્ રાજ્ય-સુખ-લોભેન હન્તુમ્ સ્વજનમ્ ઉદ્યતાઃ ..૪૫..
યદિ મામ્ અપ્રતીકારમ્ અશસ્ત્રમ્ શસ્ત્ર-પાણયઃ .
ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ રણે હન્યુઃ તત્ મે ક્ષેમતરમ્ ભવેત્ ..૪૬..
સઞ્જયઃ ઉવાચ .
એવમ્ ઉક્ત્વા અર્જુનઃ સઙ્ખ્યે રથ-ઉપસ્થે ઉપાવિશત્ .
વિસૃજ્ય સશરમ્ ચાપમ્ શોક-સંવિગ્ન-માનસઃ ..૪૭..

ૐ તત્ સત્ ઇતિ શ્રીમત્ ભગવત્ ગીતાસુ ઉપનિષત્સુ
બ્રહ્મ-વિદ્યાયામ્ યોગ-શાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણ-અર્જુન-સંવાદે
અર્જુન-વિષાદ યોગઃ નામ પ્રથમઃ અધ્યાયઃ
હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્

અધ્યાયઃ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧૦ ૧૧ ૧૨ ૧૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ ૧૭ ૧૮

અથ દ્વિતીયઃ અધ્યાયઃ . સાઙ્ખ્ય-યોગઃ .
સઞ્જયઃ ઉવાચ .
તમ્ તથા કૃપયા આવિષ્ટમ્ અશ્રુ-પૂર્ણ-આકુલ-ઈક્ષણમ્ .
વિષીદન્તમ્ ઇદમ્ વાક્યમ્ ઉવાચ મધુસૂદનઃ ..૧..
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
કુતઃ ત્વા કશ્મલમ્ ઇદમ્ વિષમે સમુપસ્થિતમ્ .
અનાર્ય-જુષ્ટમ્ અસ્વર્ગ્યમ્ અકીર્તિકરમ્ અર્જુન ..૨..
ક્લૈબ્યમ્ મા સ્મ ગમઃ પાર્થ ન એતત્ ત્વયિ ઉપપદ્યતે .
ક્ષુદ્રમ્ હૃદય-દૌર્બલ્યમ્ ત્યક્ત્વા ઉત્તિષ્ઠ પરન્તપ ..૩..
અર્જુનઃ ઉવાચ .
કથમ્ ભીષ્મમ્ અહમ્ સઙ્ખ્યે દ્રોણમ્ ચ મધુસૂદન .
ઇષુભિઃ પ્રતિયોત્સ્યામિ પૂજા-અર્હૌ અરિ-સૂદન ..૪..
ગુરૂન્ અહત્વા હિ મહાનુભાવાન્ શ્રેયઃ ભોક્તુમ્ ભૈક્ષ્યમ્ અપિ ઇહ લોકે .
હત્વા અર્થકામાન્ તુ ગુરૂન્ ઇહ એવ ભુઞ્જીય ભોગાન્ રુધિરપ્રદિગ્ધાન્ ..૫..
ન ચ એતત્ વિદ્મઃ કતરત્ નઃ ગરીયઃ યદ્વા જયેમ યદિ વા નઃ જયેયુઃ .
યાન્ એવ હત્વા ન જિજીવિષામઃ તે અવસ્થિતાઃ પ્રમુખે ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ ..૬..
કાર્પણ્ય-દોષ-ઉપહત-સ્વભાવઃ પૃચ્છામિ ત્વામ્ ધર્મ-સમ્મૂઢ-ચેતાઃ .
યચ્છ્રેયઃસ્યાત્ નિશ્ચિતમ્ બ્રૂહિ તન્મે શિષ્યસ્તેઽહં શાધિ માં ત્વાં પ્રપન્નમ્ ..૭..
ન હિ પ્રપશ્યામિ મમ અપનુદ્યાત્ યત્ શોકમ્ ઉચ્છોષણમ્ ઇન્દ્રિયાણામ્ .
અવાપ્યભૂમૌઅસપત્નમ્ ઋદ્ધમ્ રાજ્યમ્ સુરાણામ્અપિ ચઆધિપત્યમ્ ..૮..
સઞ્જયઃ ઉવાચ .
એવમ્ ઉક્ત્વા હૃષીકેશમ્ ગુડાકેશઃ પરન્તપઃ .
ન યોત્સ્યે ઇતિ ગોવિન્દમ્ ઉક્ત્વા તૂષ્ણીમ્ બભૂવ હ ..૯..
તમ્ ઉવાચ હૃષીકેશઃ પ્રહસન્ ઇવ ભારત .
સેનયોઃ ઉભયોઃ મધ્યે વિષીદન્તમ્ ઇદમ્ વચઃ ..૧૦..
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
અશોચ્યાન્ અન્વશોચઃ ત્વમ્ પ્રજ્ઞા-વાદાન્ ચ ભાષસે .
ગતાસૂન્ અગતાસૂન્ ચ ન અનુશોચન્તિ પણ્ડિતાઃ ..૧૧..
ન તુ એવ અહમ્ જાતુ ન આસમ્ ન ત્વમ્ ન ઇમે જનાધિપાઃ .
ન ચ એવ ન ભવિષ્યામઃ સર્વે વયમ્ અતઃ પરમ્ ..૧૨..
દેહિનઃ અસ્મિન્ યથા દેહે કૌમારમ્ યૌવનમ્ જરા .
તથા દેહાન્તર-પ્રાપ્તિઃ ધીરઃ તત્ર ન મુહ્યતિ ..૧૩..
માત્રા-સ્પર્શાઃ તુ કૌન્તેય શીત-ઉષ્ણ-સુખ-દુઃખ-દાઃ .
આગમ અપાયિનઃ અનિત્યાઃ તાન્ તિતિક્ષસ્વ ભારત ..૧૪..
યમ્ હિ ન વ્યથયન્તિ એતે પુરુષમ્ પુરુષ-ઋષભ .
સમ-દુઃખ-સુખમ્ ધીરમ્ સઃ અમૃતત્વાય કલ્પતે ..૧૫..
ન અસતઃ વિદ્યતે ભાવઃ ન અભાવઃ વિદ્યતે સતઃ .
ઉભયોઃ અપિ દૃષ્ટઃ અન્તઃ તુ અનયોઃ તત્ત્વ-દર્શિભિઃ ..૧૬..
અવિનાશિ તુ તત્ વિદ્ધિ યેન સર્વમ્ ઇદમ્ તતમ્ .
વિનાશમ્ અવ્યયસ્ય અસ્ય ન કશ્ચિત્ કર્તુમ્ અર્હતિ ..૧૭..
અન્તવન્તઃ ઇમે દેહાઃ નિત્યસ્ય ઉક્તાઃ શરીરિણઃ .
અનાશિનઃ અપ્રમેયસ્ય તસ્માત્ યુધ્યસ્વ ભારત ..૧૮..
યઃ એનમ્ વેત્તિ હન્તારમ્ યઃ ચ એનમ્ મન્યતે હતમ્
ઉભૌ તૌ ન વિજાનીતઃ ન અયમ્ હન્તિ ન હન્યતે ..૧૯..
ન જાયતે મ્રિયતે વા કદાચિત્ ન અયમ્ ભૂત્વા ભવિતા વા ન ભૂયઃ .
અજઃ નિત્યઃ શાશ્વતઃ અયમ્ પુરાણઃ ન હન્યતે હન્યમાને શરીરે ..૨૦..
વેદ અવિનાશિનમ્ નિત્યમ્ યઃ એનમ્ અજમ્ અવ્યયમ્ .
કથમ્ સઃ પુરુષઃ પાર્થ કમ્ ઘાતયતિ હન્તિ કમ્ ..૨૧..
વાસાંસિ જીર્ણાનિ યથા વિહાય નવાનિ ગૃહ્ણાતિ નરઃ અપરાણિ .
તથા શરીરાણિ વિહાય જીર્ણાનિ અન્યાનિ સંયાતિ નવાનિ દેહી ..૨૨..
ન એનમ્ છિન્દન્તિ શસ્ત્રાણિ ન એનમ્ દહતિ પાવકઃ .
ન ચ એનમ્ ક્લેદયન્તિ આપઃ ન શોષયતિ મારુતઃ ..૨૩..
અચ્છેદ્યઃ અયમ્ અદાહ્યઃ અયમ્ અક્લેદ્યઃ અશોષ્યઃ એવ ચ .
નિત્યઃ સર્વગતઃ સ્થાણુઃ અચલઃ અયમ્ સનાતનઃ ..૨૪..
અવ્યક્તઃ અયમ્ અચિન્ત્યઃ અયમ્ અવિકાર્યઃ અયમ્ ઉચ્યતે .
તસ્માત્ એવમ્ વિદિત્વા એનમ્ ન અનુશોચિતુમ્ અર્હસિ ..૨૫..
અથ ચ એનમ્ નિત્ય-જાતમ્ નિત્યમ્ વા મન્યસે મૃતમ્ .
તથા અપિ ત્વમ્ મહા-બાહો ન એનમ્ શોચિતુમ્ અર્હસિ ..૨૬..
જાતસ્ય હિ ધ્રુવઃ મૃત્યુઃ ધ્રુવમ્ જન્મ મૃતસ્ય ચ .
તસ્માત્ અપરિહાર્યે અર્થે ન ત્વમ્ શોચિતુમ્ અર્હસિ ..૨૭..
અવ્યક્ત-આદીનિ ભૂતાનિ વ્યક્ત-મધ્યાનિ ભારત .
અવ્યક્ત-નિધનાનિ એવ તત્ર કા પરિદેવના ..૨૮..
આશ્ચર્યવત્ પશ્યતિ કશ્ચિત્ એનમ્ આશ્ચર્યવત્ વદતિ તથા એવ ચ અન્યઃ .
આશ્ચર્યવત્ ચૈનંઅન્યઃશૃણોતિ શ્રુત્વાઅપિએનમ્ વેદ ન ચૈવ કશ્ચિત્..૨૯..
દેહી નિત્યમ્ અવધ્યઃ અયમ્ દેહે સર્વસ્ય ભારત .
તસ્માત્ સર્વાણિ ભૂતાનિ ન ત્વમ્ શોચિતુમ્ અર્હસિ ..૩૦..
સ્વધર્મમ્ અપિ ચ અવેક્ષ્ય ન વિકમ્પિતુમ્ અર્હસિ .
ધર્મ્યાત્ હિ યુદ્ધાત્ શ્રેયઃ અન્યત્ ક્ષત્રિયસ્ય ન વિદ્યતે ..૩૧..
યત્ ઋચ્છયા ચ ઉપપન્નં સ્વર્ગ-દ્વારમ્ અપાવૃતમ્ .
સુખિનઃ ક્ષત્રિયાઃ પાર્થ લભન્તે યુદ્ધમ્ ઈદૃશમ્ ..૩૨..
અથ ચેત્ ત્વમ્ ઇમમ્ ધર્મ્યમ્ સઙ્ગ્રામમ્ ન કરિષ્યસિ .
તતઃ સ્વધર્મમ્ કીર્તિમ્ ચ હિત્વા પાપમ્ અવાપ્સ્યસિ ..૩૩..
અકીર્તિમ્ ચ અપિ ભૂતાનિ કથયિષ્યન્તિ તે અવ્યયામ્ .
સમ્ભાવિતસ્ય ચ અકીર્તિઃ મરણાત્ અતિરિચ્યતે ..૩૪..
ભયાત્ રણાત્ ઉપરતમ્ મંસ્યન્તે ત્વામ્ મહારથાઃ .
યેષામ્ ચ ત્વમ્ બહુ-મતઃ ભૂત્વા યાસ્યસિ લાઘવમ્ ..૩૫..
અવાચ્ય-વાદાન્ ચ બહૂન્ વદિષ્યન્તિ તવ અહિતાઃ .
નિન્દન્તઃ તવ સામર્થ્યમ્ તતઃ દુઃખતરમ્ નુ કિમ્ ..૩૬..
હતઃ વા પ્રાપ્સ્યસિ સ્વર્ગમ્ જિત્વા વા ભોક્ષ્યસે મહીમ્ .
તસ્માત્ ઉત્તિષ્ઠ કૌન્તેય યુદ્ધાય કૃત-નિશ્ચયઃ ..૩૭..
સુખ-દુઃખે સમે કૃત્વા લાભ-અલાભૌ જય-અજયૌ .
તતઃ યુદ્ધાય યુજ્યસ્વ ન એવમ્ પાપમ્ અવાપ્સ્યસિ ..૩૮..
એષા તે અભિહિતા સાઙ્ખ્યે બુદ્ધિઃ યોગે તુ ઇમામ્ શૃણુ .
બુદ્ધ્યા યુક્તઃ યયા પાર્થ કર્મ-બન્ધમ્ પ્રહાસ્યસિ ..૩૯..
ન ઇહ અભિક્રમ-નાશઃ અસ્તિ પ્રત્યવાયઃ ન વિદ્યતે .
સ્વલ્પમ્ અપિ અસ્ય ધર્મસ્ય ત્રાયતે મહતઃ ભયાત્ ..૪૦..
વ્યવસાય-આત્મિકા બુદ્ધિઃ એકા ઇહ કુરુ-નન્દન .
બહુ-શાખાઃ હિ અનન્તાઃ ચ બુદ્ધયઃ અવ્યવસાયિનામ્ ..૪૧..
યામ્ ઇમામ્ પુષ્પિતામ્ વાચમ્ પ્રવદન્તિ અવિપશ્ચિતઃ .
વેદ-વાદ-રતાઃ પાર્થ ન અન્યત્ અસ્તિ ઇતિ વાદિનઃ ..૪૨..
કામ-આત્માનઃ સ્વર્ગ-પરાઃ જન્મ-કર્મ-ફલ-પ્રદામ્ .
ક્રિયા-વિશેષ-બહુલામ્ ભોગ-ઐશ્વર્ય-ગતિમ્ પ્રતિ ..૪૩..
ભોગ-ઐશ્વર્ય-પ્રસક્તાનામ્ તયા અપહૃત-ચેતસામ્ .
વ્યવસાય-આત્મિકા બુદ્ધિઃ સમાધૌ ન વિધીયતે ..૪૪..
ત્રૈગુણ્ય-વિષયાઃ વેદાઃ નિસ્ત્રૈગુણ્યઃ ભવાર્જુન .
નિર્દ્વન્દ્વઃ નિત્ય-સત્ત્વસ્થઃ નિર્યોગક્ષેમઃ આત્મવાન્ ..૪૫..
યાવાન્ અર્થઃ ઉદપાને સર્વતઃ સમ્પ્લુતોદકે .
તાવાન્ સર્વેષુ વેદેષુ બ્રાહ્મણસ્ય વિજાનતઃ ..૪૬..
કર્મણિ એવ અધિકારઃ તે મા ફલેષુ કદાચન .
મા કર્મ-ફલ-હેતુઃ ભૂઃ મા તે સઙ્ગઃ અસ્તુ અકર્મણિ ..૪૭..
યોગસ્થઃ કુરુ કર્માણિ સઙ્ગમ્ ત્યક્ત્વા ધનઞ્જય .
સિદ્ધિ અસિદ્ધ્યોઃ સમઃ ભૂત્વા સમત્વમ્ યોગઃ ઉચ્યતે ..૪૮..
દૂરેણ હિ અવરમ્ કર્મ બુદ્ધિ-યોગાત્ ધનઞ્જય .
બુદ્ધૌ શરણમ્ અન્વિચ્છ કૃપણાઃ ફલ-હેતવઃ ..૪૯..
બુદ્ધિ-યુક્તઃ જહાતિ ઇહ ઉભે સુકૃત-દુષ્કૃતે .
તસ્માત્ યોગાય યુજ્યસ્વ યોગઃ કર્મસુ કૌશલમ્ ..૫૦..
કર્મજમ્ બુદ્ધિ-યુક્તાઃ હિ ફલમ્ ત્યક્ત્વા મનીષિણઃ .
જન્મ-બન્ધ-વિનિર્મુક્તાઃ પદમ્ ગચ્છન્તિ અનામયમ્ ..૫૧..
યદા તે મોહ-કલિલમ્ બુદ્ધિઃ વ્યતિતરિષ્યતિ .
તદા ગન્તાસિ નિર્વેદમ્ શ્રોતવ્યસ્ય શ્રુતસ્ય ચ ..૫૨..
શ્રુતિ-વિપ્રતિપન્ના તે યદા સ્થાસ્યતિ નિશ્ચલા .
સમાધૌ અચલા બુદ્ધિઃ તદા યોગમ્ અવાપ્સ્યસિ ..૫૩..
અર્જુનઃ ઉવાચ .
સ્થિતપ્રજ્ઞસ્ય કા ભાષા સમાધિસ્થસ્ય કેશવ .
સ્થિતધીઃ કિમ્ પ્રભાષેત કિમ્ આસીત વ્રજેત કિમ્ ..૫૪..
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
પ્રજહાતિ યદા કામાન્ સર્વાન્ પાર્થ મનોગતાન્ .
આત્મનિ એવ આત્મના તુષ્ટઃ સ્થિતપ્રજ્ઞઃ તદા ઉચ્યતે ..૫૫..
દુઃખેષુ અનુદ્વિગ્ન-મનાઃ સુખેષુ વિગત-સ્પૃહઃ .
વીત-રાગ-ભય-ક્રોધઃ સ્થિતધીઃ મુનિઃ ઉચ્યતે ..૫૬..
યઃ સર્વત્ર અનભિસ્નેહઃ તત્ તત્ પ્રાપ્ય શુભ-અશુભમ્ .
ન અભિનન્દતિ ન દ્વેષ્ટિ તસ્ય પ્રજ્ઞા પ્રતિષ્ઠિતા ..૫૭..
યદા સંહરતે ચ અયમ્ કૂર્મઃ અઙ્ગાનિ ઇવ સર્વશઃ .
ઇન્દ્રિયાણિ ઇન્દ્રિય-અર્થેભ્યઃ તસ્ય પ્રજ્ઞા પ્રતિષ્ઠિતા ..૫૮..
વિષયાઃ વિનિવર્તન્તે નિરાહારસ્ય દેહિનઃ .
રસવર્જમ્ રસઃ અપિ અસ્ય પરમ્ દૃષ્ટ્વા નિવર્તતે ..૫૯..
યતતઃ હિ અપિ કૌન્તેય પુરુષસ્ય વિપશ્ચિતઃ .
ઇન્દ્રિયાણિ પ્રમાથીનિ હરન્તિ પ્રસભં મનઃ ..૬૦..
તાનિ સર્વાણિ સંયમ્ય યુક્તઃ આસીત મત્પરઃ .
વશે હિ યસ્ય ઇન્દ્રિયાણિ તસ્ય પ્રજ્ઞા પ્રતિષ્ઠિતા ..૬૧..
ધ્યાયતઃ વિષયાન્ પુંસઃ સઙ્ગઃ તેષુ ઉપજાયતે .
સઙ્ગાત્ સઞ્જાયતે કામઃ કામાત્ ક્રોધઃ અભિજાયતે ..૬૨..
ક્રોધાત્ ભવતિ સમ્મોહઃ સમ્મોહાત્ સ્મૃતિ-વિભ્રમઃ .
સ્મૃતિ-ભ્રંશાત્ બુદ્ધિ-નાશઃ બુદ્ધિ-નાશાત્ પ્રણશ્યતિ ..
રાગ-દ્વેષ-વિમુક્તૈઃ તુ વિષયાન્ ઇન્દ્રિયૈઃ ચરન્ .
આત્મ-વશ્યૈઃ વિધેય-આત્મા પ્રસાદમ્ અધિગચ્છતિ ..૬૪..
પ્રસાદે સર્વ-દુઃખાનામ્ હાનિઃ અસ્ય ઉપજાયતે .
પ્રસન્ન-ચેતસઃ હિ આશુ બુદ્ધિઃ પર્યવતિષ્ઠતે ..૬૫..
ન અસ્તિ બુદ્ધિઃ અયુક્તસ્ય ન ચ અયુક્તસ્ય ભાવના .
ન ચ અભાવયતઃ શાન્તિઃ અશાન્તસ્ય કુતઃ સુખમ્ ..૬૬..
ઇન્દ્રિયાણામ્ હિ ચરતામ્ યત્ મનઃ અનુવિધીયતે .
તત્ અસ્ય હરતિ પ્રજ્ઞામ્ વાયુઃ નાવમ્ ઇવ અમ્ભસિ ..૬૭..
તસ્માત્ યસ્ય મહા-બાહો નિગૃહીતાનિ સર્વશઃ .
ઇન્દ્રિયાણિ ઇન્દ્રિય-અર્થેભ્યઃ તસ્ય પ્રજ્ઞા પ્રતિષ્ઠિતા ..૬૮..
યા નિશા સર્વ-ભૂતાનામ્ તસ્યામ્ જાગર્તિ સંયમી .
યસ્યામ્ જાગ્રતિ ભૂતાનિ સા નિશા પશ્યતઃ મુનેઃ ..૬૯..
આપૂર્યમાણમ્ અચલ-પ્રતિષ્ઠમ્ સમુદ્રમ્ આપઃ પ્રવિશન્તિ યદ્વત્ .
તદ્વત્કામાઃ યમ્ પ્રવિશન્તિ સર્વે સઃ શાન્તિમ્આપ્નોતિ ન કામકામી ..૭૦..
વિહાય કામાન્ યઃ સર્વાન્ પુમાન્ ચરતિ નિઃસ્પૃહઃ .
નિર્મમઃ નિરહઙ્કારઃ સઃ શાન્તિમ્ અધિગચ્છતિ ..૭૧..
એષા બ્રાહ્મી સ્થિતિઃ પાર્થ ન એનામ્ પ્રાપ્ય વિમુહ્યતિ .
સ્થિત્વા અસ્યામ્ અન્તકાલે અપિ બ્રહ્મ-નિર્વાણમ્ ઋચ્છતિ ..૭૨..

ૐ તત્ સત્ ઇતિ શ્રીમત્ ભગવત્ ગીતાસુ ઉપનિષત્સુ
બ્રહ્મ-વિદ્યાયામ્ યોગ-શાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણ-અર્જુન-સંવાદે સાઙ્ખ્ય-યોગઃ નામ દ્વિતીયઃ અધ્યાયઃ
હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્

અધ્યાયઃ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧૦ ૧૧ ૧૨ ૧૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ ૧૭ ૧૮

અથ તૃતીયઃ અધ્યાયઃ . કર્મ-યોગઃ .
અર્જુનઃ ઉવાચ .
જ્યાયસી ચેત્ કર્મણઃ તે મતા બુદ્ધિઃ જનાર્દન .
તત્ કિમ્ કર્મણિ ઘોરે મામ્ નિયોજયસિ કેશવ ..૧..
વ્યામિશ્રેણ ઇવ વાક્યેન બુદ્ધિં મોહયસિ ઇવ મે .
તત્ એકં વદ નિશ્ચિત્ય યેન શ્રેયઃ અહમ્ આપ્નુયામ્ ..૨..
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
લોકે અસ્મિન્ દ્વિવિધા નિષ્ઠા પુરા પ્રોક્તા મયા અનઘ .
જ્ઞાન-યોગેન સાઙ્ખ્યાનામ્ કર્મ-યોગેન યોગિનામ્ ..૩..
ન કર્મણામ્ અનારમ્ભાત્ નૈષ્કર્મ્યં પુરુષઃ અશ્નુતે .
ન ચ સંન્યસનાત્ એવ સિદ્ધિમ્ સમધિગચ્છતિ ..૪..
ન હિ કશ્ચિત્ ક્ષણમ્ અપિ જાતુ તિષ્ઠતિ અકર્મકૃત્ .
કાર્યતે હિ અવશઃ કર્મ સર્વઃ પ્રકૃતિજૈઃ ગુણૈઃ ..૫..
કર્મ-ઇન્દ્રિયાણિ સંયમ્ય યઃ આસ્તે મનસા સ્મરન્ .
ઇન્દ્રિયાર્થાન્ વિમૂઢાત્મા મિથ્યાચારઃ સઃ ઉચ્યતે ..૬..
યઃ તુ ઇન્દ્રિયાણિ મનસા નિયમ્ય આરભતે અર્જુન .
કર્મ-ઇન્દ્રિયૈઃ કર્મ-યોગમ્ અસક્તઃ સઃ વિશિષ્યતે ..૭..
નિયતમ્ કુરુ કર્મ ત્વં કર્મ જ્યાયઃ હિ અકર્મણઃ .
શરીર-યાત્રા અપિ ચ તે ન પ્રસિદ્ધ્યેત્ અકર્મણઃ ..૮..
યજ્ઞાર્થાત્ કર્મણઃ અન્યત્ર લોકઃ અયમ્ કર્મ-બન્ધનઃ .
તત્ અર્થમ્ કર્મ કૌન્તેય મુક્ત-સઙ્ગઃ સમાચર ..૯..
સહ-યજ્ઞાઃ પ્રજાઃ સૃષ્ટ્વા પુરા ઉવાચ પ્રજાપતિઃ .
અનેન પ્રસવિષ્યધ્વમ્ એષઃ વઃ અસ્તુ ઇષ્ટ-કામધુક્ ..૧૦..
દેવાન્ ભાવયત અનેન તે દેવાઃ ભાવયન્તુ વઃ .
પરસ્પરં ભાવયન્તઃ શ્રેયઃ પરમ્ અવાપ્સ્યથ ..૧૧..
ઇષ્ટાન્ ભોગાન્ હિ વઃ દેવાઃ દાસ્યન્તે યજ્ઞ-ભાવિતાઃ .
તૈઃ દત્તાન્ અપ્રદાય એભ્યઃ યઃ ભુઙ્ક્તે સ્તેનઃ એવ સઃ ..૧૨..
યજ્ઞ-શિષ્ટ આશિનઃ સન્તઃ મુચ્યન્તે સર્વ-કિલ્બિષૈઃ .
ભુઞ્જતે તે તુ અઘં પાપાઃ યે પચન્તિ આત્મ-કારણાત્ ..૧૩..
અન્નાત્ ભવન્તિ ભૂતાનિ પર્જન્યાત્ અન્ન-સમ્ભવઃ .
યજ્ઞાત્ ભવતિ પર્જન્યઃ યજ્ઞઃ કર્મ-સમુદ્ભવઃ ..૧૪..
કર્મ બ્રહ્મ-ઉદ્ભવં વિદ્ધિ બ્રહ્મ અક્ષર-સમુદ્ભવમ્ .
તસ્માત્ સર્વગતં બ્રહ્મ નિત્યં યજ્ઞે પ્રતિષ્ઠિતમ્ ..૧૫..
એવં પ્રવર્તિતમ્ ચક્રમ્ ન અનુવર્તયતિ ઇહ યઃ .
અઘાયુઃ ઇન્દ્રિય-આરામઃ મોઘમ્ પાર્થ સઃ જીવતિ ..૧૬..
યઃ તુ આત્મ-રતિઃ એવ સ્યાત્ આત્મ-તૃપ્તઃ ચ માનવઃ .
આત્મનિ એવ ચ સન્તુષ્ટઃ તસ્ય કાર્યમ્ ન વિદ્યતે ..૧૭..
ન એવ તસ્ય કૃતેન અર્થઃ ન અકૃતેન ઇહ કશ્ચન .
ન ચ અસ્ય સર્વ-ભૂતેષુ કશ્ચિત્ અર્થ-વ્યપાશ્રયઃ ..૧૮..
તસ્માત્ અસક્તઃ સતતમ્ કાર્યમ્ કર્મ સમાચર .
અસક્તઃ હિ આચરન્ કર્મ પરમ્ આપ્નોતિ પૂરુષઃ ..૧૯..
કર્મણા એવ હિ સંસિદ્ધિમ્ આસ્થિતાઃ જનક-આદયઃ .
લોક-સંગ્રહમ્ એવ અપિ સમ્પશ્યન્ કર્તુમ્ અર્હસિ ..૨૦..
યત્ યત્ આચરતિ શ્રેષ્ઠઃ તત્ તત્ એવ ઇતરઃ જનઃ .
સઃ યત્ પ્રમાણમ્ કુરુતે લોકઃ તત્ અનુવર્તતે ..૨૧..
ન મે પાર્થ અસ્તિ કર્તવ્યમ્ ત્રિષુ લોકેષુ કિઞ્ચન .
ન અનવાપ્તમ્ અવાપ્તવ્યમ્ વર્તે એવ ચ કર્મણિ ..૨૨..
યદિ હિ અહં ન વર્તેયમ્ જાતુ કર્મણિ અતન્દ્રિતઃ .
મમ વર્ત્મ અનુવર્તન્તે મનુષ્યાઃ પાર્થ સર્વશઃ ..૨૩..
ઉત્સીદેયુઃ ઇમે લોકાઃ ન કુર્યામ્ કર્મ ચેત્ અહમ્ .
સઙ્કરસ્ય ચ કર્તા સ્યામ્ ઉપહન્યામ્ ઇમાઃ પ્રજાઃ ..૨૪..
સક્તાઃ કર્મણિ અવિદ્વાંસઃ યથા કુર્વન્તિ ભારત .
કુર્યાત્ વિદ્વાન્ તથા અસક્તઃ ચિકીર્ષુઃ લોક-સંગ્રહમ્ ..૨૫..
ન બુદ્ધિ-ભેદમ્ જનયેત્ અજ્ઞાનામ્ કર્મ-સઙ્ગિનામ્ .
જોષયેત્ સર્વ-કર્માણિ વિદ્વાન્ યુક્તઃ સમાચરન્ ..૨૬..
પ્રકૃતેઃ ક્રિયમાણાનિ ગુણૈઃ કર્માણિ સર્વશઃ .
અહઙ્કાર-વિમૂઢ-આત્મા કર્તા અહમ્ ઇતિ મન્યતે ..૨૭..
તત્ત્વવિત્ તુ મહાબાહો ગુણ-કર્મ-વિભાગયોઃ .
ગુણાઃ ગુણેષુ વર્તન્તે ઇતિ મત્વા ન સજ્જતે ..૨૮..
પ્રકૃતેઃ ગુણ-સમ્મૂઢાઃ સજ્જન્તે ગુણ-કર્મસુ .
તાન્ અકૃત્સ્નવિદઃ મન્દાન્ કૃત્સ્નવિત્ ન વિચાલયેત્ ..૨૯..
મયિ સર્વાણિ કર્માણિ સંન્યસ્ય અધ્યાત્મ-ચેતસા .
નિરાશીઃ નિર્મમઃ ભૂત્વા યુધ્યસ્વ વિગત-જ્વરઃ ..૩૦..
યે મે મતમ્ ઇદમ્ નિત્યમ્ અનુતિષ્ઠન્તિ માનવાઃ .
શ્રદ્ધાવન્તઃ અનસૂયન્તઃ મુચ્યન્તે તે અપિ કર્મભિઃ ..૩૧..
યે તુ એતત્ અભ્યસૂયન્તઃ ન અનુતિષ્ઠન્તિ મે મતમ્ .
સર્વ-જ્ઞાન-વિમૂઢાન્ તાન્ વિદ્ધિ નષ્ટાન્ અચેતસઃ ..૩૨..
સદૃશમ્ ચેષ્ટતે સ્વસ્યાઃ પ્રકૃતેઃ જ્ઞાનવાન્ અપિ .
પ્રકૃતિમ્ યાન્તિ ભૂતાનિ નિગ્રહઃ કિમ્ કરિષ્યતિ ..૩૩..
ઇન્દ્રિયસ્ય ઇન્દ્રિયસ્ય-અર્થે રાગ-દ્વેષૌ વ્યવસ્થિતૌ .
તયોઃ ન વશમ્ આગચ્છેત્ તૌ હિ અસ્ય પરિપન્થિનૌ ..૩૪..
શ્રેયાન્ સ્વધર્મઃ વિગુણઃ પરધર્માત્ સ્વનુષ્ઠિતાત્ .
સ્વધર્મે નિધનમ્ શ્રેયઃ પરધર્મઃ ભય-આવહઃ ..૩૫..
અર્જુનઃ ઉવાચ .
અથ કેન પ્રયુક્તઃ અયં પાપમ્ ચરતિ પૂરુષઃ .
અનિચ્છન્ અપિ વાર્ષ્ણેય બલાત્ ઇવ નિયોજિતઃ ..૩૬..
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
કામઃ એષઃ ક્રોધઃ એષઃ રજઃ ગુણ-સમુદ્ભવઃ .
મહા-અશનઃ મહા-પાપ્મા વિદ્ધિ એનમ્ ઇહ વૈરિણમ્ ..૩૭..
ધૂમેન આવ્રિયતે વહ્નિઃ યથા આદર્શઃ મલેન ચ .
યથા ઉલ્બેન આવૃતઃ ગર્ભઃ તથા તેન ઇદમ્ આવૃતમ્ ..૩૮..
આવૃતમ્ જ્ઞાનમ્ એતેન જ્ઞાનિનઃ નિત્યવૈરિણા .
કામરૂપેણ કૌન્તેય દુષ્પૂરેણ અનલેન ચ ..૩૯..
ઇન્દ્રિયાણિ મનઃ બુદ્ધિઃ અસ્ય અધિષ્ઠાનમ્ ઉચ્યતે .
એતૈઃ વિમોહયતિ એષઃ જ્ઞાનમ્ આવૃત્ય દેહિનમ્ ..૪૦..
તસ્માત્ ત્વમ્ ઇન્દ્રિયાણિ આદૌ નિયમ્ય ભરતર્ષભ .
પાપ્માનમ્ પ્રજહિ હિ એનં જ્ઞાન-વિજ્ઞાન-નાશનમ્ ..૪૧..
ઇન્દ્રિયાણિ પરાણિ આહુઃ ઇન્દ્રિયેભ્યઃ પરમ્ મનઃ .
મનસઃ તુ પરા બુદ્ધિઃ યઃ બુદ્ધેઃ પરતઃ તુ સઃ ..૪૨..
એવમ્ બુદ્ધેઃ પરમ્ બુદ્ધ્વા સંસ્તભ્ય આત્માનમ્ આત્મના .
જહિ શત્રુમ્ મહાબાહો કામ-રૂપમ્ દુરાસદમ્ ..૪૩..

ૐ તત્ સત્ ઇતિ શ્રીમત્ ભગવત્ ગીતાસુ ઉપનિષત્સુ
બ્રહ્મ-વિદ્યાયામ્ યોગ-શાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણ-અર્જુન-સંવાદે કર્મ-યોગઃ નામ તૃતીયઃ અધ્યાયઃ
હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્

અધ્યાયઃ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧૦ ૧૧ ૧૨ ૧૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ ૧૭ ૧૮

અથ ચતુર્થ અધ્યાયઃ . જ્ઞાન-કર્મ-સંન્યાસ-યોગઃ .
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
ઇમમ્ વિવસ્વતે યોગમ્ પ્રોક્તવાન્ અહમ્ અવ્યયમ્ .
વિવસ્વાન્ મનવે પ્રાહ મનુઃ ઇક્ષ્વાકવે અબ્રવીત્ ..૧..
એવમ્ પરમ્પરા-પ્રાપ્તમ્ ઇમમ્ રાજર્ષયઃ વિદુઃ .
સઃ કાલેન ઇહ મહતા યોગઃ નષ્ટઃ પરન્તપ ..૨..
સઃ એવ અયમ્ મયા તે અદ્ય યોગઃ પ્રોક્તઃ પુરાતનઃ .
ભક્તઃ અસિ મે સખા ચ ઇતિ રહસ્યમ્ હિ એતત્ ઉત્તમમ્ ..૩..
અર્જુનઃ ઉવાચ .
અપરમ્ ભવતઃ જન્મ પરમ્ જન્મ વિવસ્વતઃ .
કથમ્ એતત્ વિજાનીયામ્ ત્વમ્ આદૌ પ્રોક્તવાન્ ઇતિ ..૪..
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
બહૂનિ મે વ્યતીતાનિ જન્માનિ તવ ચ અર્જુન .
તાનિ અહમ્ વેદ સર્વાણિ ન ત્વમ્ વેત્થ પરન્તપ ..૫..
અજઃ અપિ સન્ અવ્યય-આત્મા ભૂતાનામ્ ઈશ્વરઃ અપિ સન્ .
પ્રકૃતિમ્ સ્વામ્ અધિષ્ઠાય સમ્ભવામિ આત્મ-માયયા ..૬..
યદા યદા હિ ધર્મસ્ય ગ્લાનિઃ ભવતિ ભારત .
અભ્યુત્થાનમ્ અધર્મસ્ય તદા આત્માનમ્ સૃજામિ અહમ્ ..૭..
પરિત્રાણાય સાધૂનામ્ વિનાશાય ચ દુષ્કૃતામ્ .
ધર્મ-સંસ્થાપન-અર્થાય સમ્ભવામિ યુગે યુગે ..૮..
જન્મ કર્મ ચ મે દિવ્યમ્ એવમ્ યઃ વેત્તિ તત્ત્વતઃ .
ત્યક્ત્વા દેહમ્ પુનઃ જન્મ ન એતિ મામ્ એતિ સઃ અર્જુન ..૯..
વીત-રાગ-ભય-ક્રોધાઃ મન્મયાઃ મામ્ ઉપાશ્રિતાઃ .
બહવઃ જ્ઞાન-તપસા પૂતાઃ મદ્ભાવમ્ આગતાઃ ..૧૦..
યે યથા મામ્ પ્રપદ્યન્તે તાન્ તથા એવ ભજામિ અહમ્ .
મમ વર્ત્મ અનુવર્તન્તે મનુષ્યાઃ પાર્થ સર્વશઃ ..૧૧..
કાઙ્ક્ષન્તઃ કર્મણામ્ સિદ્ધિમ્ યજન્તે ઇહ દેવતાઃ .
ક્ષિપ્રમ્ હિ માનુષે લોકે સિદ્ધિઃ ભવતિ કર્મજા ..૧૨..
ચાતુર્વર્ણ્યમ્ મયા સૃષ્ટમ્ ગુણ-કર્મ-વિભાગશઃ .
તસ્ય કર્તારમ્ અપિ મામ્ વિદ્ધિ અકર્તારમ્ અવ્યયમ્ ..૧૩..
ન મામ્ કર્માણિ લિમ્પન્તિ ન મે કર્મ-ફલે સ્પૃહા .
ઇતિ મામ્ યઃ અભિજાનાતિ કર્મભિઃ ન સ બધ્યતે ..૧૪..
એવમ્ જ્ઞાત્વા કૃતમ્ કર્મ પૂર્વૈઃ અપિ મુમુક્ષુભિઃ .
કુરુ કર્મ એવ તસ્માત્ ત્વમ્ પૂર્વૈઃ પૂર્વતરમ્ કૃતમ્ ..૧૫..
કિમ્ કર્મ કિમ્ અકર્મ ઇતિ કવયઃ અપિ અત્ર મોહિતાઃ .
તત્ તે કર્મ પ્રવક્ષ્યામિ યત્ જ્ઞાત્વા મોક્ષ્યસે અશુભાત્ ..૧૬..
કર્મણઃ હિ અપિ બોદ્ધવ્યમ્ બોદ્ધવ્યમ્ ચ વિકર્મણઃ .
અકર્મણઃ ચ બોદ્ધવ્યમ્ ગહના કર્મણઃ ગતિઃ ..૧૭..
કર્મણિ અકર્મ યઃ પશ્યેત્ અકર્મણિ ચ કર્મ યઃ .
સઃ બુદ્ધિમાન્ મનુષ્યેષુ સઃ યુક્તઃ કૃત્સ્ન-કર્મ-કૃત્ ..૧૮..
યસ્ય સર્વે સમારમ્ભાઃ કામ-સઙ્કલ્પ-વર્જિતાઃ .
જ્ઞાન-અગ્નિ-દગ્ધ-કર્માણમ્ તમ્ આહુઃ પણ્ડિતમ્ બુધાઃ ..૧૯..
ત્યક્ત્વા કર્મ-ફલ-આસઙ્ગમ્ નિત્ય-તૃપ્તઃ નિરાશ્રયઃ .
કર્મણિ અભિપ્રવૃત્તઃ અપિ ન એવ કિઞ્ચિત્ કરોતિ સઃ ..૨૦..
નિરાશીઃ યત-ચિત્ત-આત્મા ત્યક્ત-સર્વ-પરિગ્રહઃ .
શારીરમ્ કેવલમ્ કર્મ કુર્વન્ ન આપ્નોતિ કિલ્બિષમ્ ..૨૧..
યદૃચ્છા-લાભ-સન્તુષ્ટઃ દ્વન્દ્વ-અતીતઃ વિમત્સરઃ .
સમઃ સિદ્ધૌ અસિદ્ધૌ ચ કૃત્વા અપિ ન નિબધ્યતે ..૨૨..
ગત-સઙ્ગસ્ય મુક્તસ્ય જ્ઞાન-અવસ્થિત-ચેતસઃ .
યજ્ઞાય આચરતઃ કર્મ સમગ્રમ્ પ્રવિલીયતે ..૨૩..
બ્રહ્મ-અર્પણં બ્રહ્મ હવિઃ બ્રહ્મ-અગ્નૌ બ્રહ્મણા હુતમ્ .
બ્રહ્મ એવ તેન ગન્તવ્યમ્ બ્રહ્મ-કર્મ-સમાધિના ..૨૪..
દૈવમ્ એવ અપરે યજ્ઞમ્ યોગિનઃ પર્યુપાસતે .
બ્રહ્મ-અગ્નૌ અપરે યજ્ઞં યજ્ઞેન એવ ઉપજુહ્વતિ ..૨૫..
શ્રોત્ર-આદીનિ ઇન્દ્રિયાણિ અન્યે સંયમ-અગ્નિષુ જુહ્વતિ .
શબ્દ-આદીન્ વિષયાન્ અન્યે ઇન્દ્રિય-અગ્નિષુ જુહ્વતિ ..૨૬..
સર્વાણિ ઇન્દ્રિય-કર્માણિ પ્રાણ-કર્માણિ ચ અપરે .
આત્મ-સંયમ-યોગ-અગ્નૌ જુહ્વતિ જ્ઞાન-દીપિતે ..૨૭..
દ્રવ્ય-યજ્ઞાઃ તપો-યજ્ઞાઃ યોગ-યજ્ઞાઃ તથા અપરે .
સ્વાધ્યાય-જ્ઞાન-યજ્ઞાઃ ચ યતયઃ સંશિતવ્રતાઃ ..૨૮..
અપાને જુહ્વતિ પ્રાણમ્ પ્રાણે અપાનમ્ તથા અપરે .
પ્રાણ-અપાન-ગતી રુદ્ધ્વા પ્રાણાયામ-પરાયણાઃ ..૨૯..
અપરે નિયત-આહારાઃ પ્રાણાન્ પ્રાણેષુ જુહ્વતિ .
સર્વે અપિ એતે યજ્ઞવિદઃ યજ્ઞ-ક્ષપિત-કલ્મષાઃ ..૩૦..
યજ્ઞ-શિષ્ટ-અમૃત-ભુજઃ યાન્તિ બ્રહ્મ સનાતનમ્ .
નાયમ્ લોકઃ અસ્તિ અયજ્ઞસ્ય કુતઃ અન્યઃ કુરુસત્તમ ..૩૧..
એવમ્ બહુવિધાઃ યજ્ઞાઃ વિતતાઃ બ્રહ્મણઃ મુખે .
કર્મજાન્ વિદ્ધિ તાન્ સર્વાન્ એવમ્ જ્ઞાત્વા વિમોક્ષ્યસે ..૩૨..
શ્રેયાન્ દ્રવ્યમયાત્ યજ્ઞાત્ જ્ઞાન-યજ્ઞઃ પરન્તપ .
સર્વમ્ કર્મ-અખિલમ્ પાર્થ જ્ઞાને પરિસમાપ્યતે ..૩૩..
તત્ વિદ્ધિ પ્રણિપાતેન પરિપ્રશ્નેન સેવયા .
ઉપદેક્ષ્યન્તિ તે જ્ઞાનમ્ જ્ઞાનિનઃ તત્ત્વ-દર્શિનઃ ..૩૪..
યત્ જ્ઞાત્વા ન પુનઃ મોહમ્ એવમ્ યાસ્યસિ પાણ્ડવ .
યેન ભૂતાનિ અશેષેણ દ્રક્ષ્યસિ આત્મનિ અથો મયિ ..૩૫..
અપિ ચેત્ અસિ પાપેભ્યઃ સર્વેભ્યઃ પાપ-કૃત્તમઃ .
સર્વમ્ જ્ઞાન-પ્લવેન એવ વૃજિનમ્ સન્તરિષ્યસિ ..૩૬..
યથા એધાંસિ સમિદ્ધઃ અગ્નિઃ ભસ્મસાત્ કુરુતે અર્જુન .
જ્ઞાન-અગ્નિઃ સર્વ-કર્માણિ ભસ્મસાત્ કુરુતે તથા ..૩૭..
ન હિ જ્ઞાનેન સદૃશમ્ પવિત્રમ્ ઇહ વિદ્યતે .
તત્ સ્વયં યોગ-સંસિદ્ધઃ કાલેન આત્મનિ વિન્દતિ ..૩૮..
શ્રદ્ધાવાન્ લભતે જ્ઞાનમ્ તત્પરઃ સંયત-ઇન્દ્રિયઃ .
જ્ઞાનમ્ લબ્ધ્વા પરામ્ શાન્તિમ્ અચિરેણાધિગચ્છતિ ..૩૯..
અજ્ઞઃ ચ અશ્રદ્દધાનઃ ચ સંશય-આત્મા વિનશ્યતિ .
ન અયં લોકઃ અસ્તિ ન પરઃ ન સુખં સંશયાત્મનઃ ..૪૦..
યોગ-સંન્યસ્તકર્માણં જ્ઞાનસઞ્છિન્નસંશયમ્ .
આત્મવન્તં ન કર્માણિ નિબધ્નન્તિ ધનઞ્જય ..૪૧..
તસ્માત્ અજ્ઞાન-સમ્ભૂતમ્ હૃત્સ્થમ્ જ્ઞાન-અસિના-આત્મનઃ .
છિત્ત્વા એનમ્ સંશયમ્ યોગમ્ આતિષ્ઠ ઉત્તિષ્ઠ ભારત ..૪૨..

ૐ તત્ સત્ ઇતિ શ્રીમત્ ભગવત્ ગીતાસુ ઉપનિષત્સુ
બ્રહ્મ-વિદ્યાયામ્ યોગ-શાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણ-અર્જુન-સંવાદે જ્ઞાન-કર્મ-સંન્યાસ-યોગઃ નામ ચતુર્થ અધ્યાયઃ
હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્

અધ્યાયઃ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧૦ ૧૧ ૧૨ ૧૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ ૧૭ ૧૮

અથ પઞ્ચમઃ અધ્યાયઃ . સંન્યાસ-યોગઃ .
અર્જુનઃ ઉવાચ .
સંન્યાસમ્ કર્મણામ્ કૃષ્ણ પુનઃ યોગમ્ ચ શંસસિ .
યત્ શ્રેયઃ એતયોઃ એકમ્ તત્ મે બ્રૂહિ સુનિશ્ચિતમ્ ..૧..
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
સંન્યાસઃ કર્મ-યોગઃ ચ નિઃશ્રેયસકરૌ ઉભૌ .
તયોઃ તુ કર્મ-સંન્યાસાત્ કર્મ-યોગઃ વિશિષ્યતે ..૨..
જ્ઞેયઃ સઃ નિત્ય-સંન્યાસી યઃ ન દ્વેષ્ટિ ન કાઙ્ક્ષતિ .
નિર્દ્વન્દ્વઃ હિ મહાબાહો સુખમ્ બન્ધાત્ પ્રમુચ્યતે ..૩..
સાઙ્ખ્ય-યોગૌ પૃથક્ બાલાઃ પ્રવદન્તિ ન પણ્ડિતાઃ .
એકમ્ અપિ આસ્થિતઃ સમ્યક્ ઉભયોઃ વિન્દતે ફલમ્ ..૪..
યત્ સાઙ્ખ્યૈઃ પ્રાપ્યતે સ્થાનમ્ તત્ યોગૈઃ અપિ ગમ્યતે .
એકમ્ સાઙ્ખ્યમ્ ચ યોગમ્ ચ યઃ પશ્યતિ સ પશ્યતિ ..૫..
સંન્યાસઃ તુ મહાબાહો દુઃખમ્ આપ્તુમ્ અયોગતઃ .
યોગ-યુક્તઃ મુનિઃ બ્રહ્મ નચિરેણ અધિગચ્છતિ ..૬..
યોગ-યુક્તઃ વિશુદ્ધ-આત્મા વિજિત-આત્મા જિત-ઇન્દ્રિયઃ .
સર્વ-ભૂત-આત્મ-ભૂત-આત્મા કુર્વન્ અપિ ન લિપ્યતે ..૭..
ન એવ કિઞ્ચિત્ કરોમિ ઇતિ યુક્તઃ મન્યેત તત્ત્વવિત્ .
પશ્યન્ શૃણ્વન્ સ્પૃશન્ જિઘ્રન્ અશ્નન્ ગચ્છન્ સ્વપઞ્ શ્વસન્ ..૮..
પ્રલપન્ વિસૃજન્ ગૃહ્ણન્ ઉન્મિષન્ નિમિષન્ અપિ .
ઇન્દ્રિયાણિ ઇન્દ્રિય-અર્થેષુ વર્તન્તે ઇતિ ધારયન્ ..૯..
બ્રહ્મણિ આધાય કર્માણિ સઙ્ગમ્ ત્યક્ત્વા કરોતિ યઃ .
લિપ્યતે ન સઃ પાપેન પદ્મ-પત્રમ્ ઇવ અમ્ભસા ..૧૦..
કાયેન મનસા બુદ્ધ્યા કેવલૈઃ ઇન્દ્રિયૈઃ અપિ .
યોગિનઃ કર્મ કુર્વન્તિ સઙ્ગમ્ ત્યક્ત્વા આત્મ-શુદ્ધયે ..૧૧..
યુક્તઃ કર્મ-ફલં ત્યક્ત્વા શાન્તિમ્ આપ્નોતિ નૈષ્ઠિકીમ્ .
અયુક્તઃ કામકારેણ ફલે સક્તઃ નિબધ્યતે ..૧૨..
સર્વ-કર્માણિ મનસા સંન્યસ્ય આસ્તે સુખમ્ વશી .
નવ-દ્વારે પુરે દેહી ન એવ કુર્વન્ ન કારયન્ ..૧૩..
ન કર્તૃત્વમ્ ન કર્માણિ લોકસ્ય સૃજતિ પ્રભુઃ .
ન કર્મ-ફલ-સંયોગમ્ સ્વભાવઃ તુ પ્રવર્તતે ..૧૪..
ન આદત્તે કસ્યચિત્ પાપં ન ચ એવ સુકૃતં વિભુઃ .
અજ્ઞાનેન આવૃતમ્ જ્ઞાનમ્ તેન મુહ્યન્તિ જન્તવઃ ..૧૫..
જ્ઞાનેન તુ તત્ અજ્ઞાનમ્ યેષામ્ નાશિતમ્ આત્મનઃ .
તેષામ્ આદિત્યવત્ જ્ઞાનમ્ પ્રકાશયતિ તત્ પરમ્ ..૧૬..
તત્ બુદ્ધયઃ તત્ આત્માનઃ તત્ નિષ્ઠાઃ તત્ પરાયણાઃ .
ગચ્છન્તિ અપુનરાવૃત્તિમ્ જ્ઞાન-નિર્ધૂત-કલ્મષાઃ ..૧૭..
વિદ્યા-વિનય-સમ્પન્ને બ્રાહ્મણે ગવિ હસ્તિનિ .
શુનિ ચ એવ શ્વપાકે ચ પણ્ડિતાઃ સમ-દર્શિનઃ ..૧૮..
ઇહ એવ તૈઃ જિતઃ સર્ગઃ યેષામ્ સામ્યે સ્થિતમ્ મનઃ .
નિર્દોષમ્ હિ સમમ્ બ્રહ્મ તસ્માત્ બ્રહ્મણિ તે સ્થિતાઃ ..૧૯..
ન પ્રહૃષ્યેત્ પ્રિયમ્ પ્રાપ્ય ન ઉદ્વિજેત્ પ્રાપ્ય ચ અપ્રિયમ્ .
સ્થિર-બુદ્ધિઃ અસમ્મૂઢઃ બ્રહ્મવિત્ બ્રહ્મણિ સ્થિતઃ ..૨૦..
બાહ્ય-સ્પર્શેષુ અસક્ત-આત્મા વિન્દતિ આત્મનિ યત્ સુખમ્ .
સઃ બ્રહ્મ-યોગ-યુક્તાત્મા સુખમ્ અક્ષયમ્ અશ્નુતે ..૨૧..
યે હિ સંસ્પર્શજાઃ ભોગાઃ દુઃખ-યોનયઃ એવ તે .
આદિ અન્તવન્તઃ કૌન્તેય ન તેષુ રમતે બુધઃ ..૨૨..
શક્નોતિ ઇહ એવ યઃ સોઢુમ્ પ્રાક્ શરીર-વિમોક્ષણાત્ .
કામ-ક્રોધ-ઉદ્ભવમ્ વેગમ્ સઃ યુક્તઃ સઃ સુખી નરઃ ..૨૩..
યઃ અન્તઃ-સુખઃ અન્તર-આરામઃ તથા અન્તર્-જ્યોતિઃ એવ યઃ .
સઃ યોગી બ્રહ્મ-નિર્વાણમ્ બ્રહ્મ-ભૂતઃ અધિગચ્છતિ ..૨૪..
લભન્તે બ્રહ્મ-નિર્વાણમ્ ઋષયઃ ક્ષીણ-કલ્મષાઃ .
છિન્ન-દ્વૈધાઃ યત-આત્માનઃ સર્વ-ભૂતહિતે રતાઃ ..૨૫..
કામ-ક્રોધ-વિયુક્તાનામ્ યતીનામ્ યત-ચેતસામ્ .
અભિતઃ બ્રહ્મ-નિર્વાણં વર્તતે વિદિત-આત્મનામ્ ..૨૬..
સ્પર્શાન્ કૃત્વા બહિઃ બાહ્યાન્ ચક્ષુઃ ચ એવ અન્તરે ભ્રુવોઃ .
પ્રાણ-અપાનૌ સમૌ કૃત્વા નાસ-અભ્યન્તર-ચારિણૌ ..૨૭..
યત-ઇન્દ્રિય-મનઃ બુદ્ધિઃ મુનિઃ મોક્ષ-પરાયણઃ .
વિગત-ઇચ્છા-ભય-ક્રોધઃ યઃ સદા મુક્તઃ એવ સઃ ..૨૮..
ભોક્તારમ્ યજ્ઞ-તપસામ્ સર્વ-લોક-મહેશ્વરમ્ .
સુહૃદમ્ સર્વ-ભૂતાનામ્ જ્ઞાત્વા માં શાન્તિમ્ ઋચ્છતિ ..૨૯..

ૐ તત્ સત્ ઇતિ શ્રીમત્ ભગવત્ ગીતાસુ ઉપનિષત્સુ
બ્રહ્મ-વિદ્યાયામ્ યોગ-શાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણ-અર્જુન-સંવાદે સંન્યાસ-યોગઃ નામ પઞ્ચમઃ અધ્યાયઃ
હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્

અધ્યાયઃ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧૦ ૧૧ ૧૨ ૧૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ ૧૭ ૧૮

અથ ષષ્ઠઃ અધ્યાયઃ . આત્મ-સંયમ-યોગઃ .
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
અનાશ્રિતઃ કર્મ-ફલમ્ કાર્યમ્ કર્મ કરોતિ યઃ .
સઃ સંન્યાસી ચ યોગી ચ ન નિરગ્નિઃ ન ચ અક્રિયઃ ..૧..
યમ્ સંન્યાસમ્ ઇતિ પ્રાહુઃ યોગમ્ તમ્ વિદ્ધિ પાણ્ડવ .
ન હિ અસંન્યસ્ત-સઙ્કલ્પઃ યોગી ભવતિ કશ્ચન ..૨..
આરુરુક્ષોઃ મુનેઃ યોગમ્ કર્મ કારણમ્ ઉચ્યતે .
યોગ-આરૂઢસ્ય તસ્ય એવ શમઃ કારણમ્ ઉચ્યતે ..૩..
યદા હિ ન ઇન્દ્રિય-અર્થેષુ ન કર્મસુ અનુષજ્જતે .
સર્વ-સઙ્કલ્પ-સંન્યાસી યોગ-આરૂઢઃ તદા ઉચ્યતે ..૪..
ઉદ્ધરેત્ આત્મના આત્માનમ્ ન આત્માનમ્ અવસાદયેત્ .
આત્મા એવ હિ આત્મનઃ બન્ધુઃ આત્મા એવ રિપુઃ આત્મનઃ ..૫..
બન્ધુઃ આત્મા આત્મનઃ તસ્ય યેન આત્મા એવ આત્મના જિતઃ .
અનાત્મનઃ તુ શત્રુત્વે વર્તેત આત્મા એવ શત્રુવત્ ..૬..
જિત-આત્મનઃ પ્રશાન્તસ્ય પરમાત્મા સમાહિતઃ .
શીત-ઉષ્ણ-સુખ-દુઃખેષુ તથા માન-અપમાનયોઃ ..૭..
જ્ઞાન-વિજ્ઞાન-તૃપ્ત-આત્મા કૂટસ્થઃ વિજિત-ઇન્દ્રિયઃ .
યુક્તઃ ઇતિ ઉચ્યતે યોગી સમ-લોષ્ટ-અશ્મ-કાઞ્ચનઃ ..૮..
સુહૃત્ મિત્ર-અરિ-ઉદાસીન-મધ્યસ્થ-દ્વેષ્ય-બન્ધુષુ .
સાધુષુ અપિ ચ પાપેષુ સમ-બુદ્ધિઃ વિશિષ્યતે ..૯..
યોગી યુઞ્જીત સતતમ્ આત્માનમ્ રહસિ સ્થિતઃ .
એકાકી યત-ચિત્ત-આત્મા નિરાશીઃ અપરિગ્રહઃ ..૧૦..
શુચૌ દેશે પ્રતિષ્ઠાપ્ય સ્થિરમ્ આસનમ્ આત્મનઃ .
ન અતિ-ઉચ્છ્રિતમ્ ન અતિ-નીચમ્ ચૈલ-અજિન-કુશ-ઉત્તરમ્ ..૧૧..
તત્ર એકાગ્રમ્ મનઃ કૃત્વા યત-ચિત્ત-ઇન્દ્રિય-ક્રિયઃ .
ઉપવિશ્ય આસને યુઞ્જ્યાત્ યોગમ્ આત્મ-વિશુદ્ધયે ..૧૨..
સમમ્ કાય-શિરઃ-ગ્રીવમ્ ધારયન્ અચલમ્ સ્થિરઃ .
સમ્પ્રેક્ષ્ય નાસિક-અગ્રં સ્વમ્ દિશઃ ચ અનવલોકયન્ ..૧૩..
પ્રશાન્ત-આત્મા વિગત-ભીઃ બ્રહ્મચારિ-વ્રતે સ્થિતઃ .
મનઃ સંયમ્ય મત્-ચિત્તઃ યુક્તઃ આસીત મત્-પરઃ ..૧૪..
યુઞ્જન્ એવં સદા આત્માનમ્ યોગી નિયત-માનસઃ .
શાન્તિમ્ નિર્વાણ-પરમામ્ મત્-સંસ્થામ્ અધિગચ્છતિ ..૧૫..
ન અતિ અશ્નતઃ તુ યોગઃ અસ્તિ ન ચ એકાન્તમ્ અનશ્નતઃ .
ન ચ અતિ-સ્વપ્ન-શીલસ્ય જાગ્રતઃ ન એવ ચ અર્જુન ..૧૬..
યુક્ત-આહાર-વિહારસ્ય યુક્ત-ચેષ્ટસ્ય કર્મસુ .
યુક્ત-સ્વપ્ન-અવબોધસ્ય યોગઃ ભવતિ દુઃખહા ..૧૭..
યદા વિનિયતમ્ ચિત્તમ્ આત્મનિ એવ અવતિષ્ઠતે .
નિઃસ્પૃહઃ સર્વ-કામેભ્યઃ યુક્તઃ ઇતિ ઉચ્યતે તદા ..૧૮..
યથા દીપઃ નિવાતસ્થઃ નેઙ્ગતે સોપમા સ્મૃતા .
યોગિનઃ યત-ચિત્તસ્ય યુઞ્જતઃ યોગમ્ આત્મનઃ ..૧૯..
યત્ર ઉપરમતે ચિત્તમ્ નિરુદ્ધમ્ યોગ-સેવયા .
યત્ર ચ એવ આત્મના આત્માનમ્ પશ્યન્ આત્મનિ તુષ્યતિ ..૨૦..
સુખમ્ આત્યન્તિકમ્ યત્ તત્ બુદ્ધિ-ગ્રાહ્યમ્-અતીન્દ્રિયમ્ .
વેત્તિ યત્ર ન ચ એવ અયમ્ સ્થિતઃ ચલતિ તત્ત્વતઃ ..૨૧..
યમ્ લબ્ધ્વા ચ અપરમ્ લાભમ્ મન્યતે ન અધિકમ્ તતઃ .
યસ્મિન્ સ્થિતઃ ન દુઃખેન ગુરુણા અપિ વિચાલ્યતે ..૨૨..
તમ્ વિદ્યાત્ દુઃખ-સંયોગ-વિયોગમ્ યોગ-સંજ્ઞિતમ્ .
સઃ નિશ્ચયેન યોક્તવ્યઃ યોગઃ અનિર્વિણ્ણ-ચેતસા ..૨૩..
સઙ્કલ્પ-પ્રભવાન્ કામાન્ ત્યક્ત્વા સર્વાન્ અશેષતઃ .
મનસા એવ ઇન્દ્રિય-ગ્રામમ્ વિનિયમ્ય સમન્તતઃ ..૨૪..
શનૈઃ શનૈઃ ઉપરમેત્ બુદ્ધ્યા ધૃતિ-ગૃહીતયા .
આત્મ-સંસ્થમ્ મનઃ કૃત્વા ન કિઞ્ચિત્ અપિ ચિન્તયેત્ ..૨૫..
યતઃ યતઃ નિશ્ચરતિ મનઃ ચઞ્ચલમ્ અસ્થિરમ્ .
તતઃ તતઃ નિયમ્ય એતત્ આત્મનિ એવ વશં નયેત્ ..૨૬..
પ્રશાન્ત-મનસમ્ હિ એનમ્ યોગિનમ્ સુખમ્ ઉત્તમમ્ .
ઉપૈતિ શાન્ત-રજસમ્ બ્રહ્મ-ભૂતમ્ અકલ્મષમ્ ..૨૭..
યુઞ્જન્ એવમ્ સદા આત્માનમ્ યોગી વિગત-કલ્મષઃ .
સુખેન બ્રહ્મ-સંસ્પર્શમ્ અત્યન્તમ્ સુખમ્ અશ્નુતે ..૨૮..
સર્વ-ભૂતસ્થમ્ આત્માનમ્ સર્વ-ભૂતાનિ ચ આત્મનિ .
ઈક્ષતે યોગ-યુક્ત-આત્મા સર્વત્ર સમ-દર્શનઃ ..૨૯..
યો મામ્ પશ્યતિ સર્વત્ર સર્વમ્ ચ મયિ પશ્યતિ .
તસ્ય અહં ન પ્રણશ્યામિ સઃ ચ મે ન પ્રણશ્યતિ ..૩૦..
સર્વ-ભૂત-સ્થિતમ્ યઃ મામ્ ભજતિ એકત્વમ્ આસ્થિતઃ .
સર્વથા વર્તમાનઃ અપિ સઃ યોગી મયિ વર્તતે ..૩૧..
આત્મા-ઉપમ્યેન સર્વત્ર સમમ્ પશ્યતિ યઃ અર્જુન .
સુખમ્ વા યદિ વા દુઃખમ્ સઃ યોગી પરમઃ મતઃ ..૩૨..
અર્જુનઃ ઉવાચ .
યઃ અયં યોગઃ ત્વયા પ્રોક્તઃ સામ્યેન મધુસૂદન .
એતસ્ય અહં ન પશ્યામિ ચઞ્ચલત્વાત્ સ્થિતિમ્ સ્થિરામ્ ..૩૩
ચઞ્ચલમ્ હિ મનઃ કૃષ્ણ પ્રમાથિ બલવત્ દૃઢમ્ .
તસ્ય અહમ્ નિગ્રહમ્ મન્યે વાયોઃ ઇવ સુદુષ્કરમ્ ..૩૪..
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
અસંશયમ્ મહાબાહો મનઃ દુર્નિગ્રહમ્ ચલમ્ .
અભ્યાસેન તુ કૌન્તેય વૈરાગ્યેણ ચ ગૃહ્યતે ..૩૫..
અસંયત-આત્મના યોગઃ દુષ્પ્રાપઃ ઇતિ મે મતિઃ .
વશ્ય-આત્મના તુ યતતા શક્યઃ અવાપ્તુમ્ ઉપાયતઃ ..૩૬..
અર્જુનઃ ઉવાચ .
અયતિઃ શ્રદ્ધયા ઉપેતઃ યોગાત્ ચલિત-માનસઃ .
અપ્રાપ્ય યોગ-સંસિદ્ધિમ્ કામ્ ગતિમ્ કૃષ્ણ ગચ્છતિ ..૩૭..
કચ્ચિત્ ન ઉભય-વિભ્રષ્ટઃ છિન્ન-અભ્રમ્ ઇવ નશ્યતિ .
અપ્રતિષ્ઠઃ મહાબાહો વિમૂઢઃ બ્રહ્મણઃ પથિ ..૩૮..
એતત્ મે સંશયમ્ કૃષ્ણ છેત્તુમ્ અર્હસિ અશેષતઃ .
ત્વત્ અન્યઃ સંશયસ્ય અસ્ય છેત્તા ન હિ ઉપપદ્યતે ..૩૯..
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
પાર્થ ન એવ ઇહ ન અમુત્ર વિનાશઃ તસ્ય વિદ્યતે .
ન હિ કલ્યાણ-કૃત્ કશ્ચિત્ દુર્ગતિમ્ તાત ગચ્છતિ ..૪૦..
પ્રાપ્ય પુણ્ય-કૃતામ્ લોકાન્ ઉષિત્વા શાશ્વતીઃ સમાઃ .
શુચીનામ્ શ્રીમતામ્ ગેહે યોગ-ભ્રષ્ટઃ અભિજાયતે ..૪૧..
અથવા યોગિનામ્ એવ કુલે ભવતિ ધીમતામ્ .
એતત્ હિ દુર્લભતરં લોકે જન્મ યત્ ઈદૃશમ્ ..૪૨..
તત્ર તમ્ બુદ્ધિ-સંયોગમ્ લભતે પૌર્વ-દેહિકમ્ .
યતતે ચ તતઃ ભૂયઃ સંસિદ્ધૌ કુરુનન્દન ..૪૩..
પૂર્વ-અભ્યાસેન તેન એવ હ્રિયતે હિ અવશઃ અપિ સઃ .
જિજ્ઞાસુઃ અપિ યોગસ્ય શબ્દ-બ્રહ્મ અતિવર્તતે ..૪૪..
પ્રયત્નાત્ યતમાનઃ તુ યોગી સંશુદ્ધ-કિલ્બિષઃ .
અનેક-જન્મ-સંસિદ્ધઃ તતઃ યાતિ પરામ્ ગતિમ્ ..૪૫..
તપસ્વિભ્યઃ અધિકઃ યોગી જ્ઞાનિભ્યઃ અપિ મતઃ અધિકઃ .
કર્મિભ્યઃ ચ અધિકઃ યોગી તસ્માત્ યોગી ભવ અર્જુન ..૪૬..
યોગિનામ્ અપિ સર્વેષામ્ મત્ ગતેન અન્તર-આત્મના .
શ્રદ્ધાવાન્ ભજતે યઃ મામ્ સઃ મે યુક્તતમઃ મતઃ ..૪૭..

ૐ તત્ સત્ ઇતિ શ્રીમત્ ભગવત્ ગીતાસુ ઉપનિષત્સુ

બ્રહ્મ-વિદ્યાયામ્ યોગ-શાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણ-અર્જુન-સંવાદે આત્મ-સંયમ-યોગઃ નામ ષષ્ઠઃ અધ્યાયઃ
હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્

અધ્યાયઃ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧૦ ૧૧ ૧૨ ૧૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ ૧૭ ૧૮

અથ સપ્તમઃ અધ્યાયઃ . જ્ઞાન-વિજ્ઞાન-યોગઃ .
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
મયિ આસક્ત-મનાઃ પાર્થ યોગમ્ યુઞ્જન્ મત્ આશ્રયઃ .
અસંશયમ્ સમગ્રમ્ મામ્ યથા જ્ઞાસ્યસિ તત્ શૃણુ ..૧..
જ્ઞાનમ્ તે અહમ્ સવિજ્ઞાનમ્ ઇદમ્ વક્ષ્યામિ અશેષતઃ .
યત્ જ્ઞાત્વા ન ઇહ ભૂયઃ અન્યત્ જ્ઞાતવ્યમ્ અવશિષ્યતે ..૨..
મનુષ્યાણામ્ સહસ્રેષુ કશ્ચિત્ યતતિ સિદ્ધયે .
યતતામ્ અપિ સિદ્ધાનામ્ કશ્ચિત્ મામ્ વેત્તિ તત્ત્વતઃ ..૩..
ભૂમિઃ આપઃ અનલઃ વાયુઃ ખમ્ મનઃ બુદ્ધિઃ એવ ચ .
અહંકારઃ ઇતિ ઇયમ્ મે ભિન્ના પ્રકૃતિઃ અષ્ટધા ..૪..
અપરા ઇયમ્ ઇતઃ તુ અન્યામ્ પ્રકૃતિમ્ વિદ્ધિ મે પરામ્ .
જીવ-ભૂતામ્ મહાબાહો યયા ઇદમ્ ધાર્યતે જગત્ ..૫..
એતત્ યોનીનિ ભૂતાનિ સર્વાણિ ઇતિ ઉપધારય .
અહમ્ કૃત્સ્નસ્ય જગતઃ પ્રભવઃ પ્રલયઃ તથા ..૬..
મત્તઃ પરતરં ન અન્યત્ કિઞ્ચિત્ અસ્તિ ધનઞ્જય .
મયિ સર્વમ્ ઇદમ્ પ્રોતમ્ સૂત્રે મણિગણાઃ ઇવ ..૭..
રસઃ અહમ્ અપ્સુ કૌન્તેય પ્રભા અસ્મિ શશિ-સૂર્યયોઃ .
પ્રણવઃ સર્વ-વેદેષુ શબ્દઃ ખે પૌરુષમ્ નૃષુ ..૮..
પુણ્યઃ ગન્ધઃ પૃથિવ્યામ્ ચ તેજઃ ચ અસ્મિ વિભાવસૌ .
જીવનમ્ સર્વ-ભૂતેષુ તપઃ ચ અસ્મિ તપસ્વિષુ ..૯..
બીજમ્ મામ્ સર્વ-ભૂતાનામ્ વિદ્ધિ પાર્થ સનાતનમ્ .
બુદ્ધિઃ બુદ્ધિમતામ્ અસ્મિ તેજઃ તેજસ્વિનામ્ અહમ્ ..૧૦..
બલમ્ બલવતામ્ ચ અહમ્ કામ-રાગ-વિવર્જિતમ્ .
ધર્મ-અવિરુદ્ધઃ ભૂતેષુ કામઃ અસ્મિ ભરતર્ષભ ..૧૧-
યે ચ એવ સાત્ત્વિકાઃ ભાવાઃ રાજસાઃ તામસાઃ ચ યે .
મત્તઃ એવ ઇતિ તાન્ વિદ્ધિ ન તુ અહં તેષુ તે મયિ ..૧૨..
ત્રિભિઃ ગુણમયૈઃ ભાવૈઃ એભિઃ સર્વમ્મ્ ઇદમ્ જગત્ .
મોહિતમ્ ન અભિજાનાતિ મામ્ એભ્યઃ પરમ્ અવ્યયમ્ ..૧૩..
દૈવી હિ એષા ગુણમયી મમ માયા દુરત્યયા .
મામ્ એવ યે પ્રપદ્યન્તે માયામ્ એતામ્ તરન્તિ તે ..૧૪..
ન મામ્ દુષ્કૃતિનઃ મૂઢાઃ પ્રપદ્યન્તે નર-અધમાઃ .
માયયા અપહૃત-જ્ઞાનાઃ આસુરમ્ ભાવમ્ આશ્રિતાઃ ..૧૫..
ચતુઃ-વિધાઃ ભજન્તે મામ્ જનાઃ સુકૃતિનઃ અર્જુન .
આર્તઃ જિજ્ઞાસુઃ અર્થાર્થી જ્ઞાની ચ ભરતર્ષભ ..૧૬..
તેષામ્ જ્ઞાની નિત્ય-યુક્તઃ એક-ભક્તિઃ વિશિષ્યતે .
પ્રિયઃ હિ જ્ઞાનિનઃ અત્યર્થમ્ અહમ્ સઃ ચ મમ પ્રિયઃ ..૧૭..
ઉદારાઃ સર્વે એવ એતે જ્ઞાની તુ આત્મા એવ મે મતમ્ .
આસ્થિતઃ સઃ હિ યુક્ત-આત્મા મામ્ એવ અનુત્તમામ્ ગતિમ્ ..૧૮..
બહૂનામ્ જન્મનામ્ અન્તે જ્ઞાનવાન્ મામ્ પ્રપદ્યતે .
વાસુદેવઃ સર્વમ્ ઇતિ સઃ મહાત્મા સુદુર્લભઃ ..૧૯..
કામૈઃ તૈઃ તૈઃ હૃત-જ્ઞાનાઃ પ્રપદ્યન્તે અન્ય-દેવતાઃ .
તમ્ તમ્ નિયમમ્ આસ્થાય પ્રકૃત્યા નિયતાઃ સ્વયા ..૨૦..
યઃ યઃ યામ્ યામ્ તનુમ્ ભક્તઃ શ્રદ્ધયા અર્ચિતુમ્ ઇચ્છતિ .
તસ્ય તસ્ય અચલામ્ શ્રદ્ધામ્ તામ્ એવ વિદધામિ અહમ્ ..૨૧..
સઃ તયા શ્રદ્ધયા યુક્તઃ તસ્ય અરાધનમ્ ઈહતે .
લભતે ચ તતઃ કામાન્ મયા એવ વિહિતાન્ હિ તાન્ ..૨૨..
અન્તવત્ તુ ફલમ્ તેષામ્ તત્ ભવતિ અલ્પ-મેધસામ્ .
દેવાન્ દેવ-યજઃ યાન્તિ મત્ ભક્તાઃ યાન્તિ મામ્ અપિ ..૨૩..
અવ્યક્તમ્ વ્યક્તિમ્ આપન્નમ્ મન્યન્તે મામ્ અબુદ્ધયઃ .
પરમ્ ભાવમ્ અજાનન્તઃ મમ અવ્યયમ્ અનુત્તમમ્ ..૨૪..
ન અહમ્ પ્રકાશઃ સર્વસ્ય યોગ-માયા-સમાવૃતઃ .
મૂઢઃ અયમ્ ન અભિજાનાતિ લોકઃ મામ્ અજમ્ અવ્યયમ્ ..૨૫..
વેદ અહમ્ સમતીતાનિ વર્તમાનાનિ ચ અર્જુન .
ભવિષ્યાણિ ચ ભૂતાનિ મામ્ તુ વેદ ન કશ્ચન ..૨૬..
ઇચ્છા-દ્વેષ-સમુત્થેન દ્વન્દ્વ-મોહેન ભારત .
સર્વ-ભૂતાનિ સમ્મોહમ્ સર્ગે યાન્તિ પરન્તપ ..૨૭..
યેષામ્ તુ અન્તગતમ્ પાપમ્ જનાનામ્ પુણ્ય-કર્મણામ્ .
તે દ્વન્દ્વ-મોહ-નિર્મુક્તાઃ ભજન્તે મામ્ દૃઢ-વ્રતાઃ ..૨૮..
જરા-મરણ-મોક્ષાય મામ્ આશ્રિત્ય યતન્તિ યે .
તે બ્રહ્મ તત્ વિદુઃ કૃત્સ્નમ્ અધ્યાત્મમ્ કર્મ ચ અખિલમ્ ..૨૯..
સાધિભૂત-અધિદૈવમ્ મામ્ સાધિયજ્ઞમ્ ચ યે વિદુઃ .
પ્રયાણકાલે અપિ ચ માં તે વિદુઃ યુક્ત-ચેતસઃ ..૩૦..

ૐ તત્ સત્ ઇતિ શ્રીમત્ ભગવત્ ગીતાસુ ઉપનિષત્સુ
બ્રહ્મ-વિદ્યાયામ્ યોગ-શાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણ-અર્જુન-સંવાદે જ્ઞાન-વિજ્ઞાન-યોગઃ નામ સપ્તમઃ અધ્યાયઃ
હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્

અધ્યાયઃ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧૦ ૧૧ ૧૨ ૧૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ ૧૭ ૧૮

અથ અષ્ટમઃ અધ્યાયઃ . અક્ષર-બ્રહ્મ-યોગઃ .
અર્જુનઃ ઉવાચ .
કિમ્ તત્ બ્રહ્મ કિમ્ અધ્યાત્મમ્ કિમ્ કર્મ પુરુષોત્તમ .
અધિભૂતમ્ ચ કિમ્ પ્રોક્તમ્ અધિદૈવમ્ કિમ્ ઉચ્યતે ..૧..
અધિયજ્ઞઃ કથમ્ કઃ અત્ર દેહે અસ્મિન્ મધુસૂદન .
પ્રયાણ-કાલે ચ કથમ્ જ્ઞેયઃ અસિ નિયત-આત્મભિઃ ..૨..
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
અક્ષરમ્ બ્રહ્મ પરમમ્ સ્વભાવઃ અધ્યાત્મમ્ ઉચ્યતે .
ભૂત-ભાવ-ઉદ્ભવ-કરઃ વિસર્ગઃ કર્મ-સંજ્ઞિતઃ ..૩..
અધિભૂતમ્ ક્ષરઃ ભાવઃ પુરુષઃ ચ અધિદૈવતમ્ .
અધિયજ્ઞઃ અહમ્ એવ અત્ર દેહે દેહ-ભૃતામ્ વર ..૪..
અન્ત-કાલે ચ મામ્ એવ સ્મરન્ મુક્ત્વા કલેવરમ્ .
યઃ પ્રયાતિ સઃ મત્ ભાવમ્ યાતિ ન અસ્તિ અત્ર સંશયઃ ..૫..
યમ્ યમ્ વા અપિ સ્મરન્ ભાવમ્ ત્યજતિ અન્તે કલેવરમ્ .
તમ્ તમ્ એવ એતિ કૌન્તેય સદા તદ્ત્ ભાવ-ભાવિતઃ ..૬..
તસ્માત્ સર્વેષુ કાલેષુ મામ્ અનુસ્મર યુધ્ય ચ .
મયિ અર્પિત-મનઃ-બુદ્ધિઃ મામ્ એવ એષ્યસિ અસંશયમ્ ..૭..
અભ્યાસ-યોગ-યુક્તેન ચેતસા ન અન્ય-ગામિના .
પરમમ્ પુરુષમ્ દિવ્યમ્ યાતિ પાર્થ અનુચિન્તયન્ ..૮..
કવિમ્ પુરાણમ્ અનુશાસિતારમ્ અણોઃ અણીયાંસમ્ અનુસ્મરેત્ યઃ .
સર્વસ્ય ધાતારમ્ અચિન્ત્ય-રૂપં આદિત્ય-વર્ણમ્ તમસઃ પરસ્તાત્ ..૯..
પ્રયાણ-કાલે મનસા અચલેન ભક્ત્યા યુક્તઃ યોગ-બલેન ચ એવ .
ભ્રુવોઃમધ્યે પ્રાણમ્આવેશ્ય સમ્યક્ સઃ તં પરં પુરુષમ્ ઉપૈતિ દિવ્યમ્..૧૦..
યત્ અક્ષરમ્ વેદ-વિદઃ વદન્તિ વિશન્તિ યત્ યતયઃ વીત-રાગાઃ .
યત્ ઇચ્છન્તઃ બ્રહ્મચર્યમ્ ચરન્તિ તત્ તે પદમ્ સંગ્રહેણ પ્રવક્ષ્યે ..૧૧..
સર્વ-દ્વારાણિ સંયમ્ય મનઃ હૃદિ નિરુધ્ય ચ .
મૂર્ધ્નિ આધાય આત્મનઃ પ્રાણમ્ આસ્થિતઃ યોગ-ધારણામ્ ..૧૨..
ઓમ્ ઇતિ એક-અક્ષરમ્ બ્રહ્મ વ્યાહરન્ મામ્ અનુસ્મરન્ .
યઃ પ્રયાતિ ત્યજન્ દેહમ્ સઃ યાતિ પરમામ્ ગતિમ્ ..૧૩..
અનન્ય-ચેતાઃ સતતમ્ યઃ મામ્ સ્મરતિ નિત્યશઃ .
તસ્ય અહં સુલભઃ પાર્થ નિત્ય-યુક્તસ્ય યોગિનઃ ..૧૪..
મામ્ ઉપેત્ય પુનઃ-જન્મ દુઃખ-આલયમ્ અશાશ્વતમ્ .
ન આપ્નુવન્તિ મહાત્માનઃ સંસિદ્ધિમ્ પરમામ્ ગતાઃ ..૧૫..
આબ્રહ્મ-ભુવનાત્ લોકાઃ પુનઃ-આવર્તિનઃ અર્જુન .
મામ્ ઉપેત્ય તુ કૌન્તેય પુનઃ-જન્મ ન વિદ્યતે ..૧૬..
સહસ્ર-યુગ-પર્યન્તમ્ અહઃ યત્ બ્રહ્મણઃ વિદુઃ .
રાત્રિમ્ યુગ-સહસ્ર-અન્તામ્ તે અહોરાત્ર-વિદઃ જનાઃ ..૧૭..
અવ્યક્તાત્ વ્યક્તયઃ સર્વાઃ પ્રભવન્તિ અહઃ આગમે .
રાત્રિ આગમે પ્રલીયન્તે તત્ર એવ અવ્યક્ત-સંજ્ઞકે ..૧૮..
ભૂત-ગ્રામઃ સઃ એવ અયમ્ ભૂત્વા ભૂત્વા પ્રલીયતે .
રાત્રિ આગમે અવશઃ પાર્થ પ્રભવતિ અહઃ આગમે ..૧૯..
પરઃ તસ્માત્ તુ ભાવઃ અન્યઃ અવ્યક્તઃ અવ્યક્તાત્ સનાતનઃ .
યઃ સઃ સર્વેષુ ભૂતેષુ નશ્યત્સુ ન વિનશ્યતિ ..૨૦..
અવ્યક્તઃ અક્ષરઃ ઇતિ ઉક્તઃ તમ્ આહુઃ પરમામ્ ગતિમ્ .
યમ્ પ્રાપ્ય ન નિવર્તન્તે તત્ ધામ પરમમ્ મમ ..૨૧..
પુરુષઃ સઃ પરઃ પાર્થ ભક્ત્યા લભ્યઃ તુ અનન્યયા .
યસ્ય અન્તઃ-સ્થાનિ ભૂતાનિ યેન સર્વમ્ ઇદમ્ તતમ્ ..૨૨..
યત્ર કાલે તુ અનાવૃત્તિમ્ આવૃત્તિમ્ ચ એવ યોગિનઃ .
પ્રયાતાઃ યાન્તિ તમ્ કાલમ્ વક્ષ્યામિ ભરતર્ષભ ..૨૩..
અગ્નિઃ જ્યોતિઃ અહઃ શુક્લઃ ષણ્માસાઃ ઉત્તર-આયણમ્ .
તત્ર પ્રયાતાઃ ગચ્છન્તિ બ્રહ્મ બ્રહ્મવિદઃ જનાઃ ..૨૪..
ધૂમઃ રાત્રિઃ તથા કૃષ્ણઃ ષણ્માસાઃ દક્ષિણ-આયનમ્ .
તત્ર ચાન્દ્રમસમ્ જ્યોતિઃ યોગી પ્રાપ્ય નિવર્તતે ..૨૫..
શુક્લ-કૃષ્ણે ગતી હિ એતે જગતઃ શાશ્વતે મતે .
એકયા યાતિ અનાવૃત્તિમ્ અન્યયા આવર્તતે પુનઃ ..૨૬..
ન એતે સૃતી પાર્થ જાનન્ યોગી મુહ્યતિ કશ્ચન .
તસ્માત્ સર્વેષુ કાલેષુ યોગ-યુક્તઃ ભવ અર્જુન ..૨૭..
વેદેષુ યજ્ઞેષુ તપઃસુ ચ એવ દાનેષુ યત્ પુણ્ય-ફલમ્ પ્રદિષ્ટમ્ .
અત્યેતિ તત્સર્વમ્ ઇદં વિદિત્વા યોગી પરં સ્થાનમ્ ઉપૈતિ ચ આદ્યમ્..૨૮..

ૐ તત્ સત્ ઇતિ શ્રીમત્ ભગવત્ ગીતાસુ ઉપનિષત્સુ
બ્રહ્મ-વિદ્યાયામ્ યોગ-શાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણ-અર્જુન-સંવાદે અક્ષર-બ્રહ્મ-યોગઃ નામ અષ્ટમઃ અધ્યાયઃ
હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્

અધ્યાયઃ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧૦ ૧૧ ૧૨ ૧૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ ૧૭ ૧૮

અથ નવમઃ અધ્યાયઃ . રાજ-વિદ્યા-રાજ-ગુહ્ય-યોગઃ .
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
ઇદમ્ તુ તે ગુહ્યતમમ્ પ્રવક્ષ્યામિ અનસૂયવે .
જ્ઞાનમ્ વિજ્ઞાન-સહિતમ્ યત્ જ્ઞાત્વા મોક્ષ્યસે અશુભાત્ ..૧..
રાજ-વિદ્યા રાજ-ગુહ્યમ્ પવિત્રમ્મ્ ઇદમ્ ઉત્તમમ્ .
પ્રત્યક્ષ-અવગમમ્ ધર્મ્યમ્ સુસુખમ્ કર્તુમ્ અવ્યયમ્ ..૨..
અશ્રદ્દધાનાઃ પુરુષાઃ ધર્મસ્ય અસ્ય પરન્તપ .
અપ્રાપ્ય મામ્ નિવર્તન્તે મૃત્યુ-સંસાર-વર્ત્મનિ ..૩..
મયા તતમ્ ઇદમ્ સર્વમ્ જગત્ અવ્યક્ત-મૂર્તિના .
મત્-સ્થાનિ સર્વ-ભૂતાનિ ન ચ અહમ્ તેષુ અવસ્થિતઃ ..૪..
ન ચ મત્-સ્થાનિ ભૂતાનિ પશ્ય મે યોગમ્ ઐશ્વરમ્ .
ભૂત-ભૃત્ ન ચ ભૂત-સ્થઃ મમ આત્મા ભૂત-ભાવનઃ ..૫..
યથા આકાશ-સ્થિતઃ નિત્યમ્ વાયુઃ સર્વત્રગઃ મહાન્ .
તથા સર્વાણિ ભૂતાનિ મત્-સ્થાનિ ઇતિ ઉપધારય ..૬..
સર્વ-ભૂતાનિ કૌન્તેય પ્રકૃતિમ્ યાન્તિ મામિકામ્ .
કલ્પ-ક્ષયે પુનઃ તાનિ કલ્પ-આદૌ વિસૃજામિ અહમ્ ..૭..
પ્રકૃતિમ્ સ્વામ્ અવષ્ટભ્ય વિસૃજામિ પુનઃ પુનઃ .
ભૂત-ગ્રામમ્ ઇમમ્ કૃત્સ્નમ્ અવશમ્ પ્રકૃતેઃ વશાત્ ..૮..
ન ચ મામ્ તાનિ કર્માણિ નિબધ્નન્તિ ધનઞ્જય .
ઉદાસીનવત્ આસીનમ્ અસક્તમ્ તેષુ કર્મસુ ..૯..
મયા અધ્યક્ષેણ પ્રકૃતિઃ સૂયતે સચર-અચરમ્ .
હેતુના અનેન કૌન્તેય જગત્ વિપરિવર્તતે ..૧૦..
અવજાનન્તિ મામ્ મૂઢાઃ માનુષીમ્ તનુમ્ આશ્રિતમ્ .
પરમ્ ભાવમ્ અજાનન્તઃ મમ ભૂત-મહેશ્વરમ્ ..૧૧..
મોઘ-આશાઃ મોઘ-કર્માણઃ મોઘ-જ્ઞાનાઃ વિચેતસઃ .
રાક્ષસીમ્ આસુરીમ્ ચ એવ પ્રકૃતિમ્ મોહિનીમ્ શ્રિતાઃ ..૧૨..
મહાત્માનઃ તુ મામ્ પાર્થ દૈવીમ્ પ્રકૃતિમ્ આશ્રિતાઃ .
ભજન્તિ અનન્ય-મનસઃ જ્ઞાત્વા ભૂતાદિમ્ અવ્યયમ્ ..૧૩..
સતતમ્ કીર્તયન્તઃ મામ્ યતન્તઃ ચ દૃઢ-વ્રતાઃ .
નમસ્યન્તઃ ચ મામ્ ભક્ત્યા નિત્ય-યુક્તાઃ ઉપાસતે ..૧૪..
જ્ઞાન-યજ્ઞેન ચ અપિ અન્યે યજન્તઃ મામ્ ઉપાસતે .
એકત્વેન પૃથક્ત્વેન બહુધા વિશ્વતોમુખમ્ ..૧૫.
અહમ્ ક્રતુઃ અહમ્ યજ્ઞઃ સ્વધા અહમ્ અહમ્ ઔષધમ્ .
મન્ત્રઃ અહમ્ અહમ્ એવ આજ્યમ્ અહમ્ અગ્નિઃ અહમ્ હુતમ્ ..૧૬..
પિતા અહમ્ અસ્ય જગતઃ માતા ધાતા પિતામહઃ .
વેદ્યમ્ પવિત્રમ્ ઓંકારઃ ઋક્-સામ યજુઃ એવ ચ ..૧૭..
ગતિઃ ભર્તા પ્રભુઃ સાક્ષી નિવાસઃ શરણમ્ સુહૃત્ .
પ્રભવઃ પ્રલયઃ સ્થાનમ્ નિધાનમ્ બીજમ્ અવ્યયમ્ ..૧૮..
તપામિ અહમ્ અહમ્ વર્ષમ્ નિગૃહ્ણામિ ઉત્સૃજામિ ચ .
અમૃતમ્ ચ એવ મૃત્યુઃ ચ સત્ અસત્ ચ અહમ્ અર્જુન ..૧૯..
ત્રૈ-વિદ્યાઃ મામ્ સોમપાઃ પૂત-પાપાઃ યજ્ઞૈઃ ઇષ્ટ્વા સ્વર્ગતિમ્ પ્રાર્થયન્તે .
તે પુણ્યમ્ આસાદ્ય સુરેન્દ્રલોકં અશ્નન્તિ દિવ્યાન્ દિવિ દેવભોગાન્ ..૨૦..
તે તમ્ ભુક્ત્વા સ્વર્ગ-લોકમ્ વિશાલમ્ ક્ષીણે પુણ્યે મર્ત્ય-લોકમ્ વિશન્તિ .
એવમ્ ત્રયી-ધર્મમ્ અનુપ્રપન્નાઃ ગત-આગતમ્ કામ-કામાઃ લભન્તે ..૨૧..
અનન્યાઃ ચિન્તયન્તઃ મામ્ યે જનાઃ પર્યુપાસતે .
તેષામ્ નિત્ય-અભિયુક્તાનામ્ યોગ-ક્ષેમમ્ વહામિ અહમ્ ..૨૨..
યે અપિ અન્ય-દેવતા-ભક્તાઃ યજન્તે શ્રદ્ધયા અન્વિતાઃ .
તે અપિ મામ્ એવ કૌન્તેય યજન્તિ અવિધિ-પૂર્વકમ્ ..૨૩..
અહમ્ હિ સર્વ-યજ્ઞાનામ્ ભોક્તા ચ પ્રભુઃ એવ ચ .
ન તુ મામ્ અભિજાનન્તિ તત્ત્વેન અતઃ ચ્યવન્તિ તે ..૨૪..
યાન્તિ દેવ-વ્રતાઃ દેવાન્ પિતૄન્ યાન્તિ પિતૃ-વ્રતાઃ .
ભૂતાનિ યાન્તિ ભૂત-ઇજ્યાઃ યાન્તિ મત્ યાજિનઃ અપિ મામ્ ..૨૫..
પત્રમ્ પુષ્પમ્ ફલમ્ તોયમ્ યઃ મે ભક્ત્યા પ્રયચ્છતિ .
તત્ અહમ્ ભક્તિ-ઉપહૃતમ્ અશ્નામિ પ્રયત આત્મનઃ ..૨૬..
યત્ કરોષિ યત્ અશ્નાસિ યત્ જુહોષિ દદાસિ યત્ .
યત્ તપસ્યસિ કૌન્તેય તત્ કુરુષ્વ મત્ અર્પણમ્ ..૨૭..
શુભ-અશુભ-ફલૈઃ એવમ્ મોક્ષ્યસે કર્મ-બન્ધનૈઃ .
સંન્યાસ-યોગ-યુક્ત-આત્મા વિમુક્તઃ મામ્ ઉપૈષ્યસિ ..૨૮..
સમઃ અહમ્ સર્વ-ભૂતેષુ ન મે દ્વેષ્યઃ અસ્તિ ન પ્રિયઃ .
યે ભજન્તિ તુ મામ્ ભક્ત્યા મયિ તે તેષુ ચ અપિ અહમ્ ..૨૯..
અપિ ચેત્ સુ-દુઃ-આચારઃ ભજતે મામ્ અનન્ય-ભાક્ .
સાધુઃ એવ સઃ મન્તવ્યઃ સમ્યક્ વ્યવસિતઃ હિ સઃ ..૩૦..
ક્ષિપ્રમ્ ભવતિ ધર્મ-આત્મા શશ્વત્ શાન્તિમ્ નિગચ્છતિ .
કૌન્તેય પ્રતિજાનીહિ ન મે ભક્તઃ પ્રણશ્યતિ ..૩૧..
મામ્ હિ પાર્થ વ્યપાશ્રિત્ય યે અપિ સ્યુઃ પાપ-યોનયઃ .
સ્ત્રિયઃ વૈશ્યાઃ તથા શૂદ્રાઃ તે અપિ યાન્તિ પરામ્ ગતિમ્ ..૩૨..
કિમ્ પુનઃ બ્રાહ્મણાઃ પુણ્યાઃ ભક્તાઃ રાજર્ષયઃ તથા .
અનિત્યમ્ અસુખમ્ લોકમ્ ઇમમ્ પ્રાપ્ય ભજસ્વ મામ્ ..૩૩..
મત્-મનાઃ ભવ મત્-ભક્તઃ મત્-યાજી મામ્ નમસ્કુરુ .
મામ્ એવ એષ્યસિ યુક્ત્વા એવમ્ આત્માનમ્ મત્-પરાયણઃ ..૩૪..

ૐ તત્ સત્ ઇતિ શ્રીમત્ ભગવત્ ગીતાસુ ઉપનિષત્સુ
બ્રહ્મ-વિદ્યાયામ્ યોગ-શાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણ-અર્જુન-સંવાદે રાજ-વિદ્યા-રાજ-ગુહ્ય-યોગઃ નામ નવમઃ અધ્યાયઃ
હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્

અધ્યાયઃ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧૦ ૧૧ ૧૨ ૧૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ ૧૭ ૧૮

અથ દશમઃ અધ્યાયઃ . વિભૂતિ-યોગઃ .
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
ભૂયઃ એવ મહાબાહો શૃણુ મે પરમમ્ વચઃ .
યત્ તે અહમ્ પ્રીયમાણાય વક્ષ્યામિ હિત-કામ્યયા ..૧..
ન મે વિદુઃ સુર-ગણાઃ પ્રભવમ્ ન મહર્ષયઃ .
અહમ્ આદિઃ હિ દેવાનામ્ મહર્ષીણામ્ ચ સર્વશઃ ..૨..
યઃ મામ્ અજમ્ અનાદિમ્ ચ વેત્તિ લોક-મહેશ્વરમ્ .
અસમ્મૂઢઃ સઃ મર્ત્યેષુ સર્વ-પાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ..૩..
બુદ્ધિઃ જ્ઞાનમ્ અસમ્મોહઃ ક્ષમા સત્યમ્ દમઃ શમઃ .
સુખમ્ દુઃખમ્ ભવઃ અભાવઃ ભયમ્ ચ અભયમ્ એવ ચ ..૪..
અહિંસા સમતા તુષ્ટિઃ તપઃ દાનમ્ યશઃ અયશઃ .
ભવન્તિ ભાવાઃ ભૂતાનામ્ મત્તઃ એવ પૃથક્-વિધાઃ ..૫..
મહર્ષયઃ સપ્ત પૂર્વે ચત્વારઃ મનવઃ તથા .
મત્ ભાવાઃ માનસાઃ જાતાઃ યેષામ્ લોકે ઇમાઃ પ્રજાઃ ..૬..
એતામ્ વિભૂતિમ્ યોગમ્ ચ મમ યઃ વેત્તિ તત્ત્વતઃ .
સઃ અવિકમ્પેન યોગેન યુજ્યતે ન અત્ર સંશયઃ ..૭..
અહમ્ સર્વસ્ય પ્રભવઃ મત્તઃ સર્વમ્ પ્રવર્તતે .
ઇતિ મત્વા ભજન્તે મામ્ બુધાઃ ભાવ-સમન્વિતાઃ ..૮..
મત્ ચિત્તાઃ મત્ ગત-પ્રાણાઃ બોધયન્તઃ પરસ્પરમ્ .
કથયન્તઃ ચ મામ્ નિત્યમ્ તુષ્યન્તિ ચ રમન્તિ ચ ..૯..
તેષામ્ સતત-યુક્તાનામ્ ભજતામ્ પ્રીતિ-પૂર્વકમ્ .
દદામિ બુદ્ધિ-યોગમ્ તમ્ યેન મામ્ ઉપયાન્તિ તે ..૧૦..
તેષામ્ એવ અનુકમ્પાર્થમ્ અહમ્ અજ્ઞાનજમ્ તમઃ .
નાશયામિ આત્મ-ભાવસ્થઃ જ્ઞાન-દીપેન ભાસ્વતા ..૧૧..
અર્જુનઃ ઉવાચ .
પરમ્ બ્રહ્મ પરમ્ ધામ પવિત્રમ્ પરમમ્ ભવાન્ .
પુરુષમ્ શાશ્વતમ્ દિવ્યમ્ આદિદેવમ્ અજમ્ વિભુમ્ ..૧૨..
આહુઃ ત્વામ્ ઋષયઃ સર્વે દેવર્ષિઃ નારદઃ તથા .
અસિતઃ દેવલઃ વ્યાસઃ સ્વયમ્ ચ એવ બ્રવીષિ મે ..૧૩..
સર્વમ્ એતત્ ઋતમ્ મન્યે યત્ મામ્ વદસિ કેશવ .
ન હિ તે ભગવન્ વ્યક્તિમ્ વિદુઃ દેવાઃ ન દાનવાઃ ..૧૪..
સ્વયમ્ એવ આત્મના આત્માનમ્ વેત્થ ત્વમ્ પુરુષોત્તમ .
ભૂત-ભાવન ભૂત-ઈશ દેવ-દેવ જગત્-પતે ..૧૫..
વક્તુમ્ અર્હસિ અશેષેણ દિવ્યાઃ હિ આત્મ-વિભૂતયઃ .
યાભિઃ વિભૂતિભિઃ લોકાન્ ઇમાન્ ત્વમ્ વ્યાપ્ય તિષ્ઠસિ ..૧૬..
કથમ્ વિદ્યામ્ અહમ્ યોગિન્ ત્વામ્ સદા પરિચિન્તયન્ .
કેષુ કેષુ ચ ભાવેષુ ચિન્ત્યઃ અસિ ભગવન્ મયા ..૧૭..
વિસ્તરેણ આત્મનઃ યોગમ્ વિભૂતિમ્ ચ જનાર્દન .
ભૂયઃ કથય તૃપ્તિઃ હિ શૃણ્વતઃ ન અસ્તિ મે અમૃતમ્ ..૧૮..
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
હન્ત તે કથયિષ્યામિ દિવ્યાઃ હિ આત્મ-વિભૂતયઃ .
પ્રાધાન્યતઃ કુરુ-શ્રેષ્ઠ ન અસ્તિ અન્તઃ વિસ્તરસ્ય મે ..૧૯..
અહમ્ આત્મા ગુડાકા-ઈશ સર્વ-ભૂત-આશય-સ્થિતઃ .
અહમ્ આદિઃ ચ મધ્યમ્ ચ ભૂતાનામ્ અન્તઃ એવ ચ ..૨૦..
આદિત્યાનામ્ અહમ્ વિષ્ણુઃ જ્યોતિષામ્ રવિઃ અંશુમાન્ .
મરીચિઃ મરુતામ્ અસ્મિ નક્ષત્રાણામ્ અહમ્ શશી ..૨૧..
વેદાનામ્ સામવેદઃ અસ્મિ દેવાનામ્ અસ્મિ વાસવઃ .
ઇન્દ્રિયાણામ્ મનઃ ચ અસ્મિ ભૂતાનામ્ અસ્મિ ચેતના ..૨૨..
રુદ્રાણામ્ શઙ્કરઃ ચ અસ્મિ વિત્ત-ઈશઃ યક્ષ-રક્ષસામ્ .
વસૂનામ્ પાવકઃ ચ અસ્મિ મેરુઃ શિખરિણામ્ અહમ્ ..૨૩..
પુરોધસામ્ ચ મુખ્યમ્ મામ્ વિદ્ધિ પાર્થ બૃહસ્પતિમ્ .
સેનાનીનામ્ અહમ્ સ્કન્દઃ સરસામ્ અસ્મિ સાગરઃ ..૨૪..
મહર્ષીણામ્ ભૃગુઃ અહમ્ ગિરામ્ અસ્મિ એકમ્ અક્ષરમ્ .
યજ્ઞાનામ્ જપ-યજ્ઞઃ અસ્મિ સ્થાવરાણામ્ હિમાલયઃ ..૨૫..
અશ્વત્થઃ સર્વ-વૃક્ષાણામ્ દેવર્ષીણામ્ ચ નારદઃ .
ગન્ધર્વાણામ્ ચિત્રરથઃ સિદ્ધાનામ્ કપિલઃ મુનિઃ ..૨૬..
ઉચ્ચૈઃશ્રવસમ્ અશ્વાનામ્ વિદ્ધિ મામ્ અમૃત-ઉદ્ભવમ્ .
ઐરાવતમ્ ગજેન્દ્રાણામ્ નરાણામ્ ચ નરાધિપમ્ ..૨૭..
આયુધાનામ્ અહમ્ વજ્રમ્ ધેનૂનામ્ અસ્મિ કામધુક્ .
પ્રજનઃ ચ અસ્મિ કન્દર્પઃ સર્પાણામ્ અસ્મિ વાસુકિઃ ..૨૮..
અનન્તઃ ચ અસ્મિ નાગાનામ્ વરુણઃ યાદસામ્ અહમ્ .
પિતૄણામ્ અર્યમા ચ અસ્મિ યમઃ સંયમતામ્ અહમ્ ..૨૯..
પ્રહ્લાદઃ ચ અસ્મિ દૈત્યાનામ્ કાલઃ કલયતામ્ અહમ્ .
મૃગાણામ્ ચ મૃગેન્દ્રઃ અહમ્ વૈનતેયઃ ચ પક્ષિણામ્ ..૩૦..
પવનઃ પવતામ્ અસ્મિ રામઃ શસ્ત્ર-ભૃતામ્ અહમ્ .
ઝષાણામ્ મકરઃ ચ અસ્મિ સ્રોતસામ્ અસ્મિ જાહ્નવી ..૩૧..
સર્ગાણામ્ આદિઃ અન્તઃ ચ મધ્યમ્ ચ એવ અહમ્ અર્જુન .
અધ્યાત્મ-વિદ્યા વિદ્યાનામ્ વાદઃ પ્રવદતામ્ અહમ્ ..૩૨..
અક્ષરાણામ્ અકારઃ અસ્મિ દ્વન્દ્વઃ સામાસિકસ્ય ચ .
અહમ્ એવ અક્ષયઃ કાલઃ ધાતા અહમ્ વિશ્વતોમુખઃ ..૩૩..
મૃત્યુઃ સર્વ-હરઃ ચ અહમ્ ઉદ્ભવઃ ચ ભવિષ્યતામ્ .
કીર્તિઃ શ્રીઃ વાક્ ચ નારીણામ્ સ્મૃતિઃ મેધા ધૃતિઃ ક્ષમા ..૩૪..
બૃહત્-સામ તથા સામ્નામ્ ગાયત્રી છન્દસામ્ અહમ્ .
માસાનામ્ માર્ગશીર્ષઃ અહમ્ ઋતૂનામ્ કુસુમાકરઃ ..૩૫..
દ્યૂતમ્ છલયતામ્ અસ્મિ તેજઃ તેજસ્વિનામ્ અહમ્ .
જયઃ અસ્મિ વ્યવસાયઃ અસ્મિ સત્ત્વમ્ સત્ત્વવતામ્ અહમ્ ..૩૬..
વૃષ્ણીનામ્ વાસુદેવઃ અસ્મિ પાણ્ડવાનામ્ ધનઞ્જયઃ .
મુનીનામ્ અપિ અહં વ્યાસઃ કવીનામ્ ઉશના કવિઃ ..૩૭..
દણ્ડો દમયતામસ્મિ નીતિરસ્મિ જિગીષતામ્ .
મૌનં ચૈવાસ્મિ ગુહ્યાનાં જ્ઞાનં જ્ઞાનવતામહમ્ ..૩૮..
દણ્ડઃ દમયતામ્ અસ્મિ નીતિઃ અસ્મિ જિગીષતામ્ .
મૌનમ્ ચ એવ અસ્મિ ગુહ્યાનામ્ જ્ઞાનમ્ જ્ઞાનવતામ્ અહમ્ ..૩૮..
યત્ ચ અપિ સર્વ-ભૂતાનામ્ બીજમ્ તત્ અહમ્ અર્જુન .
ન તત્ અસ્તિ વિના યત્ સ્યાત્ મયા ભૂતમ્ ચર-અચરમ્ ..૩૯..
ન અન્તઃ અસ્તિ મમ દિવ્યાનામ્ વિભૂતીનામ્ પરન્તપ .
એષઃ તુ ઉદ્દેશતઃ પ્રોક્તઃ વિભૂતેઃ વિસ્તરઃ મયા ..૪૦..
યત્ યત્ વિભૂતિમત્ સત્ત્વમ્ શ્રીમત્ ઊર્જિતમ્ એવ વા .
તત્ તત્ અવગચ્છ ત્વમ્ મમ તેજઃ અંશ-સમ્ભવમ્ ..૪૧..
અથવા બહુના એતેન કિમ્ જ્ઞાતેન તવ અર્જુન .
વિષ્ટભ્ય અહમ્ ઇદમ્ કૃત્સ્નમ્ એક-અંશેન સ્થિતઃ જગત્ ..૪૨..

ૐ તત્ સત્ ઇતિ શ્રીમત્ ભગવત્ ગીતાસુ ઉપનિષત્સુ
બ્રહ્મ-વિદ્યાયામ્ યોગ-શાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણ-અર્જુન-સંવાદે વિભૂતિ-યોગઃ નામ દશમઃ અધ્યાયઃ
હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્

અધ્યાયઃ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧૦ ૧૧ ૧૨ ૧૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ ૧૭ ૧૮

અથ એકાદશઃ અધ્યાયઃ . વિશ્વ-રૂપ-દર્શન-યોગઃ .
અર્જુનઃ ઉવાચ .
મત્ અનુગ્રહાય પરમમ્ ગુહ્યમ્ અધ્યાત્મ-સંજ્ઞિતમ્ .
યત્ ત્વયા ઉક્તમ્ વચઃ તેન મોહઃ અયમ્ વિગતઃ મમ ..૧..
ભવ અપિ અયૌ હિ ભૂતાનામ્ શ્રુતૌ વિસ્તરશઃ મયા .
ત્વત્તઃ કમલ-પત્ર-અક્ષ માહાત્મ્યમ્ અપિ ચ અવ્યયમ્ ..૨..
એવમ્ એતત્ યથા આત્થ ત્વમ્ આત્માનં પરમેશ્વર .
દ્રષ્ટુમ્ ઇચ્છામિ તે રૂપમ્ ઐશ્વરમ્ પુરુષોત્તમ ..૩..
મન્યસે યદિ તત્ શક્યમ્ મયા દ્રષ્ટુમ્ ઇતિ પ્રભો .
યોગેશ્વર તતઃ મે ત્વમ્ દર્શય આત્માનમ્ અવ્યયમ્ ..૪..
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
પશ્ય મે પાર્થ રૂપાણિ શતશઃ અથ સહસ્રશઃ .
નાના-વિધાનિ દિવ્યાનિ નાના-વર્ણ-આકૃતીનિ ચ ..૫..
પશ્ય આદિત્યાન્ વસૂન્ રુદ્રાન્ અશ્વિનૌ મરુતાઃ તથા .
બહૂનિ અદૃષ્ટ-પૂર્વાણિ પશ્ય આશ્ચર્યાણિ ભારત ..૬..
ઇહ એકસ્થમ્ જગત્ કૃત્સ્નમ્ પશ્ય અદ્ય સચર-અચરમ્ .
મમ દેહે ગુડાકેશ યત્ ચ અન્યત્ દ્રષ્ટુમ્ ઇચ્છસિ ..૭..
ન તુ મામ્ શક્યસે દ્રષ્ટુમ્ અનેન એવ સ્વ-ચક્ષુષા .
દિવ્યમ્ દદામિ તે ચક્ષુઃ પશ્ય મે યોગમ્ ઐશ્વરમ્ ..૮..
સઞ્જયઃ ઉવાચ .
એવમ્ ઉક્ત્વા તતઃ રાજન્ મહા-યોગ-ઈશ્વરઃ હરિઃ .
દર્શયામાસ પાર્થાય પરમમ્ રૂપમ્ ઐશ્વરમ્ ..૯..
અનેક-વક્ત્ર-નયનમ્ અનેક-અદ્ભુત-દર્શનમ્ .
અનેક-દિવ્ય-આભરણમ્ દિવ્ય-અનેક-ઉદ્યત-આયુધમ્ ..૧૦..
દિવ્ય-માલ્ય-અમ્બર-ધરમ્ દિવ્ય-ગન્ધ-અનુલેપનમ્ .
સર્વ-આશ્ચર્યમયમ્ દેવમ્ અનન્તમ્ વિશ્વતોમુખમ્ ..૧૧..
દિવિ સૂર્ય-સહસ્રસ્ય ભવેત્ યુગપત્ ઉત્થિતા .
યદિ ભાઃ સદૃશી સા સ્યાત્ ભાસઃ તસ્ય મહાત્મનઃ ..૧૨..
તત્ર એકસ્થમ્ જગત્ કૃત્સ્નમ્ પ્રવિભક્તમ્ અનેકધા .
અપશ્યત્ દેવ-દેવસ્ય શરીરે પાણ્ડવઃ તદા ..૧૩..
તતઃ સ વિસ્મયાવિષ્ટો હૃષ્ટરોમા ધનઞ્જયઃ .
પ્રણમ્ય શિરસા દેવં કૃતાઞ્જલિરભાષત ..૧૪..
તતઃ સઃ વિસ્મય-આવિષ્ટઃ હૃષ્ટ-રોમા ધનઞ્જયઃ .
પ્રણમ્ય શિરસા દેવમ્ કૃત-અઞ્જલિઃ અભાષત ..૧૪..
અર્જુનઃ ઉવાચ .
પશ્યામિ દેવાન્ તવ દેવ દેહે સર્વાન્ તથા ભૂત-વિશેષ-સઙ્ઘાન્ .
બ્રહ્માણમ્ ઈશમ્ કમલઆસનસ્થં ઋષીન્ ચ સર્વાન્ ઉરગાન્ ચ દિવ્યાન્..૧૫..
અનેક-બાહુ-ઉદર-વક્ત્ર-નેત્રમ્ પશ્યામિ ત્વામ્ સર્વતઃ અનન્ત-રૂપમ્ .
ન અન્તમ્ ન મધ્યં ન પુનઃ તવ આદિમ્ પશ્યામિ વિશ્વેશ્વર વિશ્વરૂપ..૧૬..
કિરીટિનમ્ ગદિનમ્ ચક્રિણમ્ ચ તેજો-રાશિમ્ સર્વતઃ દીપ્તિમન્તમ્ .
પશ્યામિ ત્વાં દુર્નિરીક્ષ્યમ્ સમન્તાત્ દીપ્તઅનલઅર્ક દ્યુતિમ્અપ્રમેયમ્..૧૭..
ત્વમ્ અક્ષરમ્ પરમમ્ વેદિતવ્યમ્ ત્વમ્ અસ્ય વિશ્વસ્ય પરમ્ નિધાનમ્ .
ત્વમ્ અવ્યયઃ શાશ્વત-ધર્મ-ગોપ્તા સનાતનઃ ત્વમ્ પુરુષઃ મતઃ મે ..૧૮..
અનાદિ-મધ્ય-અન્તમ્ અનન્ત-વીર્યમ્ અનન્ત-બાહુમ્ શશિ-સૂર્ય-નેત્રમ્ .
પશ્યામિ ત્વામ્ દીપ્તહુતાશવક્ત્રમ્ સ્વતેજસા વિશ્વમ્ ઇદમ્ તપન્તમ્ ..૧૯..
દ્યાવા-પૃથિવ્યોઃ ઇદમ્ અન્તરમ્ હિ વ્યાપ્તમ્ ત્વયા એકેન દિશઃ ચ સર્વાઃ .
દૃષ્ટ્વાઅદ્ભુતમ્ રૂપમુગ્રં તવ ઇદમ્ લોક-ત્રયમ્ પ્રવ્યથિતમ્ મહાત્મન્..૨૦..
અમી હિ ત્વામ્ સુર-સઙ્ઘાઃ વિશન્તિ કેચિત્ ભીતાઃ પ્રાઞ્જલયઃ ગૃણન્તિ .
સ્વસ્તિ ઇતિ ઉક્ત્વા મહર્ષિ-સિદ્ધ-સઙ્ઘાઃસ્તુવન્તિ ત્વામ્ સ્તુતિભિઃપુષ્કલાભિઃ..૨૧..
રુદ્ર-આદિત્યાઃ વસવઃ યે ચ સાધ્યાઃ વિશ્વે અશ્વિનૌ મરુતઃ ચ ઉષ્મપાઃ ચ .
ગન્ધર્વ-યક્ષ-અસુર-સિદ્ધ-સઙ્ઘાઃ વીક્ષન્તે ત્વામ્ વિસ્મિતાઃ ચ એવ સર્વે..૨૨..
રૂપમ્ મહત્ તે બહુ-વક્ત્ર-નેત્રમ્ મહા-બાહો બહુ-બાહુ-ઊરુ-પાદમ્ .
બહુ-ઉદરમ્ બહુ-દંષ્ટ્રા-કરાલમ્ દૃષ્ટ્વા લોકાઃ પ્રવ્યથિતાઃ તથા અહમ્..૨૩..
નભઃ-સ્પૃશમ્ દીપ્તમ્ અનેક-વર્ણમ્ વ્યાત્ત-આનનમ્ દીપ્ત-વિશાલ-નેત્રમ્ .
દૃષ્ટ્વા હિ ત્વાં પ્રવ્યથિત-અન્તર-આત્મા ધૃતિમ્ ન વિન્દામિ શમમ્ ચ વિષ્ણો..૨૪..
દંષ્ટ્રા-કરાલાનિ ચ તે મુખાનિ દૃષ્ટ્વા એવ કાલ-અનલ-સન્નિભાનિ .
દિશઃ ન જાને ન લભે ચ શર્મ પ્રસીદ દેવેશ જગત્-નિવાસ ..૨૫..
અમી ચ ત્વામ્ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રાઃ સર્વે સહ એવ અવનિપાલ-સઙ્ઘૈઃ .
ભીષ્મઃ દ્રોણઃ સૂત-પુત્રઃ તથા અસૌ સહ અસ્મદીયૈઃ અપિ યોધ-મુખ્યૈઃ..૨૬..
વક્ત્રાણિ તે ત્વરમાણાઃ વિશન્તિ દંષ્ટ્રા-કરાલાનિ ભયાનકાનિ .
કેચિત્ વિલગ્નાઃ દશન-અન્તરેષુ સન્દૃશ્યન્તે ચૂર્ણિતૈઃ ઉત્તમ-અઙ્ગૈઃ ..૨૭..
યથા નદીનામ્ બહવઃ અમ્બુ-વેગાઃ સમુદ્રમ્ એવ અભિમુખાઃ દ્રવન્તિ .
તથા તવ અમી નર-લોક-વીરાઃ વિશન્તિ વક્ત્રાણિ અભિવિજ્વલન્તિ ..૨૮..
યથા પ્રદીપ્તમ્ જ્વલનમ્ પતઙ્ગાઃ વિશન્તિ નાશાય સમૃદ્ધ-વેગાઃ .
તથા એવ નાશાય વિશન્તિ લોકાઃ તવ અપિ વક્ત્રાણિ સમૃદ્ધ-વેગાઃ..૨૯..
લેલિહ્યસે ગ્રસમાનઃ સમન્તાત્ લોકાન્ સમગ્રાન્ વદનૈઃ જ્વલદ્ભિઃ .
તેજોભિઃ આપૂર્ય જગત્ સમગ્રમ્ ભાસઃ તવ ઉગ્રાઃ પ્રતપન્તિ વિષ્ણો ..૩૦..
આખ્યાહિ મે કો ભવાનુગ્રરૂપો નમઃ અસ્તુ તે દેવવર પ્રસીદ .
વિજ્ઞાતુમ્ ઇચ્છામિ ભવન્તમ્ આદ્યમ્ ન હિ પ્રજાનામિ તવ પ્રવૃત્તિમ્ ..૩૧..
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
કાલઃ અસ્મિ લોક-ક્ષય-કૃત્ પ્રવૃદ્ધઃ લોકાન્ સમાહર્તુમ્ ઇહ પ્રવૃત્તઃ .
ઋતેઽપિ ત્વાં ન ભવિષ્યન્તિ સર્વે યે અવસ્થિતાઃ પ્રત્યનીકેષુ યોધાઃ..૩૨..
તસ્માત્ ત્વમ્ ઉત્તિષ્ઠ યશઃ લભસ્વ જિત્વા શત્રૂન્ ભુઙ્ક્ષ્વ રાજ્યમ્ સમૃદ્ધમ્ .
મયા એવ એતે નિહતાઃ પૂર્વમ્ એવ નિમિત્ત-માત્રમ્ ભવ સવ્ય-સાચિન્ ..૩૩..
દ્રોણમ્ ચ ભીષ્મમ્ ચ જયદ્રથમ્ ચ કર્ણમ્ તથા અન્યાન્ અપિ યોધ-વીરાન્ .
મયા હતાંસ્ત્વં જહિ મા વ્યથિષ્ઠાઃ યુધ્યસ્વ જેતાઅસિ રણે સપત્નાન્..૩૪..
સઞ્જયઃ ઉવાચ .
એતત્ શ્રુત્વા વચનમ્ કેશવસ્ય કૃત-અઞ્જલિઃ વેપમાનઃ કિરીટી .
નમસ્કૃત્વા ભૂયઃ એવ આહ કૃષ્ણમ્ સગદ્ગદમ્ ભીત-ભીતઃ પ્રણમ્ય ..૩૫..
અર્જુનઃ ઉવાચ .
સ્થાને હૃષીકેશ તવ પ્રકીર્ત્યા જગત્ પ્રહૃષ્યતિ અનુરજ્યતે ચ .
રક્ષાંસિ ભીતાનિ દિશઃ દ્રવન્તિ સર્વે નમસ્યન્તિ ચ સિદ્ધ-સઙ્ઘાઃ ..૩૬..
કસ્માત્ ચ તે ન નમેરન્ મહાત્મન્ ગરીયસે બ્રહ્મણઃ અપિ આદિ-કર્ત્રે .
અનન્ત દેવેશ જગત્ નિવાસ ત્વમક્ષરં સત્ અસત્ તત્ પરં યત્ ..૩૭..
ત્વમ્ આદિદેવઃ પુરુષઃ પુરાણઃ ત્વમ્ અસ્ય વિશ્વસ્ય પરમ્ નિધાનમ્ .
વેત્તા અસિ વેદ્યં ચ પરમ્ ચ ધામ ત્વયા તતં વિશ્વમ્અનન્ત-રૂપ ..૩૮..
વાયુઃ યમઃ અગ્નિઃ વરુણઃ શશાઙ્કઃ પ્રજાપતિઃ ત્વમ્ પ્રપિતામહઃ ચ .
નમઃ નમઃતેઅસ્તુ સહસ્ર-કૃત્વઃ પુનઃચ ભૂયઃઅપિ નમઃ નમઃ તે ..૩૯..
નમઃ પુરસ્તાત્ અથ પૃષ્ઠતઃ તે નમઃ અસ્તુ તે સર્વતઃ એવ સર્વ .
અનન્ત-વીર્ય-અમિત-વિક્રમઃ ત્વમ્ સર્વમ્ સમાપ્નોષિ તતઃઅસિ સર્વઃ ..૪૦..
સખા ઇતિ મત્વા પ્રસભમ્ યત્ ઉક્તમ્ હે કૃષ્ણ હે યાદવ હે સખા ઇતિ .
અજાનતા મહિમાનમ્ તવ ઇદમ્ મયા પ્રમાદાત્ પ્રણયેન વા અપિ ..૪૧..
યત્ ચ અવહાસાર્થમ્ અસત્ કૃતઃ અસિ વિહાર-શય્યા-આસન-ભોજનેષુ .
એકઃઅથવાઅપિઅચ્યુત તત્સમક્ષમ્ તત્ક્ષામયે ત્વામ્અહમ્ અપ્રમેયમ્ ..૪૨..
પિતા અસિ લોકસ્ય ચર-અચરસ્ય ત્વમ્ અસ્ય પૂજ્યઃ ચ ગુરુઃ ગરીયાન્ .
ન ત્વત્સમઃઅસ્તિઅભ્યધિકઃ કુતઃઅન્યઃ લોક-ત્રયેઅપિઅપ્રતિમ-પ્રભાવ..૪૩..
તસ્માત્ પ્રણમ્ય પ્રણિધાય કાયમ્ પ્રસાદયે ત્વામ્ અહમ્ ઈશમ્ ઈડ્યમ્ .
પિતાઇવ પુત્રસ્ય સખા ઇવ સખ્યુઃ પ્રિયઃ પ્રિયાયાઃઅર્હસિ દેવ સોઢુમ્..૪૪..
અદૃષ્ટ-પૂર્વમ્ હૃષિતઃ અસ્મિ દૃષ્ટ્વા ભયેન ચ પ્રવ્યથિતમ્ મનઃ મે .
તત્ એવ મે દર્શય દેવ રૂપમ્ પ્રસીદ દેવેશ જગત્-નિવાસ ..૪૫..
કિરીટિનમ્ ગદિનમ્ ચક્ર-હસ્તમ્ ઇચ્છામિ ત્વામ્ દ્રષ્ટુમ્અહમ્ તથા એવ .
તેન એવ રૂપેણ ચતુઃ-ભુજેન સહસ્ર-બાહો ભવ વિશ્વ-મૂર્તે ..૪૬..
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
મયા પ્રસન્નેન તવ અર્જુન ઇદમ્ રૂપમ્ પરમ્ દર્શિતમ્ આત્મ-યોગાત્ .
તેજોમયમ્ વિશ્વમ્અનન્તમ્ આદ્યમ્ યત્ મે ત્વત્ અન્યેન ન દૃષ્ટ-પૂર્વમ્..૪૭..
ન વેદ-યજ્ઞ-અધ્યયનૈઃ ન દાનૈઃ ન ચ ક્રિયાભિઃ ન તપોભિઃ ઉગ્રૈઃ .
એવમ્ રૂપઃ શક્યઃ અહમ્ નૃ-લોકે દ્રષ્ટુમ્ ત્વત્ અન્યેન કુરુ-પ્રવીર ..૪૮..
મા તે વ્યથા મા ચ વિમૂઢ-ભાવઃ દૃષ્ટ્વા રૂપમ્ ઘોરમ્ ઈદૃક્ મમ ઇદમ્ .
વ્યપેત-ભીઃ પ્રીત-મનાઃ પુનઃ ત્વમ્ તત્ એવ મે રૂપમ્ ઇદમ્ પ્રપશ્ય ..૪૯..
સઞ્જયઃ ઉવાચ .
ઇતિ અર્જુનમ્ વાસુદેવઃ તથા ઉક્ત્વા સ્વકમ્ રૂપમ્ દર્શયામાસ ભૂયઃ .
આશ્વાસયામાસ ચ ભીતમ્ એનમ્ ભૂત્વા પુનઃ સૌમ્ય-વપુઃ મહાત્મા ..૫૦..
અર્જુનઃ ઉવાચ .
દૃષ્ટ્વા ઇદમ્ માનુષમ્ રૂપમ્ તવ સૌમ્યમ્ જનાર્દન .
ઇદાનીમ્ અસ્મિ સંવૃત્તઃ સચેતાઃ પ્રકૃતિમ્ ગતઃ ..૫૧..
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
સુદુર્દર્શમ્ ઇદમ્ રૂપમ્ દૃષ્ટવાન્ અસિ યત્ મમ .
દેવાઃ અપિ અસ્ય રૂપસ્ય નિત્યમ્ દર્શન-કાઙ્ક્ષિણઃ ..૫૨..
ન અહમ્ વેદૈઃ ન તપસા ન દાનેન ન ચ ઇજ્યયા .
શક્યઃ એવમ્-વિધઃ દ્રષ્ટુમ્ દૃષ્ટવાન્ અસિ મામ્ યથા ..૫૩..
ભક્ત્યા તુ અનન્યયા શક્યઃ અહમ્ એવમ્-વિધઃ અર્જુન .
જ્ઞાતુમ્ દ્રષ્ટુમ્ ચ તત્ત્વેન પ્રવેષ્ટુમ્ ચ પરન્તપ ..૫૪..
મત્-કર્મ-કૃત્ મત્-પરમઃ મત્-ભક્તઃ સઙ્ગ-વર્જિતઃ .
નિર્વૈરઃ સર્વ-ભૂતેષુ યઃ સઃ મામ્ એતિ પાણ્ડવ ..૫૫..

ૐ તત્ સત્ ઇતિ શ્રીમત્ ભગવત્ ગીતાસુ ઉપનિષત્સુ
બ્રહ્મ-વિદ્યાયામ્ યોગ-શાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણ-અર્જુન-સંવાદે વિશ્વ-રૂપ-દર્શન-યોગઃ નામ એકાદશઃ અધ્યાયઃ
હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્

અધ્યાયઃ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧૦ ૧૧ ૧૨ ૧૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ ૧૭ ૧૮

અથ દ્વાદશઃ અધ્યાયઃ . ભક્તિ-યોગઃ .
અર્જુનઃ ઉવાચ .
એવમ્ સતત-યુક્તાઃ યે ભક્તાઃ ત્વામ્ પર્યુપાસતે .
યે ચ અપિ અક્ષરમ્ અવ્યક્તમ્ તેષામ્ કે યોગ-વિત્તમાઃ ..૧૨-૧..
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
મયિ આવેશ્ય મનઃ યે મામ્ નિત્ય-યુક્તાઃ ઉપાસતે .
શ્રદ્ધયા પરયા ઉપેતાઃ તે મે યુક્તતમાઃ મતાઃ ..૧૨-૨..
યે તુ અક્ષરમ્ અનિર્દેશ્યમ્ અવ્યક્તમ્ પર્યુપાસતે .
સર્વત્રગમ્ અચિન્ત્યમ્ ચ કૂટસ્થમ્ અચલમ્ ધ્રુવમ્ ..૧૨-૩..
સન્નિયમ્ય ઇન્દ્રિય-ગ્રામમ્ સર્વત્ર સમ-બુદ્ધયઃ .
તે પ્રાપ્નુવન્તિ મામ્ એવ સર્વ-ભૂત-હિતે રતાઃ ..૧૨-૪..
ક્લેશઃ અધિકતરઃ તેષામ્ અવ્યક્ત-આસક્ત-ચેતસામ્ ..
અવ્યક્તા હિ ગતિઃ દુઃખમ્ દેહવદ્ભિઃ અવાપ્યતે ..૧૨-૫..
યે તુ સર્વાણિ કર્માણિ મયિ સંન્યસ્ય મત્-પરાઃ .
અનન્યેન એવ યોગેન મામ્ ધ્યાયન્તઃ ઉપાસતે ..૧૨-૬..
તેષામ્ અહમ્ સમુદ્ધર્તા મૃત્યુ-સંસાર-સાગરાત્ .
ભવામિ ન ચિરાત્ પાર્થ મયિ આવેશિત-ચેતસામ્ ..૧૨-૭..
મયિ એવ મનઃ આધત્સ્વ મયિ બુદ્ધિમ્ નિવેશય .
નિવસિષ્યસિ મયિ એવ અતઃ ઊર્ધ્વમ્ ન સંશયઃ ..૧૨-૮..
અથ ચિત્તમ્ સમાધાતુમ્ ન શક્નોષિ મયિ સ્થિરમ્ .
અભ્યાસ-યોગેન તતઃ મામ્ ઇચ્છ આપ્તુમ્ ધનઞ્જય ..૧૨-૯..
અભ્યાસે અપિ અસમર્થઃ અસિ મત્-કર્મ-પરમઃ ભવ .
મત્-અર્થમ્ અપિ કર્માણિ કુર્વન્ સિદ્ધિમ્ અવાપ્સ્યસિ ..૧૨-૧૦..
અથ એતત્ અપિ અશક્તઃ અસિ કર્તુમ્ મત્-યોગમ્ આશ્રિતઃ .
સર્વ-કર્મ-ફલ-ત્યાગમ્ તતઃ કુરુ યત-આત્મવાન્ ..૧૨-૧૧..
શ્રેયઃ હિ જ્ઞાનમ્ અભ્યાસાત્ જ્ઞાનાત્ ધ્યાનમ્ વિશિષ્યતે .
ધ્યાનાત્ કર્મ-ફલ-ત્યાગઃ ત્યાગાત્ શાન્તિઃ અનન્તરમ્ ..૧૨-૧૨..
અદ્વેષ્ટા સર્વ-ભૂતાનાં મૈત્રઃ કરુણઃ એવ ચ .
નિર્મમઃ નિરહઙ્કારઃ સમ-દુઃખ-સુખઃ ક્ષમી ..૧૨-૧૩..
સન્તુષ્ટઃ સતતમ્ યોગી યત-આત્મા દૃઢ-નિશ્ચયઃ .
મયિ અર્પિત-મનઃ-બુદ્ધિઃ યઃ મત્-ભક્તઃ સઃ મે પ્રિયઃ ..૧૨-૧૪..
યસ્માત્ ન ઉદ્વિજતે લોકઃ લોકાત્ ન ઉદ્વિજતે ચ યઃ .
હર્ષ-આમર્ષ-ભય-ઉદ્વેગૈઃ મુક્તઃ યઃ સઃ ચ મે પ્રિયઃ ..૧૨-૧૫..
અનપેક્ષઃ શુચિઃ દક્ષઃ ઉદાસીનઃ ગત-વ્યથઃ .
સર્વ-આરમ્ભ-પરિત્યાગી યઃ મત્-ભક્તઃ સઃ મે પ્રિયઃ ..૧૨-૧૬..
યઃ ન હૃષ્યતિ ન દ્વેષ્ટિ ન શોચતિ ન કાઙ્ક્ષતિ .
શુભ-અશુભ-પરિત્યાગી ભક્તિમાન્ યઃ સઃ મે પ્રિયઃ ..૧૨-૧૭..
સમઃ શત્રૌ ચ મિત્રે ચ તથા માન-અપમાનયોઃ .
શીત-ઉષ્ણ-સુખ-દુઃખેષુ સમઃ સઙ્ગ-વિવર્જિતઃ ..૧૨-૧૮..
તુલ્ય-નિન્દા-સ્તુતિઃ મૌની સન્તુષ્ટઃ યેન કેનચિત્ .
અનિકેતઃ સ્થિર-મતિઃ ભક્તિમાન્ મે પ્રિયઃ નરઃ ..૧૨-૧૯..
યે તુ ધર્મ્ય-અમૃતમ્ ઇદમ્ યથા ઉક્તમ્ પર્યુપાસતે .
શ્રદ્દધાનાઃ મત્-પરમાઃ ભક્તાઃ તે અતીવ મે પ્રિયાઃ ..૧૨-૨૦..

ૐ તત્ સત્ ઇતિ શ્રીમત્ ભગવત્ ગીતાસુ ઉપનિષત્સુ
બ્રહ્મ-વિદ્યાયામ્ યોગ-શાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણ-અર્જુન-સંવાદે ભક્તિ-યોગઃ નામ દ્વાદશઃ અધ્યાયઃ
હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્

અધ્યાયઃ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧૦ ૧૧ ૧૨ ૧૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ ૧૭ ૧૮

અથ ત્રયોદશઃ અધ્યાયઃ . ક્ષેત્ર-ક્ષેત્રજ્ઞ-વિભાગ-યોગઃ .
અર્જુનઃ ઉવાચ .
પ્રકૃતિમ્ પુરુષમ્ ચ એવ ક્ષેત્રમ્ ક્ષેત્રજ્ઞમ્ એવ ચ .
એતત્ વેદિતુમ્ ઇચ્છામિ જ્ઞાનમ્ જ્ઞેયમ્ ચ કેશવ ..૦..
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
ઇદમ્ શરીરમ્ કૌન્તેય ક્ષેત્રમ્ ઇતિ અભિધીયતે .
એતત્ યઃ વેત્તિ તમ્ પ્રાહુઃ ક્ષેત્રજ્ઞઃ ઇતિ તત્-વિદઃ ..૧..
ક્ષેત્રજ્ઞમ્ ચ અપિ મામ્ વિદ્ધિ સર્વ-ક્ષેત્રેષુ ભારત .
ક્ષેત્ર-ક્ષેત્રજ્ઞયોઃ જ્ઞાનમ્ યત્ તત્ જ્ઞાનમ્ મતમ્ મમ ..૨..
તત્ ક્ષેત્રમ્ યત્ ચ યાદૃક્ ચ યત્ વિકારિ યતઃ ચ યત્ .
સઃ ચ યઃ યત્ પ્રભાવઃ ચ તત્ સમાસેન મે શૃણુ ..૩..
ઋષિભિઃ બહુધા ગીતમ્ છન્દોભિઃ વિવિધૈઃ પૃથક્ .
બ્રહ્મ-સૂત્ર-પદૈઃ ચ એવ હેતુમદ્ભિઃ વિનિશ્ચિતૈઃ ..૪..
મહાભૂતાનિ અહઙ્કારો બુદ્ધિઃ અવ્યક્તમેવ ચ .
ઇન્દ્રિયાણિ દશૈકં ચ પઞ્ચ ચ ઇન્દ્રિયગોચરાઃ ..૫..
ઇચ્છા દ્વેષઃ સુખમ્ દુઃખમ્ સંઘાતઃ ચેતના ધૃતિઃ .
એતત્ ક્ષેત્રમ્ સમાસેન સવિકારમ્ ઉદાહૃતમ્ ..૬..
અમાનિત્વમ્ અદમ્ભિત્વમ્ અહિંસા ક્ષાન્તિઃ આર્જવમ્ .
આચાર્ય-ઉપાસનમ્ શૌચમ્ સ્થૈર્યમ્ આત્મ-વિનિગ્રહઃ ..૭..
ઇન્દ્રિય-અર્થેષુ વૈરાગ્યમ્ અનહંકારઃ એવ ચ .
જન્મ-મૃત્યુ-જરા-વ્યાધિ-દુઃખ-દોષ-અનુદર્શનમ્ ..૮..
અસક્તિઃ અનભિષ્વઙ્ગઃ પુત્ર-દાર-ગૃહ-આદિષુ .
નિત્યમ્ ચ સમ-ચિત્તત્વમ્ ઇષ્ટ અનિષ્ટ-ઉપપત્તિષુ ..૯..
મયિ ચ અનન્ય-યોગેન ભક્તિઃ અવ્યભિચારિણી .
વિવિક્ત-દેશ-સેવિત્વમ્ અરતિઃ જન-સંસદિ ..૧૦..
અધ્યાત્મ-જ્ઞાન-નિત્યત્વમ્ તત્ત્વ-જ્ઞાન-અર્થ-દર્શનમ્ .
એતત્ જ્ઞાનમ્ ઇતિ પ્રોક્તમ્ અજ્ઞાનમ્ યત્ અતઃ અન્યથા ..૧૧..
જ્ઞેયમ્ યત્ તત્ પ્રવક્ષ્યામિ યત્ જ્ઞાત્વા અમૃતમ્ અશ્નુતે .
અનાદિમત્ પરમ્ બ્રહ્મ ન સત્ તત્ ન અસત્ ઉચ્યતે ..૧૨..
સર્વતઃ પાણિ-પાદમ્ તત્ સર્વતઃ અક્ષિ-શિરઃ-મુખમ્ .
સર્વતઃ શ્રુતિમત્ લોકે સર્વમ્ આવૃત્ય તિષ્ઠતિ ..૧૩..
સર્વ-ઇન્દ્રિય-ગુણ-આભાસમ્ સર્વ-ઇન્દ્રિય-વિવર્જિતમ્ .
અસક્તમ્ સર્વ-ભૃત્ ચ એવ નિર્ગુણમ્ ગુણ-ભોક્તૃ ચ ..૧૪..
બહિઃ-અન્તઃ ચ ભૂતાનામ્ અચરમ્ ચરમ્ એવ ચ .
સૂક્ષ્મત્વાત્ તત્ અવિજ્ઞેયમ્ દૂરસ્થમ્ ચ અન્તિકે ચ તત્ ..૧૫..
અવિભક્તમ્ ચ ભૂતેષુ વિભક્તમ્ ઇવ ચ સ્થિતમ્ .
ભૂત-ભર્તૃ ચ તત્ જ્ઞેયમ્ ગ્રસિષ્ણુ પ્રભવિષ્ણુ ચ ..૧૬..
જ્યોતિષામ્ અપિ તત્ જ્યોતિઃ તમસઃ પરમ્ ઉચ્યતે .
જ્ઞાનમ્ જ્ઞેયમ્ જ્ઞાનગમ્યમ્ હૃદિ સર્વસ્ય ધિષ્ઠિતમ્ ..૧૭..
ઇતિ ક્ષેત્રમ્ તથા જ્ઞાનમ્ જ્ઞેયમ્ ચ ઉક્તમ્ સમાસતઃ .
મત્-ભક્તઃ એતત્ વિજ્ઞાય મત્-ભાવાય ઉપપદ્યતે ..૧૮..
પ્રકૃતિમ્ પુરુષમ્ ચ એવ વિદ્ધિ અનાદી ઉભાઉ અપિ .
વિકારાન્ ચ ગુણાન્ ચ એવ વિદ્ધિ પ્રકૃતિ-સમ્ભવાન્ ..૧૯..
કાર્ય-કારણ-કર્તૃત્વે હેતુઃ પ્રકૃતિઃ ઉચ્યતે .
પુરુષઃ સુખ-દુઃખાનામ્ ભોક્તૃત્વે હેતુઃ ઉચ્યતે ..૨૦..
પુરુષઃ પ્રકૃતિસ્થઃ હિ ભુઙ્ક્તે પ્રકૃતિજાન્ ગુણાન્ .
કારણમ્ ગુણ-સઙ્ગઃ અસ્ય સત્ અસત્ યોનિ-જન્મસુ ..૨૧..
ઉપદ્રષ્ટા અનુમન્તા ચ ભર્તા ભોક્તા મહેશ્વરઃ .
પરમાત્મા ઇતિ ચ અપિ ઉક્તઃ દેહે અસ્મિન્ પુરુષઃ પરઃ ..૨૨..
યઃ એવમ્ વેત્તિ પુરુષમ્ પ્રકૃતિમ્ ચ ગુણૈઃ સહ .
સર્વથા વર્તમાનઃ અપિ ન સઃ ભૂયઃ અભિજાયતે ..૨૩..
ધ્યાનેન આત્મનિ પશ્યન્તિ કેચિત્ આત્માનમ્ આત્મના .
અન્યે સાઙ્ખ્યેન યોગેન કર્મ-યોગેન ચ અપરે ..૨૪..
અન્યે તુ એવમ્ અજાનન્તઃ શ્રુત્વા અન્યેભ્યઃ ઉપાસતે .
તે અપિ ચ અતિતરન્તિ એવ મૃત્યુમ્ શ્રુતિ-પરાયણાઃ ..૨૫..
યાવત્ સઞ્જાયતે કિઞ્ચિત્ સત્ત્વમ્ સ્થાવર-જઙ્ગમમ્ .
ક્ષેત્ર-ક્ષેત્રજ્ઞ-સંયોગાત્ તત્ વિદ્ધિ ભરતર્ષભ ..૨૬..
સમમ્ સર્વેષુ ભૂતેષુ તિષ્ઠન્તમ્ પરમેશ્વરમ્ .
વિનશ્યત્સુ અવિનશ્યન્તમ્ યઃ પશ્યતિ સઃ પશ્યતિ ..૨૭..
સમં પશ્યન્ હિ સર્વત્ર સમવસ્થિતમ્ ઈશ્વરમ્ .
ન હિનસ્તિ આત્મના આત્માનમ્ તતઃ યાતિ પરામ્ ગતિમ્ ..૨૮..
પ્રકૃત્યા એવ ચ કર્માણિ ક્રિયમાણાનિ સર્વશઃ .
યઃ પશ્યતિ તથા આત્માનમ્ અકર્તારમ્ સઃ પશ્યતિ ..૨૯..
યદા ભૂત-પૃથક્-ભાવમ્ એકસ્થમ્ અનુપશ્યતિ .
તતઃ એવ ચ વિસ્તારમ્ બ્રહ્મ સમ્પદ્યતે તદા ..૩૦..
અનાદિત્વાત્ નિર્ગુણત્વાત્ પરમાત્મા અયમ્ અવ્યયઃ .
શરીરસ્થઃ અપિ કૌન્તેય ન કરોતિ ન લિપ્યતે ..૩૧..
યથા સર્વગતમ્ સૌક્ષ્મ્યાત્ આકાશમ્ ન ઉપલિપ્યતે .
સર્વત્ર-અવસ્થિતઃ દેહે તથા આત્મા ન ઉપલિપ્યતે ..૩૨..
યથા પ્રકાશયતિ એકઃ કૃત્સ્નમ્ લોકમ્ ઇમમ્ રવિઃ .
ક્ષેત્રમ્ ક્ષેત્રી તથા કૃત્સ્નમ્ પ્રકાશયતિ ભારત ..૩૩..
ક્ષેત્ર-ક્ષેત્રજ્ઞયોઃ એવમ્ અન્તરમ્ જ્ઞાન-ચક્ષુષા .
ભૂત-પ્રકૃતિ-મોક્ષમ્ ચ યે વિદુઃ યાન્તિ તે પરમ્ ..૩૪..

ૐ તત્ સત્ ઇતિ શ્રીમત્ ભગવત્ ગીતાસુ ઉપનિષત્સુ
બ્રહ્મ-વિદ્યાયામ્ યોગ-શાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણ-અર્જુન-સંવાદે ક્ષેત્ર-ક્ષેત્રજ્ઞ-વિભાગ-યોગઃ નામ ત્રયોદશઃ અધ્યાયઃ
હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્

અધ્યાયઃ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧૦ ૧૧ ૧૨ ૧૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ ૧૭ ૧૮

અથ ચતુર્દશઃ અધ્યાયઃ . ગુણ-ત્રય-વિભાગ-યોગઃ .
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
પરમ્ ભૂયઃ પ્રવક્ષ્યામિ જ્ઞાનાનામ્ જ્ઞાનમ્ ઉત્તમમ્ .
યત્ જ્ઞાત્વા મુનયઃ સર્વે પરામ્ સિદ્ધિમ્ ઇતઃ ગતાઃ ..૧..
ઇદમ્ જ્ઞાનમ્ ઉપાશ્રિત્ય મમ સાધર્મ્યમ્ આગતાઃ .
સર્ગે અપિ ન ઉપજાયન્તે પ્રલયે ન વ્યથન્તિ ચ ..૨..
મમ યોનિઃ મહત્ બ્રહ્મ તસ્મિન્ ગર્ભમ્ દધામિ અહમ્ .
સમ્ભવઃ સર્વ-ભૂતાનામ્ તતઃ ભવતિ ભારત ..૩..
સર્વ-યોનિષુ કૌન્તેય મૂર્તયઃ સમ્ભવન્તિ યાઃ .
તાસામ્ બ્રહ્મ મહત્ યોનિઃ અહમ્ બીજ-પ્રદઃ પિતા ..૪..
સત્ત્વમ્ રજઃ તમઃ ઇતિ ગુણાઃ પ્રકૃતિ-સમ્ભવાઃ .
નિબધ્નન્તિ મહા-બાહો દેહે દેહિનમ્ અવ્યયમ્ ..૫..
તત્ર સત્ત્વમ્ નિર્મલત્વાત્ પ્રકાશકમ્ અનામયમ્ .
સુખ-સઙ્ગેન બધ્નાતિ જ્ઞાન-સઙ્ગેન ચ અનઘ ..૬..
રજઃ રાગ-આત્મકમ્ વિદ્ધિ તૃષ્ણા-સઙ્ગ-સમુદ્ભવમ્ .
તત્ નિબધ્નાતિ કૌન્તેય કર્મ-સઙ્ગેન દેહિનમ્ ..૭..
તમઃ તુ અજ્ઞાનજમ્ વિદ્ધિ મોહનમ્ સર્વ-દેહિનામ્ .
પ્રમાદ-આલસ્ય-નિદ્રાભિઃ તત્ નિબધ્નાતિ ભારત ..૮..
સત્ત્વમ્ સુખે સઞ્જયતિ રજઃ કર્મણિ ભારત .
જ્ઞાનમ્ આવૃત્ય તુ તમઃ પ્રમાદે સઞ્જયતિ ઉત ..૯..
રજઃ તમઃ ચ અભિભૂય સત્ત્વમ્ ભવતિ ભારત .
રજઃ સત્ત્વમ્ તમઃ ચ એવ તમઃ સત્ત્વમ્ રજઃ તથા ..૧૦..
સર્વ-દ્વારેષુ દેહે અસ્મિન્ પ્રકાશઃ ઉપજાયતે .
જ્ઞાનમ્ યદા તદા વિદ્યાત્ વિવૃદ્ધમ્ સત્ત્વમ્ ઇતિ ઉત ..૧૧..
લોભઃ પ્રવૃત્તિઃ આરમ્ભઃ કર્મણામ્ અશમઃ સ્પૃહા .
રજસિ એતાનિ જાયન્તે વિવૃદ્ધે ભરતર્ષભ ..૧૨..
અપ્રકાશઃ અપ્રવૃત્તિઃ ચ પ્રમાદઃ મોહઃ એવ ચ .
તમસિ એતાનિ જાયન્તે વિવૃદ્ધે કુરુ-નન્દન ..૧૩..
યદા સત્ત્વે પ્રવૃદ્ધે તુ પ્રલયમ્ યાતિ દેહ-ભૃત્ .
તદા ઉત્તમ-વિદામ્ લોકાન્ અમલાન્ પ્રતિપદ્યતે ..૧૪..
રજસિ પ્રલયમ્ ગત્વા કર્મ-સઙ્ગિષુ જાયતે .
તથા પ્રલીનઃ તમસિ મૂઢ-યોનિષુ જાયતે ..૧૫..
કર્મણઃ સુકૃતસ્ય આહુઃ સાત્ત્વિકમ્ નિર્મલમ્ ફલમ્ .
રજસઃ તુ ફલમ્ દુઃખમ્ અજ્ઞાનમ્ તમસઃ ફલમ્ ..૧૬..
સત્ત્વાત્ સઞ્જાયતે જ્ઞાનમ્ રજસઃ લોભઃ એવ ચ .
પ્રમાદ-મોહૌ તમસઃ ભવતઃ અજ્ઞાનમ્ એવ ચ ..૧૭..
ઊર્ધ્વમ્ ગચ્છન્તિ સત્ત્વસ્થાઃ મધ્યે તિષ્ઠન્તિ રાજસાઃ .
જઘન્ય-ગુણ-વૃત્તિસ્થાઃ અધઃ ગચ્છન્તિ તામસાઃ ..૧૮..
ન અન્યમ્ ગુણેભ્યઃ કર્તારમ્ યદા દ્રષ્ટા અનુપશ્યતિ .
ગુણેભ્યઃ ચ પરમ્ વેત્તિ મત્-ભાવમ્ સઃ અધિગચ્છતિ ..૧૯..
ગુણાન્ એતાન્ અતીત્ય ત્રીન્ દેહી દેહ-સમુદ્ભવાન્ .
જન્મ-મૃત્યુ-જરા-દુઃખૈઃ વિમુક્તઃ અમૃતમ્ અશ્નુતે ..૨૦..
અર્જુનઃ ઉવાચ .
કૈઃ લિઙ્ગૈઃ ત્રીન્ ગુણાન્ એતાન્ અતીતઃ ભવતિ પ્રભો .
કિમ્ આચારઃ કથમ્ ચ એતાન્ ત્રીન્ ગુણાન્ અતિવર્તતે ..૨૧..
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
પ્રકાશમ્ ચ પ્રવૃત્તિમ્ ચ મોહમ્ એવ ચ પાણ્ડવ .
ન દ્વેષ્ટિ સમ્પ્રવૃત્તાનિ ન નિવૃત્તાનિ કાઙ્ક્ષતિ ..૨૨..
ઉદાસીનવત્ આસીનઃ ગુણૈઃ યઃ ન વિચાલ્યતે .
ગુણાઃ વર્તન્તે ઇતિ એવમ્ યઃ અવતિષ્ઠતિ ન ઇઙ્ગતે ..૨૩..
સમ-દુઃખ-સુખઃ સ્વસ્થઃ સમ-લોષ્ટ-અશ્મ-કાઞ્ચનઃ .
તુલ્ય-પ્રિય-અપ્રિયઃ ધીરઃ તુલ્ય-નિન્દા-આત્મ-સંસ્તુતિઃ ..૨૪..
માન-અપમાનયોઃ તુલ્યઃ તુલ્યઃ મિત્ર-અરિ-પક્ષયોઃ .
સર્વ-આરમ્ભ-પરિત્યાગી ગુણાતીતઃ સઃ ઉચ્યતે ..૨૫..
મામ્ ચ યઃ અવ્યભિચારેણ ભક્તિ-યોગેન સેવતે .
સઃ ગુણાન્ સમતીત્ય એતાન્ બ્રહ્મ-ભૂયાય કલ્પતે ..૨૬..
બ્રહ્મણઃ હિ પ્રતિષ્ઠા અહમ્ અમૃતસ્ય અવ્યયસ્ય ચ .
શાશ્વતસ્ય ચ ધર્મસ્ય સુખસ્ય એકાન્તિકસ્ય ચ ..૨૭..

ૐ તત્ સત્ ઇતિ શ્રીમત્ ભગવત્ ગીતાસુ ઉપનિષત્સુ
બ્રહ્મ-વિદ્યાયામ્ યોગ-શાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણ-અર્જુન-સંવાદે ગુણ-ત્રય-વિભાગ-યોગઃ નામ ચતુર્દશઃ અધ્યાયઃ
હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્

અધ્યાયઃ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧૦ ૧૧ ૧૨ ૧૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ ૧૭ ૧૮

અથ પઞ્ચદશઃ અધ્યાયઃ . પુરુષોત્તમ-યોગઃ .
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
ઊર્ધ્વ-મૂલમ્ અધઃ-શાખમ્ અશ્વત્થમ્ પ્રાહુઃ અવ્યયમ્ .
છન્દાંસિ યસ્ય પર્ણાનિ યઃ તમ્ વેદ સઃ વેદવિત્ ..૧..
અધઃ ચ ઊર્ધ્વમ્ પ્રસૃતાઃ તસ્ય શાખાઃ ગુણ-પ્રવૃદ્ધાઃ વિષય-પ્રવાલાઃ .
અધઃ ચ મૂલાનિ અનુસન્તતાનિ કર્મ-અનુબન્ધીનિ મનુષ્ય-લોકે ..૨..
ન રૂપમ્અસ્ય ઇહ તથાઉપલભ્યતે નઅન્તઃ ન ચઆદિઃ ન ચ સમ્પ્રતિષ્ઠા.
અશ્વત્થમ્ એનમ્ સુવિરૂઢ-મૂલમ્ અસઙ્ગ-શસ્ત્રેણ દૃઢેન છિત્ત્વા ..૩..
તતઃ પદમ્ તત્ પરિમાર્ગિતવ્યં યસ્મિન્ ગતાઃ ન નિવર્તન્તિ ભૂયઃ .
તમ્ એવ ચ આદ્યમ્ પુરુષમ્ પ્રપદ્યે યતઃ પ્રવૃત્તિઃ પ્રસૃતા પુરાણી ..૪..
નિર્માન-મોહાઃ જિતસઙ્ગદોષાઃ અધ્યાત્મ-નિત્યાઃ વિનિવૃત્ત-કામાઃ .
દ્વન્દ્વૈઃવિમુક્તાઃસુખદુઃખ-સંજ્ઞૈઃ ગચ્છન્તિ અમૂઢાઃ પદમ્ અવ્યયં તત્..૫..
ન તત્ ભાસયતે સૂર્યઃ ન શશાઙ્કઃ ન પાવકઃ .
યત્ ગત્વા ન નિવર્તન્તે તત્ ધામ પરમમ્ મમ ..૬..
મમ એવ અંશઃ જીવ-લોકે જીવ-ભૂતઃ સનાતનઃ .
મનઃ-ષષ્ઠાનિ-ઇન્દ્રિયાણિ પ્રકૃતિ-સ્થાનિ કર્ષતિ ..૭..
શરીરમ્ યત્ અવાપ્નોતિ યત્ ચ અપિ ઉત્ક્રામતિ ઈશ્વરઃ .
ગૃહીત્વા એતાનિ સંયાતિ વાયુઃ ગન્ધાન્ ઇવ આશયાત્ ..૮..
શ્રોત્રમ્ ચક્ષુઃ સ્પર્શનમ્ ચ રસનમ્ ઘ્રાણમ્ એવ ચ .
અધિષ્ઠાય મનઃ ચ અયમ્ વિષયાન્ ઉપસેવતે ..૯..
ઉત્ક્રામન્તમ્ સ્થિતમ્ વા અપિ ભુઞ્જાનમ્ વા ગુણ-અન્વિતમ્ .
વિમૂઢાઃ ન અનુપશ્યન્તિ પશ્યન્તિ જ્ઞાન-ચક્ષુષઃ ..૧૦..
યતન્તઃ યોગિનઃ ચ એનમ્ પશ્યન્તિ આત્મનિ અવસ્થિતમ્ .
યતન્તઃ અપિ અકૃત-આત્માનઃ ન એનમ્ પશ્યન્તિ અચેતસઃ ..૧૧..
યત્ આદિત્ય-ગતં તેજઃ જગત્ ભાસયતે અખિલમ્ .
યત્ ચન્દ્રમસિ યત્ ચ અગ્નૌ તત્ તેજઃ વિદ્ધિ મામકમ્ ..૧૨..
ગામ્ આવિશ્ય ચ ભૂતાનિ ધારયામિ અહમ્ ઓજસા .
પુષ્ણામિ ચ ઓષધીઃ સર્વાઃ સોમઃ ભૂત્વા રસાત્મકઃ ..૧૩..
અહમ્ વૈશ્વાનરઃ ભૂત્વા પ્રાણિનામ્ દેહમ્ આશ્રિતઃ .
પ્રાણ-અપાન-સમ-આયુક્તઃ પચામિ અન્નમ્ ચતુર્વિધમ્ ..૧૪..
સર્વસ્ય ચ અહમ્ હૃદિ સન્નિવિષ્ટઃ મત્તઃ સ્મૃતિઃ જ્ઞાનમ્ અપોહનમ્ ચ .
વેદૈઃ ચ સર્વૈઃ અહમ્ એવ વેદ્યઃ વેદાન્ત-કૃત્ વેદ-વિત્ એવ ચ અહમ્..૧૫..
દ્વૌ ઇમૌ પુરુષૌ લોકે ક્ષરઃ ચ અક્ષરઃ એવ ચ .
ક્ષરઃ સર્વાણિ ભૂતાનિ કૂટસ્થઃ અક્ષરઃ ઉચ્યતે ..૧૬..
ઉત્તમઃ પુરુષઃ તુ અન્યઃ પરમ્-આત્મા ઇતિ ઉદાહૃતઃ .
યઃ લોક-ત્રયમ્ આવિશ્ય બિભર્તિ અવ્યયઃ ઈશ્વરઃ ..૧૭..
યસ્માત્ ક્ષરમ્ અતીતઃ અહમ્ અક્ષરાત્ અપિ ચ ઉત્તમઃ .
અતઃ અસ્મિ લોકે વેદે ચ પ્રથિતઃ પુરુષોત્તમઃ ..૧૮..
યઃ મામ્ એવમ્ અસમ્મૂઢઃ જાનાતિ પુરુષોત્તમમ્ .
સઃ સર્વ-વિત્ ભજતિ મામ્ સર્વ-ભાવેન ભારત ..૧૯..
ઇતિ ગુહ્યતમમ્ શાસ્ત્રમ્ ઇદમ્ ઉક્તમ્ મયા અનઘ .
એતત્ બુદ્ધ્વા બુદ્ધિમાન્ સ્યાત્ કૃતકૃત્યઃ ચ ભારત ..૨૦..

ૐ તત્ સત્ ઇતિ શ્રીમત્ ભગવત્ ગીતાસુ ઉપનિષત્સુ
બ્રહ્મ-વિદ્યાયામ્ યોગ-શાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણ-અર્જુન-સંવાદે પુરુષોત્તમ-યોગઃ નામ પઞ્ચદશઃ અધ્યાયઃ
હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્

અધ્યાયઃ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧૦ ૧૧ ૧૨ ૧૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ ૧૭ ૧૮

અથ ષોડશઃ અધ્યાયઃ . દૈવ-આસુર-સમ્પત્-વિભાગ-યોગઃ .
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
અભયમ્ સત્ત્વ-સંશુદ્ધિઃ જ્ઞાન-યોગ-વ્યવસ્થિતિઃ .
દાનમ્ દમઃ ચ યજ્ઞઃ ચ સ્વાધ્યાયઃ તપઃ આર્જવમ્ ..૧..
અહિંસા સત્યમ્ અક્રોધઃ ત્યાગઃ શાન્તિઃ અપૈશુનમ્ .
દયા ભૂતેષુ અલોલુપ્ત્વમ્ માર્દવમ્ હ્રીઃ અચાપલમ્ ..૨..
તેજઃ ક્ષમા ધૃતિઃ શૌચમ્ અદ્રોહઃ ન અતિ-માનિતા .
ભવન્તિ સમ્પદમ્ દૈવીમ્ અભિજાતસ્ય ભારત ..૩..
દમ્ભઃ દર્પઃ અભિમાનઃ ચ ક્રોધઃ પારુષ્યમ્ એવ ચ .
અજ્ઞાનમ્ ચ અભિજાતસ્ય પાર્થ સમ્પદમ્ આસુરીમ્ ..૪..
દૈવી સમ્પત્ વિમોક્ષાય નિબન્ધાય આસુરી મતા .
મા શુચઃ સમ્પદમ્ દૈવીમ્ અભિજાતઃ અસિ પાણ્ડવ ..૫..
દ્વૌ ભૂત-સર્ગૌ લોકે અસ્મિન્ દૈવઃ આસુરઃ એવ ચ .
દૈવઃ વિસ્તરશઃ પ્રોક્તઃ આસુરમ્ પાર્થ મે શૃણુ ..૬..
પ્રવૃત્તિમ્ ચ નિવૃત્તિમ્ ચ જનાઃ ન વિદુઃ આસુરાઃ .
ન શૌચમ્ ન અપિ ચ આચારઃ ન સત્યમ્ તેષુ વિદ્યતે ..૭..
અસત્યમ્ અપ્રતિષ્ઠમ્ તે જગત્ આહુઃ અનીશ્વરમ્ .
અપરસ્પર-સમ્ભૂતં કિમ્ અન્યત્ કામ-હૈતુકમ્ ..૮..
એતામ્ દૃષ્ટિમ્ અવષ્ટભ્ય નષ્ટ-આત્માનઃ અલ્પ-બુદ્ધયઃ .
પ્રભવન્તિ ઉગ્ર-કર્માણઃ ક્ષયાય જગતઃ અહિતાઃ ..૯..
કામમ્ આશ્રિત્ય દુષ્પૂરમ્ દમ્ભ-માન-મદ-અન્વિતાઃ .
મોહાત્ ગૃહીત્વા અસત્ ગ્રાહાન્ પ્રવર્તન્તે અશુચિ-વ્રતાઃ ..૧૦..
ચિન્તામ્ અપરિમેયામ્ ચ પ્રલયાન્તામ્ ઉપાશ્રિતાઃ .
કામ-ઉપભોગ-પરમાઃ એતાવત્ ઇતિ નિશ્ચિતાઃ ..૧૧..
આશા-પાશ-શતૈઃ બદ્ધાઃ કામ-ક્રોધ-પરાયણાઃ .
ઈહન્તે કામ-ભોગાર્થમ્ અન્યાયેન અર્થ-સઞ્ચયાન્ ..૧૨..
ઇદમ્ અદ્ય મયા લબ્ધમ્ ઇમમ્ પ્રાપ્સ્યે મનોરથમ્ .
ઇદમ્ અસ્તિ ઇદમ્ અપિ મે ભવિષ્યતિ પુનઃ ધનમ્ ..૧૩..
અસૌ મયા હતઃ શત્રુઃ હનિષ્યે ચ અપરાન્ અપિ .
ઈશ્વરઃ અહમ્ અહં ભોગી સિદ્ધઃ અહમ્ બલવાન્ સુખી ..૧૪..
આઢ્યઃ અભિજનવાન્ અસ્મિ કઃ અન્યઃ અસ્તિ સદૃશઃ મયા .
યક્ષ્યે દાસ્યામિ મોદિષ્યે ઇતિ અજ્ઞાન-વિમોહિતાઃ ..૧૫..
અનેક-ચિત્ત-વિભ્રાન્તાઃ મોહ-જાલ-સમાવૃતાઃ .
પ્રસક્તાઃ કામ-ભોગેષુ પતન્તિ નરકે અશુચૌ ..૧૬..
આત્મ-સમ્ભાવિતાઃ સ્તબ્ધાઃ ધન-માન-મદ-અન્વિતાઃ .
યજન્તે નામ-યજ્ઞૈઃ તે દમ્ભેન અવિધિ-પૂર્વકમ્ ..૧૭..
અહંકારમ્ બલમ્ દર્પમ્ કામમ્ ક્રોધમ્ ચ સંશ્રિતાઃ .
મામ્ આત્મ-પર-દેહેષુ પ્રદ્વિષન્તઃ અભ્યસૂયકાઃ ..૧૮..
તાન્ અહમ્ દ્વિષતઃ ક્રૂરાન્ સંસારેષુ નરાધમાન્ .
ક્ષિપામિ અજસ્રમ્ અશુભાન્ આસુરીષુ એવ યોનિષુ ..૧૯..
આસુરીમ્ યોનિમ્ આપન્નાઃ મૂઢાઃ જન્મનિ જન્મનિ .
મામ્ અપ્રાપ્ય એવ કૌન્તેય તતઃ યાન્તિ અધમામ્ ગતિમ્ ..૨૦..
ત્રિવિધમ્ નરકસ્ય ઇદમ્ દ્વારમ્ નાશનમ્ આત્મનઃ .
કામઃ ક્રોધઃ તથા લોભઃ તસ્માત્ એતત્ ત્રયમ્ ત્યજેત્ ..૨૧..
એતૈઃ વિમુક્તઃ કૌન્તેય તમો-દ્વારૈઃ ત્રિભિઃ નરઃ .
આચરતિ આત્મનઃ શ્રેયઃ તતઃ યાતિ પરામ્ ગતિમ્ ..૨૨..
યઃ શાસ્ત્ર-વિધિમ્ ઉત્સૃજ્ય વર્તતે કામ-કારતઃ .
ન સઃ સિદ્ધિમ્ અવાપ્નોતિ ન સુખમ્ ન પરામ્ ગતિમ્ ..૨૩..
તસ્માત્ શાસ્ત્રમ્ પ્રમાણમ્ તે કાર્ય-અકાર્ય-વ્યવસ્થિતૌ .
જ્ઞાત્વા શાસ્ત્ર-વિધાન-ઉક્તમ્ કર્મ કર્તુમ્ ઇહ અર્હસિ ..૨૪..

ૐ તત્ સત્ ઇતિ શ્રીમત્ ભગવત્ ગીતાસુ ઉપનિષત્સુ
બ્રહ્મ-વિદ્યાયામ્ યોગ-શાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણ-અર્જુન-સંવાદે દૈવ-આસુર-સમ્પત્-વિભાગ-યોગઃ નામ ષોડશઃ અધ્યાયઃ
હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્

અધ્યાયઃ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧૦ ૧૧ ૧૨ ૧૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ ૧૭ ૧૮

અથ સપ્તદશઃ અધ્યાયઃ . શ્રદ્ધા-ત્રય-વિભાગ-યોગઃ .
અર્જુનઃ ઉવાચ .
યે શાસ્ત્ર-વિધિમ્ ઉત્સૃજ્ય યજન્તે શ્રદ્ધયા અન્વિતાઃ .
તેષામ્ નિષ્ઠા તુ કા કૃષ્ણ સત્ત્વમ્ આહો રજઃ તમઃ ..૧..
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
ત્રિવિધા ભવતિ શ્રદ્ધા દેહિનામ્ સા સ્વભાવજા .
સાત્ત્વિકી રાજસી ચ એવ તામસી ચ ઇતિ તામ્ શૃણુ ..૨..
સત્ત્વ-અનુરૂપા સર્વસ્ય શ્રદ્ધા ભવતિ ભારત .
શ્રદ્ધામયઃ અયમ્ પુરુષઃ યઃ યત્ શ્રદ્ધઃ સઃ એવ સઃ ..૩..
યજન્તે સાત્ત્વિકાઃ દેવાન્ યક્ષ-રક્ષાંસિ રાજસાઃ .
પ્રેતાન્ ભૂતગણાન્ ચ અન્યે યજન્તે તામસાઃ જનાઃ ..૪..
અશાસ્ત્ર-વિહિતમ્ ઘોરમ્ તપ્યન્તે યે તપઃ જનાઃ .
દમ્ભ-અહંકાર-સંયુક્તાઃ કામ-રાગ-બલ-અન્વિતાઃ ..૫..
કર્ષયન્તઃ શરીરસ્થમ્ ભૂત-ગ્રામમ્ અચેતસઃ .
મામ્ ચ એવ અન્તઃ-શરીરસ્થમ્ તાન્ વિદ્ધિ આસુર-નિશ્ચયાન્ ..૬..
આહારઃ તુ અપિ સર્વસ્ય ત્રિવિધઃ ભવતિ પ્રિયઃ .
યજ્ઞઃ તપઃ તથા દાનમ્ તેષામ્ ભેદમ્ ઇમમ્ શૃણુ ..૭..
આયુઃ-સત્ત્વ-બલ-આરોગ્ય-સુખ-પ્રીતિ-વિવર્ધનાઃ .
રસ્યાઃ સ્નિગ્ધાઃ સ્થિરાઃ હૃદ્યાઃ આહારાઃ સાત્ત્વિક-પ્રિયાઃ ..૮..
કટ્વમ્લ-લવણ-અતિ-ઉષ્ણ-તીક્ષ્ણ-રૂક્ષ-વિદાહિનઃ .
આહારાઃ રાજસસ્ય ઇષ્ટાઃ દુઃખ-શોક-આમય-પ્રદાઃ ..૯..
યાતયામમ્ ગત-રસમ્ પૂતિ પર્યુષિતમ્ ચ યત્ .
ઉચ્છિષ્ટમ્ અપિ ચ અમેધ્યમ્ ભોજનમ્ તામસ-પ્રિયમ્ ..૧૦..
અફલ-આકાઙ્ક્ષિભિઃ યજ્ઞઃ વિધિ-દૃષ્ટઃ યઃ ઇજ્યતે .
યષ્ટવ્યમ્ એવ ઇતિ મનઃ સમાધાય સઃ સાત્ત્વિકઃ ..૧૧..
અભિસન્ધાય તુ ફલમ્ દમ્ભાર્થમ્ અપિ ચ એવ યત્ .
ઇજ્યતે ભરત-શ્રેષ્ઠ તમ્ યજ્ઞમ્ વિદ્ધિ રાજસમ્ ..૧૨..
વિધિ-હીનમ્ અસૃષ્ટ-અન્નમ્ મન્ત્ર-હીનમ્ અદક્ષિણમ્ .
શ્રદ્ધા-વિરહિતમ્ યજ્ઞમ્ તામસમ્ પરિચક્ષતે ..૧૩..
દેવ-દ્વિજ-ગુરુ-પ્રાજ્ઞ-પૂજનમ્ શૌચમ્ આર્જવમ્ .
બ્રહ્મચર્યમ્ અહિંસા ચ શારીરમ્ તપઃ ઉચ્યતે ..૧૪..
અનુદ્વેગકરમ્ વાક્યમ્ સત્યમ્ પ્રિય-હિતમ્ ચ યત્ .
સ્વાધ્યાય-અભ્યસનમ્ ચ એવ વાઙ્મયમ્ તપઃ ઉચ્યતે ..૧૫..
મનઃ-પ્રસાદઃ સૌમ્યત્વમ્ મૌનમ્ આત્મ-વિનિગ્રહઃ .
ભાવ-સંશુદ્ધિઃ ઇતિ એતત્ તપઃ માનસમ્ ઉચ્યતે ..૧૬..
શ્રદ્ધયા પરયા તપ્તમ્ તપઃ તત્ ત્રિવિધમ્ નરૈઃ .
અફલ-આકાઙ્ક્ષિભિઃ યુક્તૈઃ સાત્ત્વિકમ્ પરિચક્ષતે ..૧૭..
સત્કાર-માન-પૂજાર્થમ્ તપઃ દમ્ભેન ચ એવ યત્ .
ક્રિયતે તત્ ઇહ પ્રોક્તમ્ રાજસમ્ ચલમ્ અધ્રુવમ્ ..૧૮..
મૂઢ-ગ્રાહેણ આત્મનઃ યત્ પીડયા ક્રિયતે તપઃ .
પરસ્ય ઉત્સાદનાર્થમ્ વા તત્ તામસમ્ ઉદાહૃતમ્ ..૧૯..
દાતવ્યમ્ ઇતિ યત્ દાનમ્ દીયતે અનુપકારિણે .
દેશે કાલે ચ પાત્રે ચ તત્ દાનમ્ સાત્ત્વિકમ્ સ્મૃતમ્ ..૨૦..
યત્ તુ પ્રતિ-ઉપકારાર્થમ્ ફલમ્ ઉદ્દિશ્ય વા પુનઃ .
દીયતે ચ પરિક્લિષ્ટમ્ તત્ દાનમ્ રાજસમ્ સ્મૃતમ્ ..૨૧..
અદેશ-કાલે યત્ દાનમ્ અપાત્રેભ્યઃ ચ દીયતે .
અસત્કૃતમ્ અવજ્ઞાતમ્ તત્ તામસમ્ ઉદાહૃતમ્ ..૨૨..
ૐ તત્ સત્ ઇતિ નિર્દેશઃ બ્રહ્મણઃ ત્રિવિધઃ સ્મૃતઃ .
બ્રાહ્મણાઃ તેન વેદાઃ ચ યજ્ઞાઃ ચ વિહિતાઃ પુરા ..૨૩..
તસ્માત્ ૐ ઇતિ ઉદાહૃત્ય યજ્ઞ-દાન-તપઃ-ક્રિયાઃ .
પ્રવર્તન્તે વિધાન-ઉક્તાઃ સતતમ્ બ્રહ્મ-વાદિનામ્ ..૨૪..
તત્ ઇતિ અનભિસન્ધાય ફલમ્ યજ્ઞ-તપઃ-ક્રિયાઃ .
દાન-ક્રિયાઃ ચ વિવિધાઃ ક્રિયન્તે મોક્ષ-કાઙ્ક્ષિભિઃ ..૨૫..
સત્-ભાવે સાધુ-ભાવે ચ સત્ ઇતિ એતત્ પ્રયુજ્યતે .
પ્રશસ્તે કર્મણિ તથા સત્ શબ્દઃ પાર્થ યુજ્યતે ..૨૬..
યજ્ઞે તપસિ દાને ચ સ્થિતિઃ સત્ ઇતિ ચ ઉચ્યતે .
કર્મ ચ એવ તત્-અર્થીયમ્ સત્ ઇતિ એવ અભિધીયતે ..૨૭..
અશ્રદ્ધયા હુતમ્ દત્તમ્ તપઃ તપ્તમ્ કૃતમ્ ચ યત્ .
અસત્ ઇતિ ઉચ્યતે પાર્થ ન ચ તત્ પ્રેત્ય નો ઇહ ..૨૮..

ૐ તત્ સત્ ઇતિ શ્રીમત્ ભગવત્ ગીતાસુ ઉપનિષત્સુ
બ્રહ્મ-વિદ્યાયામ્ યોગ-શાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણ-અર્જુન-સંવાદે શ્રદ્ધા-ત્રય-વિભાગ-યોગઃ નામ સપ્તદશઃ અધ્યાયઃ
હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્

અધ્યાયઃ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧૦ ૧૧ ૧૨ ૧૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ ૧૭ ૧૮

અથ અષ્ટાદશઃ અધ્યાયઃ . મોક્ષ-સંન્યાસ-યોગઃ .
અર્જુનઃ ઉવાચ .
સંન્યાસસ્ય મહા-બાહો તત્ત્વમ્ ઇચ્છામિ વેદિતુમ્ .
ત્યાગસ્ય ચ હૃષીકેશ પૃથક્ કેશિ-નિષૂદન ..૧..
શ્રીભગવાન્ ઉવાચ .
કામ્યાનામ્ કર્મણામ્ ન્યાસમ્ સંન્યાસમ્ કવયઃ વિદુઃ .
સર્વ-કર્મ-ફલ-ત્યાગમ્ પ્રાહુઃ ત્યાગમ્ વિચક્ષણાઃ ..૨..
ત્યાજ્યમ્ દોષવત્ ઇતિ એકે કર્મ પ્રાહુઃ મનીષિણઃ .
યજ્ઞ-દાન-તપઃ-કર્મ ન ત્યાજ્યમ્ ઇતિ ચ અપરે ..૩..
નિશ્ચયમ્ શૃણુ મે તત્ર ત્યાગે ભરતસત્તમ .
ત્યાગઃ હિ પુરુષ-વ્યાઘ્ર ત્રિવિધઃ સમ્પ્રકીર્તિતઃ ..૪..
યજ્ઞ-દાન-તપઃ-કર્મ ન ત્યાજ્યમ્ કાર્યમ્ એવ તત્ .
યજ્ઞઃ દાનમ્ તપઃ ચ એવ પાવનાનિ મનીષિણામ્ ..૫..
એતાનિ અપિ તુ કર્માણિ સઙ્ગમ્ ત્યક્ત્વા ફલાનિ ચ .
કર્તવ્યાનિ ઇતિ મે પાર્થ નિશ્ચિતમ્ મતમ્ ઉત્તમમ્ ..૬..
નિયતસ્ય તુ સંન્યાસઃ કર્મણઃ ન ઉપપદ્યતે .
મોહાત્ તસ્ય પરિત્યાગઃ તામસઃ પરિકીર્તિતઃ ..૭..
દુઃખમ્ ઇતિ એવ યત્ કર્મ કાય-ક્લેશ-ભયાત્ ત્યજેત્ .
સઃ કૃત્વા રાજસમ્ ત્યાગમ્ ન એવ ત્યાગ-ફલમ્ લભેત્ ..૮..
કાર્યમ્ ઇતિ એવ યત્ કર્મ નિયતમ્ ક્રિયતે અર્જુન .
સઙ્ગમ્ ત્યક્ત્વા ફલમ્ ચ એવ સઃ ત્યાગઃ સાત્ત્વિકઃ મતઃ ..૯..
ન દ્વેષ્ટિ અકુશલમ્ કર્મ કુશલે ન અનુષજ્જતે .
ત્યાગી સત્ત્વ-સમાવિષ્ટઃ મેધાવી છિન્ન-સંશયઃ ..૧૦..
ન હિ દેહ-ભૃતા શક્યમ્ ત્યક્તુમ્ કર્માણિ અશેષતઃ .
યઃ તુ કર્મ-ફલ-ત્યાગી સઃ ત્યાગી ઇતિ અભિધીયતે ..૧૧..
અનિષ્ટમ્ ઇષ્ટમ્ મિશ્રમ્ ચ ત્રિવિધમ્ કર્મણઃ ફલમ્ .
ભવતિ અત્યાગિનામ્ પ્રેત્ય ન તુ સંન્યાસિનામ્ ક્વચિત્ ..૧૨..
પઞ્ચ એતાનિ મહા-બાહો કારણાનિ નિબોધ મે .
સાઙ્ખ્યે કૃત-અન્તે પ્રોક્તાનિ સિદ્ધયે સર્વ-કર્મણામ્ ..૧૩..
અધિષ્ઠાનમ્ તથા કર્તા કરણમ્ ચ પૃથક્-વિધમ્ .
વિવિધાઃ ચ પૃથક્ ચેષ્ટાઃ દૈવમ્ ચ એવ અત્ર પઞ્ચમમ્ ..૧૪..
શરીર-વાક્-મનોભિઃ યત્ કર્મ પ્રારભતે નરઃ .
ન્યાય્યમ્ વા વિપરીતં વા પઞ્ચ એતે તસ્ય હેતવઃ ..૧૫..
તત્ર એવમ્ સતિ કર્તારમ્ આત્માનમ્ કેવલમ્ તુ યઃ .
પશ્યતિ અકૃત-બુદ્ધિત્વાત્ ન સઃ પશ્યતિ દુર્મતિઃ ..૧૬..
યસ્ય ન અહંકૃતઃ ભાવઃ બુદ્ધિઃ યસ્ય ન લિપ્યતે .
હત્વા અપિ સઃ ઇમાન્ લોકાન્ ન હન્તિ ન નિબધ્યતે ..૧૭..
જ્ઞાનમ્ જ્ઞેયમ્ પરિજ્ઞાતા ત્રિવિધા કર્મ-ચોદના .
કરણમ્ કર્મ કર્તા ઇતિ ત્રિવિધઃ કર્મ-સંગ્રહઃ ..૧૮..
જ્ઞાનમ્ કર્મ ચ કર્તા ચ ત્રિધા એવ ગુણ-ભેદતઃ .
પ્રોચ્યતે ગુણ-સઙ્ખ્યાને યથાવત્ શૃણુ તાનિ અપિ ..૧૯..
સર્વ-ભૂતેષુ યેન એકમ્ ભાવમ્ અવ્યયમ્ ઈક્ષતે .
અવિભક્તમ્ વિભક્તેષુ તત્ જ્ઞાનમ્ વિદ્ધિ સાત્ત્વિકમ્ ..૨૦..
પૃથક્ત્વેન તુ યત્ જ્ઞાનમ્ નાના-ભાવાન્ પૃથક્-વિધાન્ .
વેત્તિ સર્વેષુ ભૂતેષુ તત્ જ્ઞાનમ્ વિદ્ધિ રાજસમ્ ..૨૧..
યત્ તુ કૃત્સ્નવત્ એકસ્મિન્ કાર્યે સક્તમ્ અહૈતુકમ્ .
અતત્ત્વાર્થવત્ અલ્પમ્ ચ તત્ તામસમ્ ઉદાહૃતમ્ ..૨૨..
નિયતમ્ સઙ્ગ-રહિતમ્ અરાગ-દ્વેષતઃ કૃતમ્ .
અફલ-પ્રેપ્સુના કર્મ યત્ તત્ સાત્ત્વિકમ્ ઉચ્યતે ..૨૩..
યત્ તુ કામ-ઈપ્સુના કર્મ સાહંકારેણ વા પુનઃ .
ક્રિયતે બહુલ આયાસમ્ તત્ રાજસમ્ ઉદાહૃતમ્ ..૨૪..
અનુબન્ધમ્ ક્ષયમ્ હિંસામ્ અનપેક્ષ્ય ચ પૌરુષમ્ .
મોહાત્ આરભ્યતે કર્મ યત્ તત્ તામસમ્ ઉચ્યતે ..૨૫..
મુક્ત-સઙ્ગઃ અનહં-વાદી ધૃતિ-ઉત્સાહ-સમન્વિતઃ .
સિદ્ધિ-અસિદ્ધ્યોઃ નિર્વિકારઃ કર્તા સાત્ત્વિકઃ ઉચ્યતે ..૨૬..
રાગી કર્મ-ફલ-પ્રેપ્સુઃ લુબ્ધઃ હિંસાત્મકઃ અશુચિઃ .
હર્ષ-શોક-અન્વિતઃ કર્તા રાજસઃ પરિકીર્તિતઃ ..૨૭..
અયુક્તઃ પ્રાકૃતઃ સ્તબ્ધઃ શઠઃ નૈષ્કૃતિકઃ અલસઃ .
વિષાદી દીર્ઘ-સૂત્રી ચ કર્તા તામસઃ ઉચ્યતે ..૨૮..
બુદ્ધેઃ ભેદમ્ ધૃતેઃ ચ એવ ગુણતઃ ત્રિવિધમ્ શૃણુ .
પ્રોચ્યમાનમ્ અશેષેણ પૃથક્ત્વેન ધનઞ્જય ..૨૯..
પ્રવૃત્તિમ્ ચ નિવૃત્તિમ્ ચ કાર્ય-અકાર્યે ભય-અભયે .
બન્ધમ્ મોક્ષમ્ ચ યા વેત્તિ બુદ્ધિઃ સા પાર્થ સાત્ત્વિકી ..૩૦..
યયા ધર્મમ્ અધર્મમ્ ચ કાર્યમ્ ચ અકાર્યમ્ એવ ચ .
અયથાવત્ પ્રજાનાતિ બુદ્ધિઃ સા પાર્થ રાજસી ..૩૧..
અધર્મમ્ ધર્મમ્ ઇતિ યા મન્યતે તમસા આવૃતા .
સર્વ-અર્થાન્ વિપરીતાન્ ચ બુદ્ધિઃ સા પાર્થ તામસી ..૩૨..
ધૃત્યા યયા ધારયતે મનઃ-પ્રાણ-ઇન્દ્રિય-ક્રિયાઃ .
યોગેન અવ્યભિચારિણ્યા ધૃતિઃ સા પાર્થ સાત્ત્વિકી ..૩૩..
યયા તુ ધર્મ-કામ-અર્થાન્ ધૃત્યા ધારયતે અર્જુન .
પ્રસઙ્ગેન ફલ-આકાઙ્ક્ષી ધૃતિઃ સા પાર્થ રાજસી ..૩૪..
યયા સ્વપ્નમ્ ભયમ્ શોકમ્ વિષાદમ્ મદમ્ એવ ચ .
ન વિમુઞ્ચતિ દુર્મેધા ધૃતિઃ સા પાર્થ તામસી ..૩૫..
સુખમ્ તુ ઇદાનીમ્ ત્રિવિધમ્ શૃણુ મે ભરતર્ષભ .
અભ્યાસાત્ રમતે યત્ર દુઃખાન્તમ્ ચ નિગચ્છતિ ..૩૬..
યત્ તત્ અગ્રે વિષમ્ ઇવ પરિણામે અમૃત-ઉપમમ્ .
તત્ સુખમ્ સાત્ત્વિકમ્ પ્રોક્તમ્ આત્મ-બુદ્ધિ-પ્રસાદજમ્ ..૩૭..
વિષય-ઇન્દ્રિય-સંયોગાત્ યત્ તત્ અગ્રે અમૃત-ઉપમમ્ .
પરિણામે વિષમ્ ઇવ તત્ સુખમ્ રાજસમ્ સ્મૃતમ્ ..૩૮..
યત્ અગ્રે ચ અનુબન્ધે ચ સુખમ્ મોહનમ્ આત્મનઃ .
નિદ્રા-આલસ્ય-પ્રમાદ-ઉત્થમ્ તત્ તામસમ્ ઉદાહૃતમ્ ..૩૯..
ન તત્ અસ્તિ પૃથિવ્યામ્ વા દિવિ દેવેષુ વા પુનઃ .
સત્ત્વમ્ પ્રકૃતિજૈઃ મુક્તમ્ યત્ એભિઃ સ્યાત્ ત્રિભિઃ ગુણૈઃ ..૪૦..
બ્રાહ્મણ-ક્ષત્રિય-વિશામ્ શૂદ્રાણામ્ ચ પરન્તપ .
કર્માણિ પ્રવિભક્તાનિ સ્વભાવ-પ્રભવૈઃ ગુણૈઃ ..૪૧..
શમઃ દમઃ તપઃ શૌચમ્ ક્ષાન્તિઃ આર્જવમ્ એવ ચ .
જ્ઞાનમ્ વિજ્ઞાનમ્ આસ્તિક્યમ્ બ્રહ્મ-કર્મ સ્વભાવજમ્ ..૪૨..
શૌર્યમ્ તેજઃ ધૃતિઃ દાક્ષ્યમ્ યુદ્ધે ચ અપિ અપલાયનમ્ .
દાનમ્ ઈશ્વર-ભાવઃ ચ ક્ષાત્રમ્ કર્મ સ્વભાવજમ્ ..૪૩..
કૃષિ-ગૌરક્ષ્ય-વાણિજ્યમ્ વૈશ્ય-કર્મ સ્વભાવજમ્ .
પરિચર્યા-આત્મકમ્ કર્મ શૂદ્રસ્ય અપિ સ્વભાવજમ્ ..૪૪..
સ્વે સ્વે કર્મણિ અભિરતઃ સંસિદ્ધિમ્ લભતે નરઃ .
સ્વકર્મ-નિરતઃ સિદ્ધિમ્ યથા વિન્દતિ તત્ શૃણુ ..૪૫..
યતઃ પ્રવૃત્તિઃ ભૂતાનામ્ યેન સર્વમ્ ઇદમ્ તતમ્ .
સ્વકર્મણા તમ્ અભ્યર્ચ્ય સિદ્ધિમ્ વિન્દતિ માનવઃ ..૪૬..
શ્રેયાન્ સ્વધર્મઃ વિગુણઃ પર-ધર્માત્ સ્વનુષ્ઠિતાત્ .
સ્વભાવ-નિયતમ્ કર્મ કુર્વન્ ન આપ્નોતિ કિલ્બિષમ્ ..૪૭..
સહજમ્ કર્મ કૌન્તેય સદોષમ્ અપિ ન ત્યજેત્ .
સર્વારમ્ભાઃ હિ દોષેણ ધૂમેન અગ્નિઃ ઇવ આવૃતાઃ ..૪૮..
અસક્ત-બુદ્ધિઃ સર્વત્ર જિત-આત્મા વિગત-સ્પૃહઃ .
નૈષ્કર્મ્ય-સિદ્ધિમ્ પરમામ્ સંન્યાસેન અધિગચ્છતિ ..૪૯..
સિદ્ધિમ્ પ્રાપ્તઃ યથા બ્રહ્મ તથા આપ્નોતિ નિબોધ મે .
સમાસેન એવ કૌન્તેય નિષ્ઠા જ્ઞાનસ્ય યા પરા ..૫૦..
બુદ્ધ્યા વિશુદ્ધયા યુક્તો ધૃત્યાત્માનં નિયમ્ય ચ .
શબ્દાદીન્વિષયાંસ્ત્યક્ત્વા રાગદ્વેષૌ વ્યુદસ્ય ચ ..૫૧..
વિવિક્ત-સેવી લઘુ-આશી યત-વાક્-કાય-માનસઃ .
ધ્યાન-યોગ-પરઃ નિત્યમ્ વૈરાગ્યમ્ સમુપાશ્રિતઃ ..૫૨..
અહંકારમ્ બલમ્ દર્પમ્ કામમ્ ક્રોધમ્ પરિગ્રહમ્ .
વિમુચ્ય નિર્મમઃ શાન્તઃ બ્રહ્મ-ભૂયાય કલ્પતે ..૫૩..
બ્રહ્મ-ભૂતઃ પ્રસન્ન-આત્મા ન શોચતિ ન કાઙ્ક્ષતિ .
સમઃ સર્વેષુ ભૂતેષુ મત્-ભક્તિમ્ લભતે પરામ્ ..૫૪..
ભક્ત્યા મામ્ અભિજાનાતિ યાવાન્ યઃ ચ અસ્મિ તત્ત્વતઃ .
તતઃ મામ્ તત્ત્વતઃ જ્ઞાત્વા વિશતે તત્ અનન્તરમ્ ..૫૫..
સર્વ-કર્માણિ અપિ સદા કુર્વાણઃ મત્-વ્યપાશ્રયઃ .
મત્-પ્રસાદાત્ અવાપ્નોતિ શાશ્વતમ્ પદમ્ અવ્યયમ્ ..૫૬..
ચેતસા સર્વ-કર્માણિ મયિ સંન્યસ્ય મત્-પરઃ .
બુદ્ધિ-યોગમ્ ઉપાશ્રિત્ય મત્-ચિત્તઃ સતતમ્ ભવ ..૫૭..
મત્-ચિત્તઃ સર્વ-દુર્ગાણિ મત્-પ્રસાદાત્ તરિષ્યસિ .
અથ ચેત્ ત્વમ્ અહંકારાત્ ન શ્રોષ્યસિ વિનઙ્ક્ષ્યસિ ..૫૮..
યત્ અહંકારમ્ આશ્રિત્ય ન યોત્સ્યે ઇતિ મન્યસે .
મિથ્યા એષઃ વ્યવસાયઃ તે પ્રકૃતિઃ ત્વામ્ નિયોક્ષ્યતિ ..૫૯..
સ્વભાવજેન કૌન્તેય નિબદ્ધઃ સ્વેન કર્મણા .
કર્તુમ્ ન ઇચ્છસિ યત્ મોહાત્ કરિષ્યસિ અવશઃ અપિ તત્ ..૬૦..
ઈશ્વરઃ સર્વ-ભૂતાનામ્ હૃત્-દેશે અર્જુન તિષ્ઠતિ .
ભ્રામયન્ સર્વ-ભૂતાનિ યન્ત્ર-આરૂઢાનિ માયયા ..૬૧..
તમ્ એવ શરણમ્ ગચ્છ સર્વ-ભાવેન ભારત .
તત્ પ્રસાદાત્ પરામ્ શાન્તિમ્ સ્થાનમ્ પ્રાપ્સ્યસિ શાશ્વતમ્ ..૬૨..
ઇતિ તે જ્ઞાનમ્ આખ્યાતમ્ ગુહ્યાત્ ગુહ્યતરં મયા .
વિમૃશ્ય એતત્ અશેષેણ યથા ઇચ્છસિ તથા કુરુ ..૬૩..
સર્વ-ગુહ્યતમમ્ ભૂયઃ શૃણુ મે પરમમ્ વચઃ .
ઇષ્ટઃ અસિ મે દૃઢમ્ ઇતિ તતઃ વક્ષ્યામિ તે હિતમ્ ..૬૪..
મત્-મનાઃ ભવ મત્-ભક્તઃ મત્-યાજી મામ્ નમસ્કુરુ .
મામ્ એવ એષ્યસિ સત્યમ્ તે પ્રતિજાને પ્રિયઃ અસિ મે ..૬૫..
સર્વ-ધર્માન્ પરિત્યજ્ય મામ્ એકમ્ શરણમ્ વ્રજ .
અહમ્ ત્વા સર્વ-પાપેભ્યઃ મોક્ષ્યયિષ્યામિ મા શુચઃ ..૬૬..
ઇદમ્ તે ન અતપસ્કાય ન અભક્તાય કદાચન .
ન ચ અશુશ્રૂષવે વાચ્યમ્ ન ચ મામ્ યઃ અભ્યસૂયતિ ..૬૭..
યઃ ઇદમ્ પરમમ્ ગુહ્યમ્ મત્-ભક્તેષુ અભિધાસ્યતિ .
ભક્તિમ્ મયિ પરામ્ કૃત્વા મામ્ એવ એષ્યતિ અસંશયઃ ..૬૮..
ન ચ તસ્માત્ મનુષ્યેષુ કશ્ચિત્ મે પ્રિય-કૃત્તમઃ .
ભવિતા ન ચ મે તસ્માત્ અન્યઃ પ્રિયતરઃ ભુવિ ..૬૯..
અધ્યેષ્યતે ચ યઃ ઇમમ્ ધર્મ્યમ્ સંવાદમ્ આવયોઃ .
જ્ઞાન-યજ્ઞેન તેન અહમ્ ઇષ્ટઃ સ્યામ્ ઇતિ મે મતિઃ ..૭૦..
શ્રદ્ધાવાન્ અનસૂયઃ ચ શૃણુયાત્ અપિ યઃ નરઃ .
સઃ અપિ મુક્તઃ શુભાન્ લોકાન્ પ્રાપ્નુયાત્ પુણ્ય-કર્મણામ્ ..૭૧..
કચ્ચિત્ એતત્ શ્રુતમ્ પાર્થ ત્વયા એકાગ્રેણ ચેતસા .
કચ્ચિત્ અજ્ઞાન-સમ્મોહઃ પ્રનષ્ટઃ તે ધનઞ્જય ..૭૨..
અર્જુનઃ ઉવાચ .
નષ્ટઃ મોહઃ સ્મૃતિઃ લબ્ધા ત્વત્ પ્રસાદાત્ મયા અચ્યુત .
સ્થિતઃ અસ્મિ ગત-સન્દેહઃ કરિષ્યે વચનમ્ તવ ..૭૩..
સઞ્જયઃ ઉવાચ .
ઇતિ અહમ્ વાસુદેવસ્ય પાર્થસ્ય ચ મહાત્મનઃ .
સંવાદમ્ ઇમમ્ અશ્રૌષમ્ અદ્ભુતમ્ રોમ-હર્ષણમ્ ..૭૪..
વ્યાસ-પ્રસાદાત્ શ્રુતવાન્ એતત્ ગુહ્યમ્ અહમ્ પરમ્ .
યોગમ્ યોગેશ્વરાત્ કૃષ્ણાત્ સાક્ષાત્ કથયતઃ સ્વયમ્ ..૭૫..
રાજન્ સંસ્મૃત્ય સંસ્મૃત્ય સંવાદમ્ ઇમમ્ અદ્ભુતમ્ .
કેશવ-અર્જુનયોઃ પુણ્યમ્ હૃષ્યામિ ચ મુહુઃ મુહુઃ ..૭૬..
તત્ ચ સંસ્મૃત્ય સંસ્મૃત્ય રૂપમ્ અતિ-અદ્ભુતમ્ હરેઃ .
વિસ્મયઃ મે મહાન્ રાજન્ હૃષ્યામિ ચ પુનઃ પુનઃ ..૭૭..
યત્ર યોગેશ્વરઃ કૃષ્ણઃ યત્ર પાર્થઃ ધનુર્ધરઃ .
તત્ર શ્રીઃ વિજયઃ ભૂતિઃ ધ્રુવા નીતિઃ મતિઃ મમ ..૭૮..

ૐ તત્ સત્ ઇતિ શ્રીમત્ ભગવત્ ગીતાસુ ઉપનિષત્સુ
બ્રહ્મ-વિદ્યાયામ્ યોગ-શાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણ-અર્જુન-સંવાદે મોક્ષ-સંન્યાસ-યોગઃ નામ અષ્ટાદશઃ અધ્યાયઃ
હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્ હરિ ઊઁ તત્સત્

અધ્યાયઃ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧૦ ૧૧ ૧૨ ૧૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ ૧૭ ૧૮